Валюталы операциялар жне оларды сипаты
Валюталы операциялар – бл аша нарыында шетелдік валюталара жне шетелдік валютаа жазылан тлем жаттарына баа белгілеу операциясы. Р аумаында валюталы операцияларды кілетті банктер мен банктік резиденттер де, емес аржы йымдары арылы резиденттер еместер де, сондай-а оларды айырбас пункттері арылы жзеге асыра алады. Осы аталан Р мекемелерінсіз шетелдік валюталарды сатуа, сатып алуа жне айырбастауа тыйым салынан.
Валюталы операцияларды мынадай критерийлер бойынша жіктеуге болады:
1) объектісі бойынша:- шетелдік жне лтты валюталармен операциялар;- шетелдік валютадаы баалы ааздармен;- ымбат баалы металдармен жне тастармен;
2) субъектісі бойынша:- жеке жне зады тлаларды операциялары;- мемлекеттік, кімшілік-ауматы жне муниципалды рылымдарды операциялары;- шетелдік мемлекеттерді жне халыаралы йымдарды операциялары;
3) жзеге асыруды режимі бойынша:- мбебап операция, жзеге асыруды ыты режимі резиденттік мртебеге туелді болмайды;- жекеленген операция, жзеге асыруды ыты режимі резиденттік мртебеге туелді болады;
4) жзеге асыруды аумаы бойынша:- ішкі;- шетелдік;
5) валюталы операцияларды жргізуді ыты атынас трлері бойынша:- аржылы-ыты – салыты тлемдерді теуге аудару;- кімшілік-ыты – айыпплды шетелдік валютада тлеу;- азаматты-ыты – клікпен тасымалдауды йымдастырып беруші резидентті пайдасына аударылатын, аударылым келісім-шарты негізіндегі импорттаушы резидентті валюталы тлемі;- халыаралы жеке-ыты – экспортты-импортты сырты сауда келісім-шарты бойынша резидент еместерді пайдасына резиденттерді тлейтін валюталы тлемі;- халыаралы жариялы-ыты – халыаралы йымдарды пайдасына аударылатын валюталы аударым.
Елімізді заына сйкес мыналар валюталы операциялар болып табылады:
1) меншік ыыны жне баса ытарды валюталы ндылыа туімен байланысты операциялар;
2) валюталы ндылытарды кез келген тсілмен Р-на келу жне салып жіберу, Р-нан кету жне салып жіберу. Валюталы ндылы – бл номиналдары шетелдік валютада крінетін тлем жаттары, баалы ааздар, шетелдік валюталар; олар арылы резиденттермен жне резидент еместермен операцияларды жзеге асыратын жадайдаы номиналдары (атаулы ны) шетелдік валютада крінетін тазаланан йма алтын, лтты валюта, баалы ааздар мен тлем жаттары.
Р “Валюталы реттеу туралы” заына сйкес валюталы операциялар екі саната блінеді:- аымдаы операциялар;капитал озалысымен байланысты операциялар.
Аымдаы операциялара мыналар жатады:- тлем мерзімін зартуды немесе 180 кннен кп емес мерзімге тауар, жмыс жне ызмет шін авансты тлемді арастыратын экспортты-импортты ммілелер бойынша есеп айырысуа арналан аударымдар;- несиені 180 кннен аспайтын мерзімге беру жне осы мерзім ішінде алу;- салым аша, инвестиция, арыз жне баса операциялар бойынша дивидендті, сыйаыны, басадай табысты аудару жне алу;- гранттарды, мра сомасыны аударымын, ебекаыны, зейнетаыны, алиментті жне т.б. оса аланда саудалы сипаты жо аударымдар.
Капитал озалысымен байланысты операциялара мыналар жатады:- инвестицияны жзеге асыру;- интеллектуалды меншікті объектісіне айрыша ыты толы беруді арастыратын ммілелер бойынша есеп айырысуа арналан аударымдар;- жылжымайтын зата теестірілген млікті оспаанда жылжымайтын млікке ие болуа ммкіндік беретін мліктік ыты тлеміне арналан аударымдар;- тлем мерзімін зартуды немесе 180 кннен кп емес мерзімге тауар, жмыс жне ызмет шін авансты тлемді арастыратын экспортты-импортты ммілелер бойынша есеп айырысуа арналан аударымдар;- несиені 180 кннен аспайтын мерзімге беру жне осы мерзім ішінде алу;- зейнетаы активтерін жинатаумен байланысты мміле бойынша жне жинатау сипатындаы сатандыруды келісім-шарты бойынша халыаралы аударымдар.- сенімді басаруа валюталы ндылытарды табыстау.
Кптеген валюталы операциялар мынадай трпаттарда сараланатын ммілелер шеберінде жзеге асырылады:
1) ммілені жзеге асыруды мерзіміне арай:- мерзімді – “форвард” ммілелері;- кассалы – “спот” операциялары;- айырбас – “своп” операциялары;- арбитражды ммілелер.
2) мліметтерді орындалу орнына арай:- биржалы;- биржадан тыс.
Мерзімді – бл бекітілу уаыты мен жзеге асырылатын сті бір-біріне сйкес келмейтін мміле. Яни, жзеге асыруды шарты мен баасы бгін айтылса, ммілені зі белгілі бір уаыт ткеннен кейін алдаы кезеде жзеге асырылады. Форвардты мміле брын айтылан баа бойынша валютаны брын айтылан млшерін белгілі бір уаыттан кейін сатуды жне сатып алуды йарады.
Кассалы – бекітілген стінен тікелей жзеге асырылатын стіне дейін ары кеткенде (кп боланда) 3 жмыс кнін йаратын мміле. Оан “спот” ммілесі жатады.
“Спот” ммілесі – бекітілу стінен бастап е кп дегенде 2 жмыс кні ішінде жзеге асырылатын наты баам бойынша валюталарды айтылан млшерін айырбастау туралы келісім.
“Своп” ммілесі валюталарды “спот” шартымен сатып алуды жне оны “форвард” шартымен бір мезгілде сатуды штастыратын айырбас операциясы болып табылады. Мнда “зын” немесе “ыса” станым пайда болмайды, йткені сату мен сатып алу бір мезгілде орындалады.
Арбитражды мміле – бл операция, онда атысушылар пайда алу масатында р трлі валюта нарыыны валюта баамдарындаы айырмашылыты пайдаланады. Арбитражды мміле уаыт пен кеістіктегі валюталы трелікке, жай жне крделіге, проценттікке блінеді.
азастан Республикасыны негізгі валюта задарына мыналар жатады: “Валюталы реттеу туралы”, “Лицензиялау туралы”, “Р лтты банк туралы”, “Банктер мен банк ызметі туралы” жне валюта атынасыны жйесіне атысты баса да за актілері.
азастандаы валюталы операцияларды орындалуына ойылатын баылау белгілі бір дрежеде шектеулі, ал бл тртіпті анытау, ескерту жне блтартпау бойынша шараларын мемлекеттік кілетті органдар – Р лтты банкі, Р аржы министрлігі, Р аржы нарыы мен аржылы йымдарды реттеу жне адаалау жніндегі Агенттігі, валюталы баылау органдары жзеге асырады.
Валюталы ндылытарды пайдаланумен байланысты немесе валюталы ндылытара атысты себеп бойынша пайда болан оамды атынастарды реттелген ережелер жиынтыы валюталы-ыты атынас деп аталады. ыты атынасты екі кешені бар: ішкі мемлекеттік жне халыаралы.
Билет