Депозит тсінігі, азастан депозит нарыындаы депозитті трлері

Банктік депозит – салымшыны банкке алдын ала келісілген сыйаы осылып айтарылу шарты негізінде берілген аша аражаттары.

Депозиттік операциялар коммерциялы банк шін оны ресурсын алыптастыруды е негізгі кзі болып табылады. Жеке тлалар, іскерлік фирмалар, акционерлік компаниялар, жеке ксіпорындар, коммерциялы емес йымдар, кіметтік мекемелер, мемлекеттік ксіпорындар, жергілікті билік органдары аражаттарды коммерциялы банктерге ынтамен орналастырады. Бл бірнеше себептермен тсіндіріледі. Біріншіден, банктер салымдарды лкен сенімділігін амтамасыз етеді, екіншіден, салымшылар з салымдарын кез келген уаытта айтаруды талап етіп ана оймай, одан асатын сомада арыз ала алады, шіншіден бл салымдар табыс келеді.

Банктерге орналастырылан уаытша бос аша аражаттары салымшы шін екі рл атарады, яни, бір жаынан салымшыа табыс келетін капитал рлін атарады.

Депозиттік операциялар мынадай аидалармен йымдастырылады: банктік пайда алуа немесе болашата пайда алу шін жадай жасауа; депозиттік операциялар рекет етуі керек; банк балансыны тімділігін жоары дрежеде демеп отыратын мерзімдік салымдара депозиттік операциялармен арыз аударылуы ажет; депозиттік операциялар мен арыздырды беру бойынша зара байланыс пен сабатастылыты амтамасыз ету ажет; депозиттерді тартуа рекет ететін банктік ызметтерді дамытуа шаралар олдану.

Банктермен тартылатын депозиттерді клемі негізінен негізгі 4 фактора туелді болып келеді: халыты ашалай табыстарыны клемі; оларды банктік жйеге деген сеніміні дегейі; салымдар бойынша наты пайыз млшерлемесі; елдегі банктік жйені даму дегейі жне ондаы аржылы німдерді дамуы.

Аша аражаттарын сатандыру шоттарына аудару ерікті сипатта жзеге асады. рбір салымшы аша аражатын орналастыру кезінде кптеген шарттарды ескере отырып банкті з алауынша тадайды. Банк менеджері депозит мерзіміне, млшеріне, оан есептелетін пайыз жне таы да баса шарттармен салымшыны таныстырып, толы жне аысыз кеес беруі тиіс.

Аымды операцияларды жргізу барысында барлы операциялар депозитора берілген жина кітапшасында есепке алынады. Кезекті операцияларда шот иесі шота аша салу немесе одан кері алу шін жина кітапшаларын міндетті трде сынуы керек. Депозиттерді баса трлеріне араанда жоары пайыздарды тлеуіні жина салымдарын нтты демеу жне салымшыларды жинатарын банктерде сатауды ынталандыру шін пайдаланылады. Халы пен коммерциялы емес йымдар кдімгі жина салымдарын кеінен олданылады. АШ-та корпорациялар, фирмалар жне баса да коммерциялы йымдар шін шотты шекті сомасы 150 мы доллара белгіленген.

Халыты салымдарын тарту масатында жинатарды трлі формалары олданылады: тыса, сыйлыа, жастара жне т.б. масаттара. детте ол халыа осымша ызметтерді (пошталы, телеграфты, саудалы жне т.б.) сынулармен бірге жреді. Жина шоттарыны траты мерзімі болмайды жне шот иесінен ашаны кері алу туралы алдын ала ескерту талап етілмейді, олар бойынша чектер берілмейді.

Жина салымдары мерзімді салымдарды маызды блігін райды. Мерзімдік салымдарды баса бір трі – мерзімді депозиттік сертификат болып табылады. Ол банкіге траты пайызды млшермен белгілі бір мерзімге банкіге аражаттарды егізгендігін кландыратын ашалай жат. Оларды компаниялара, фирмалара жне салымшыны зінде алатыны, берілмейтіні болады. Ашаны мерзімні аяталуымен тек сертификаттарды сыну арылы банктен алуа болады, ал мерзімі – 14 кннен 18 айа дейін болуі ммкін.

Сонымен жина салымдарына (шоттарына) мынадай сипаттама беруге болады: аша аражаттарыны саталуыны наты белгіленген мерзімі болмайды; салымды кез келген уаытта хабарламай алуа болады; шота аша аражатын салу немесе алу кезеінде жина кітапшасы депозиторымен сынылады. Ол кітапшада аша аражаттарыны барлы озалысы крініс табады. Жеке тлалармен ашылатын жина салымдарыны мынадай трлері бар: мерзімді жинатаушы салым; осымша толытырылатын салым; аымдаы жинатаушы салым.

