Проблемалы несилер, пайда болу себептері жне оларды басару

Проблемалы несиелерге мыналар жатады: 1. несиелік келісімшартта крсетілген уаытта айтарылмаан, уаыты кешіктірілген жне осымша келісім берілген несиелер; 2.сатандыру, кепіл-хат немесе кепілдемемен амтамасыз етілген несиелер бойынша сатандыру компанияларыны, кепіл-хатты жне кепілдеме берушілерді банк алдындаы міндеттемелері орындалмаандар; 3.несиелерге есептелетін пайызды несиелік келісімшартта крсетілген кннен 30 кн ткенге дейін айтарылмаан несиелер. Сондай-а проблемалы несиелерге арсы шаралара мыналар жатады: а)арыз алушыны ызметін айта ру; )несиені айтару кестесін згерту; б)пайыз (сыйаы) тлеу тртібін згерту. Отанды банктік тжірибеде проблемалы несиелерге несиелерді жіктелу ережесіне сйкес стандартты несиеден згелері, соны ішінде кмнді жне мітсіз несиелер жатады. Кез келген коммерциялы банкте проблемалы несиелер Басармасы немесе жмыс жасау блімі йымдастырылуы ажет. Проблемалы несиелермен рі арай жмыс жасау баытын тадауда мынадай факторлар ескерілуі тиіс: *арыз алушыны Банк алдындаы міндеттемені орындамау себебі; *проблемалы несиені пайда болу себептері: дефолта итермелеген форс-мажор немесе нарытаы жадаятты теріс зргерісі, бизнес жоспарындаы жіберілген ателіктер, ксіпорындаы менеджмент сапасыны тмендігі жне т.с.с.; *арыз алушыны іскерлік беделі, несиелік тарихыны болуы. Проблемалы несиені анытааннан кейінгі банкті жмысы мыналарды амтиды: - арыз алушыны аржылы жаынан сауытыру; - ссудалы арызды тлеттіру (ндіріп алу). арыз алушыны аржылы жаынан сауытыру несиелік келісімшартты згерту арылы несиені айтаруа ммкіндік беру, арыз алушыны аржылы жне шаруашылы жадайын жасартуы шін оан осымша несиелік ресурс беру немесе зге шараларды олдануды кздейді.

Несиелік туекел ымы. Кез келген банк ызметіні табыстылыы банкті берген несиелеріні сапасына, яни оны айтарымдалы дрежесіне тікелей байланысты. Несиені уатылы айтарылмауы банкті зиян шегуіне итермелейді. Сондытан да банктер несиелік тукелді басару шараларымен уатылы айналысып отыруа тиіс.

Несиелік туекел – арыз алушыны банктен алан несиесі бойынша арызын немесе оан есептелінген сыйаысын з уаытында айтара алмауына байланысты банкті зиян шегуін сипаттайды.

Коммерциялы банктегі несиелік туекелді басару жйесі екі субжйеден трады:

- басаратын субъекті;

- басарылатын объект;

Басару субъекті – бл арнайы ебек, апарат, материалды жне аржылы ресурстарды пайдалана отырып, несиелік тукелді басару процесін жзеге асыратын банкті рылымды блімшесі.

Отанды банктер тжірибесінде несиелік тукелді басару субъектілеріне мыналарды жатызуа болады:

- Директорлар Кеесі;

- Басарма;

- Несиелік комитет;

- Активтерді жне пассивтерді басару жніндегі комитет;

- Туекел басармасы;

- Шаын жне орта бизнесті несиелеу департаменті;

- Ипотекалы несиелеу департаменті;

- Ірі жобалар бойынша несиелеу теукел басармасы;

- Несиелік теукел басармасы;

- Проблемалы несиелер басармасы;

- Несиелік блімдер;

- Несиелік менеджер;

- Несиелік – тукел менеджері.

Басарылатын объектіге банкты берген несиелері жне олармен байланысты несиелік туекел жатады.

Несиелік туекелді басару жйесіні негізгі элементтеріне жататындар:

• несиелік ызметті йымдастыру;

• лимиттер белгілеу;

• несиелік сынысты баалау жне арыз алушыны несиелік абілетін баалау;

• несиелік туекел дегейіне байланысты несиелерге рейтинг кою жне белгіленген лимиттермен салыстыру;

• несиелер бойынша ммкін болар зияндарды есепке ала отырып сыйаы млшерлемесін анытау;

• несиелік шешімдерді абылдау барысында зіретті блу – несиелерді авторизациялау;

• несиелік мониторинг;

• несиелік оржынды басару;

• проблемалы несиелерді алпына келтіру.