Мерзімді жинатаушы салым бойынша наты мерзім белгіленеді немесе осы салымды шоттан алынатын мерзімі белгіленеді. Мерзімді жинатаушы салым бойынша тленетін сыйаы млшері басажинатаушы салымдарымен салыстыранда жоары болып келеді.

осымша толытырылатын жинатаушы салымы. Бл шота алдынала келісілген аша сомалары аударылып отырады. Жинаталан аражат белгіленген кнде беріледі (жаа жылда, мектеп бітірген кезде жне т. б.).
Аымдаы сатандыру салымы – негізінен жалаыны аудару шін пайдаланылады. Бл шот бойынша аша аражаттары келіп тсуі жне аударылуы еркін жзеге асады.

Халыаралы банктiк тжірибеде барлы депозиттер трт топа блiнедi:

— мерзiмдi депозиттер;

— талап етiлмелі депозиттер;

— жина салымдары;

— баалы ааздар.

Бiрiншi топ — талап етiлмелi депозиттер, олар сондай-а чектiк депозиттер деп те аталады. Талап ету депозитi трiнде аржы тарту кезiнде банк пен салымшы арасында келiсiмшарт жасалады .Чектiк депозит — бл міндетті трде телуге тиiстi, салымшыа чек жазуа ы беретiн шот. Чектiк депозиттерді ыайлылыы оларды ауiпсiздiгiмен жне чек жазу арылы тлем жргізу арапайымдылыымен тсiндiрiледi. Сонымен катар олар бiрiншi талап бойынша накты аша алуа ммкiндiк бередi. Чектiк депозиттерді жзеге асыру шін есеп операциялары мен ткізбелеріні айтарлытай клемi керек, кптеген банктер осы шарттарды олдананы шін тлем белгiлейдi. Бл кезде тлем млшерi бiр ай клемiнде жазылатын чектер саны мен депозиттер млшеріні згеруiмен згертiледi. Егер салымшы бiр ай клемінде шотта банкті зіні коммерциялы масаттары шін олданылатын жеткiлiктi балансты алдыты сатаса, банктер кейбiр кездерде бл тлемдердi алудан бас тартады.

Талап ету депозиттік шотыны ерекшелiктерiне мыналарды жатызуа болады:

— ашаны салуа немесе алуа шектеудi болмауы;

— аша шоттан олма-ол трде, сондай-а чектер кмегiмен алынуы ммкiн;

— шот иесi банкке траты айлы млшерде немесе рбiр жазылан чек шін коммисия тлеуі;

— лтты банкке е аз резервті мерзiмдiк депозиттермен салыстыранда лкен лесіні саталуы.

Талап ету депозитіні бір трі банкті клиентпен барлы операциялары есептелетiн контокоррент — бірыай шот болып табылады. Контокоррентте банк арыздары, сондай-а шоттан клиент тапсырысы бойынша барлы тлемдер жне де шота салым, аударым жне т.б. трде тсетін барлы аржы крсетіледі. Контокорренттi шот ерекше сенiмдiлiк белгiсi ретiнде тек сенiмдi клиенттерге жне бiрiншi сыныпты арызшылара ашылады. Шот иесi шыындарды тсiмдерден артуы кезiнде рбiр жеке жадайда, арнайы рсімдеусіз-а банкпен жасалан келiсiмге сйкес аныталан сома шегiнде несие алуа ммкiндiгi бар.

Талап ету депозитiне сондай-а аымды овердрафт шотын жатызуа болады, овердрафт — банк пен клиент арасындаы келісiмге сйкес, банк анытаан млшерде шотта бар аржы клемiнен арты соманы алуа ммкіндік беретін шот, бл да несие алмасуды бiлдiредi Овердрафты контокорренттен айырмашылыы кездейсо сипатты болуында. Атап тетiн жайт, овердрафт шоты осымша депозиттік шоттар ашу ммкiндiгiн шектемейдi. Овердрафт аымды шоты жеке жне зады тлаларды уаытша шыындарын жабу шін ашылады.

Талап ету депозитіні баса бiр трі — нау-шоттар — пайызды млшеріні жоары шегі жо шоттар, яни ол алымалы болуы ммкін. Супернау-шоттар — бл олма -ол ашаны олдану шоттары оларды ашу кызметтер кешенiн сынады.

Депозиттік шоттарды келесi трі — автоматты аудару шоттары (АТS-шоттар). Жина шоттарынан аша аржыларын автоматты трде аударуа ммкіндік беретiн, чектердi жабу шін чектiк депозиттерге пайыз келетiн депозитті трі. Банктер салымшыны келiсiмiн жетекшiлiкке ала отырып пайыз келетiн шоттарды талап етуге несиені артуын жабу немесе чектiк шоттардаы е аз балансты ктеру талабы туыдаан кезде автоматты трде осады. Мндай тжірибе салымшыа те аз соманы салымда талап етуге дейiн сатауа жне бiр мезетте шоттар бойынша автоматты трде аударылан пайыздар алуа ммкіндік бередi.

Бл депозиттерден тыс кптеген банктерді балансты есеп берулерiне «банк ызметкерi жазан чектер жне куландыратын чектер» деп аталатын шаын баптар енгiзiлiп жр. Куландырылан чектер — банк ызметкерлерi беретiн тлемi кепiлденген чектер. Банктер чектi куландыру кезiнде, куландырылан чекте керсетiлген соманы салымшы шотынан алады жне оны жеке шотта стайды. Сонымен атар, чектi банк ызметкерлерiні бiрi немесе банкті меншiктi шыындарын тлеу шін кассир жазан жадайда, соысы ол бойынша тлемдерді жргiзiлуiн кте отырып, ызметкерлер жазан чек сомасына теестiрiп депозит райды. Талап ету депозиттерi бойынша эксплициттiк пайызды кiрiстер тленбеуiне байланысты банкті ктеген клиентттсрi осы типтес депозиттердегi аржыларыны млшерін тмендетуге тырысады. Шыынды азайтуды осы трыдаы дістерiні бiрi автоматты тазалау шоттары олданылатын ммкіндіктердi пайдалану. Мндай шоттармен аымдаы операцияларды жргiзе отырып, банк клиентпен келiсiлген аз шектен асатын кез келген аша сомасынан шотты “тазартады” немесе оларды аударады, оларды пайызды кiрiс келетін аржылы ралдара орналастырады, мысалы, айта сатьш алу туралы ммiлеге, яни операцияны банк кнде iскерлiк кн соында орындайды. Мндай жадайларда, банкке бл операцияны ткізуге ажеттi чектер тлемге тскенде, аржылар айтадан талап ету депозитiне аударылады.

Кптеген банктер зіні клиенттерiнен компенсациялы балансты стануды талап тедi, бл талап ету салымдары бойынша пайызды кiрiс келмейтiн нысанды, яни банктерге банктiк ызметтердi тлеу шін ажет. Компенсациялы баланс яни аша корларын тартуа орташа шыындарды азайту жолымен орларды орташа нын тмендету айтарлытай тиiмдiлiк бередi. Кейбiр жадайларда компенсациялы баланс неие сыну, сондай-а банктiк карыз бойынша пайызды тлемдер туралы келiсiмдi стану ызметтерi шін тлемдi сынады.

Депозитті келесi тобы — жина салымдары. Жина депозит туралы келiсiм (1 -осымша) негiзiнде ашылады. азiргi кезде жина депозиттерiні басты типi жина кiтапшаларындаы шоттар, жина салымыны жадайы туралы жазбасы бар шоттар, сондай-а аша нарыыны депозиттік шоттары болып табылады.

Жина кітапшаларындаы шоттар — бл жедел алуа болатын, пайыз келетiн чектiк емес депозиттер.

Билет

1. Банктік арызды алудаы жаттар тізімі.Ссуда — бл ссудалы шот ашумен байланысты алыптасатын несиелік атынастарды йымдастыруды бір ана нысанын білдіреді. арыз алушы ссуда алу шін негізгі жазбаша трдегі тінішпен банкке жгінеді, онда ссуданы масатты баыты, оны сомасы, айтару мерзімдері, сондай-а несие берілетін шараны ысаша сипаттамасы атап крсетіледі. тініш ш дана етіп толтырылады: бірінші жне екінші дана (проводка)шін негіз болып ызмет етеді, шінші данасы несие ызметкеріні ісінде алады. Ссудалы есеп шоты банкте, негізінен, банкті есеп шоты ашылан жерде ашылады. Клиентке баса банк ызмет крсететін болан жадайда, соы банк несие берушіні сратан бкіл ажетті жаттарын тапсыруа міндетті. арыз алушы тмендегідей жаттар пакетін тапсыран жадайда несие беру жзеге асырылады: 1.Несие берілетін шараны техникалы экономикалы негіздері: -тініш білдірушіні ызметіне жне оны ндіретін німіне сипаттама; -несие есебінен ндірілетін німдерді тізімдемесі, оны экспортты ммкіндіктері, ішкі жне лемдік нарыта шыарылатын сас німдермен салыстырмалы сипаттамасы; Сонымен атар мына жаттар талап етіледі: -тініш; -жеке кулік кшірм.; -СТТН кшір.; -6 н/е 12айа блініп берілетін жалаы туралы апарат; -жмыс стажы, орны; -й кітабыны кшір.; -кепілдікке ы беретін жат; -отбасылы жадайы жайлы жат