Мндаы, несие шегі (лимиті) – 1) несие берушіні арыз алушыа беретін несиесі бойынша несиелік атынастын шекті дегейі; 2) арыз алушыны з айналымында несиелік аражаттарды пайдаланудын е жоары шегі.

Несие шегі ішкі жне сырты болып блінеді. Сырты лимит, Р лтты банкті пруденциалды нормативтер атарында, бір арыз алушыа келетін туекелді е жоары млшері ретінде белгіленеді. Ол норматив бойынша текелді (несие млшеріні) банк капиталына атынасы арылы есептеледі жне оны мні екі жадайда белгіленеді: 1) 0,01-ден аспайтын млшерде, яни ол банкпен тыыз арым – атынастылар шін; 2) 0,25-тен аспайтын млшерде, яни ол алан арыз алушылар шін (соны ішінде бланктік несиелер шін -0,01)

Несиелік туекел менеджменті

Жалпы несиелік туекелді басаруды отанды банктерімізде несиелік тукел менеджменті жзеге асырады.

Ал ішкі шегі несие беруші банкті зі зіні олында бар несиелік ресурс клеміне жне арыз алушыны несие алу ммкіндігіне арай белгілейді.

Несиені млшерін банк мекемесі арыз алушымен бірлесе отырып, материалды орларды ралу ажеттілігін зерттеу негізінде шыындарды, ндіріс клемі мен німні тімділігін, ауыл шаруашылы німдерін, оны айта делуі жне баса да шыындарды ескере отырап анытайлы. арыз алушыа берілетін несиені млшері р трлі жадайлыра байланысты болып келеді. Біріншіден, арыз алушыа берілетін несие шамасы арыз алушыны жасаан тінішіне байланысты. Біра бл тініштегі несие млшері несиені айтарудаы наты ммкіндіктермен, сондай – а банкті наты есебімен сйкес келмеуі ммкін. Екіншіден, несиені шегі экономикалы жадайлара байланысты, соны ішінде:

• арыз алушыны тлем айналымындаы алшаты шамасына;

• несиені амтамасыз ететін наты тауарлы – материалды баалылар орыны жне оларды тімділік дрежесіне;

• маржа дегейіне;

• несиелік туекел дрежесіне жне банкті клиентке деген сенім дрежесіне;

• банкте бар ресурс клеміне жне т.б.

Несиелерді авторизациялау – несиелік туекелді тмендету масатында жргізілетін анытамалар жне тексерулер процесін білдіреді.

Несие оржыны – несиелік тукелді немесе одан орану тсілдеріні р трлі факторларына байланысты критерийлері бойынша жіктелген несиелерге байланысты банкті оятын талаптарыны жиынтыы.

Несие оржыны банкті берген несиелеріні негізінде алыптасады. Несие ржынын жиі талдап отыру ажет, себебі, талдау арылы ана несиелік жмсалымдарды ртарапдандыруа болады. Несие оржынын талдау мына кезедерден трады: арыздар сапасын баалау критерийлерін тадау, мндай баалауды дістерін анытау (номерлік немесе балды жйеде баалау, туекел тобына арай жіктеу, рбір топ бойынша туекел пайызын анытау, жалпы несие оржыны бойынша рбір топты клемінде тукелді абсолюттік шамасын есептеу, арыздар бойынша ммкін болар зияндарды жабуа арналан резервтер кздеріні шамаларын анытау, аржы коэффициентері жйесіні, сондай – а оны рылымды талдау негізінде несие оржыныны сапасын баалау). арызды сапасын баалау критерийлеріне лемдік тжірибеде мыналар жатады: несиені таайындалуы, несиені трі, арызды млшері, арызды айтару кестесі, іскерлік туекелді баалауды толытыы, несиелік оперциялармен байланысты арыз алушыны сапасы, оны меншік нысаны, арыз алушыны несиелік абілеттігі, ол тураы толы апаратты болуы, арызды баасы, арызда амтамасыз ету тсілі

2. азастанда ксіпорынны инвестициялы ызметін мемлекеттік реттеу
Мемлекеттік инвестициялы саясат – бл елді ылыми-техникалы жне леуметтік-экономикалы дамуын масат ететін билікті барлы дегейлерімен жргізетін діс-тсілдерді жиынтыы. Мемлекетті реттеуді негізгі міндеті – инвесторлара капиталды тиімді орналастыруды барлы трлерімен амтамасыз ету.
Инвестициялы ызметті мемлекеттік трыдан басару келесі міндеттерді шешуге баытталан:
1 Тиімді инвестициялы ызмет арасында елді жоары экономикалы дамуын амтамасыз ету;
2 Инвестициялы ызметтен тсетін мемлекеттік пайданы максисизациялауды амтамасыз ету;
3 Инвестициялы туекелділікті азайтуды амтамасыз ету;
4 Инвестициялы бадарламаларды жылдамдату жолдарын іздеу;
Мемлекеттік инвестициялы саясатты жргізуді нысандары мен дістері.
Мемлекет инвестициялы ызметті реттеу масатында е ол жетімді жне тиімді реттеуші олданады. Ол – ы. Яни, елдегі инвестициялы ызметті реттеуді зады нысаны болып аржы-ыты акттер болып табылады.
Мемлекетті инвестициялы саясаты келесі нысандарды жргізіледі:
- мемлекеттік инвестициялы бадарламалар (ндіріс саласында мемлекетті инвестициялауы, ылым, білім жне т.б.);
- мемлекеттік инвестицияларды тікелей басару;
- салы салуды дифференцияланан салы млшерлемелері мен жеілдіктеріні жйесі. Елді экономикасына жеке жне шетел инвестицияларды тарту шін салы салуды жеілдікті механизмдері олданылады;
- аржылы кмек ретінде жеке территориялар, салалар, ндіріс дамуына дотациялар, субсидиялар, субвенциялар, бюджеттік ссудалар жне гаранттар беру. Мндай аражаттар тауарлар мен ызметтерді ндірушілерге, білім сферасы, шаын жне орта бизнеске берілуі керек.
- аша-несиелік саясат, баа рылу саясат жне амортизациялы саясаттар жргізу;
- инвестициялы рдіске ажетті нарыты инфрарылымны дамуы;
- баалы ааздар нарыын реттеу.
Ел аумаында инвесторларды ызметін реттеу шін мемлекет келесі дістерді олданады:
- мемлекеттік нормаларды саталуын, инвестициялы ызметті жеке трлеріні міндетті лицензиялау ережесіні орындалуын баылау;
- антимонопольды дістемелер, мемлекеттік меншікті жекешелендірілуі, сонымен атар аяталмаан рылысты да;
- инвестициялы жобаларды сараптамасы.
азастан Республикасыны инвестициялы саясаты.
азастан шетел капиталын тарту стратегиялы міндет ретінде екенін хабарлап, лемдік шаруашылы пен ашы экономикаа кшу жолында ажетті іс-шаралар йымдастыруда.
«Шетел инвестициялары туралы», «Тікелей инвестицияларды мемлекетттік олдау туралы» задары абылданды. азастан Республикасыны Президенті Нурслтан Назарбаев 1997 ж. «Тікелей жне шетел инвестицияларын тартудаы азастан Республикасыны экономикасыны приоритетті секторларыны тізімін бекітілуі туралы» жне «Инвесторлармен келісімшарт жасаан кездегі жеілдіктер мен преференцияларды жйесі мен оларды белгілеуді тртібі туралы» Жарлытар шыарды.
1997 ж. инвестициялы атынастарды лтты жне халыаралы дегейде ыты реттеуді ыты-нормативтік актілерді пакеті «Тікелей инвестицияларды мемлекеттік олдау туралы», «Баалы ааздар нарыы туралы», «Баалы ааздармен келісімдерді тіркеу туралы» задармен толытырылды.
Сонымен атар, инвестицияларды орауды кптеген кімет аралы келісімдері жасалды.
Жалпы, шетел инвестициялады тарту мен орауды рдісі азіргі кезде 20-дан аса занамалы жне нормативті ыты актілермен реттеледі.
Олара сйкес, азастанда шетел инвестициялары рсат етілген йымдастыру-ыты нысанда р объект пен р ызмет тріне салынуы ммкін, сонымен атар, толытай шетел инвесторларды иелігіндегі шетел фирмаларды рылуы, оларды филиалдары мен блімшелері, немесе біріккен ксіпорындар рсат етіледі.
Шетел инвесторларына з ызметінен тскен табысын з еркімен пайдалануына кепілдік беріледі, Мысалы, тауарлар сатып алу немесе баса масаттар шін.
Елді экономикасына ірі масштабты инвестицияларды тарту керектігін есекере отырып, Президент жарлыымен біріккен зыретті орган – Инвестициялар бойынша азастан Республикасыны мемлекеттік комитеті рылды.
Республикада экономиканы тиімді секторларына тікелей инвестицияларды тарту жнінде белгілі жарнамалы жмыстар жасалуда.
Жасалып жатан йымдастыру шаралары, абылданып жатан занамалы дістер азастанды экономикаа шетел инвестицияларды аымын келді. Оан бгінде 40-а жуы ел з аржы ресурстарын салып жатыр. Сонымен бірге, мемлекет тікелей инвесицияларды тарту жніндегі мселе айрыша арас тырылуда.