Жедел жне аржылы лизинг
Лизинг –бл лизинг берушіні зіне тиесілі рал-жабдытарды, машиналарды, йымдастыру техникаларын, ндіріске, сауда-сатыа жне оймаа арналан рылыларды лизинг алушыа лизингтік тлем тлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануа беруін арастыратын жала беру шарты..
аржыландыру типі бойынша жедел жне жаартылатын лизинг болып блінеді: • жедел, бл кезде млікті бір реттік жала беру орын алады.Жедел лизингті жартылай сатып алынатын, толы сатып алынатын аржы лизингі деп екі типке блуге болады.Жедел лизинг млікті ызмет ету мерзіміне араанда, оныпайдалану мерзіміні ысалыымен, млікті нын толытемеуімен сипатталады.Жедел лизинг рейтинг (1 кннен 1 жыл мерзімге) жне хайринг (1 жылдан 3 жыла дейін) болып екіге блінеді. Жала беру мерзімі аяталаннан кейін млік иесіне айтарылады. • жаартылатын (револьверлік), бл кезде бірінші мерзім ткеннен кейін лизинг келісімшарты келесі кезеге зартылады. Осы кезде лизинг объектілері белгілі уаыттан кейін тозуа жне лизинг берушіні алауына туелді аса жетілдірілген трлерге згереді. Лизинг алушы зіне рал-жабдыты ауыстыру бойынша шыындарды алады. Жаартылатын лизинг бойынша лизинг объектілеріні клемі мен оларды пайдалану мерзімдері тараптармен алдын ала келісілмейді.Жаартылатын лизингті трі лизинг алушыа жаа келісім-шарттарды жасамай жала алынатын рал-жабдыты тізімін толытыруа ммкіндік беретін бас лизинг болып табылады. Бл здіксіз ндірістік циклмен байланысты ксіпорындар шін жне серіктестермен ата келісімшартты кооперация кезінде маызды болады. Бас лизинг жедел жеткізу немесе лизинг бойынша алынан болады. Бас лизинг жедел жеткізу немесе лизинг бойынша алынан рал-жабдыты ауыстыру ажет болан жадайда, ал жаа келісім-шарт жасауа ажетті уаыт болмаан жадайда олданылады.Бас лизинг режимінде келісімшарттар бойынша осымша рал-жабдыты алуда ажеттілік туындаан жадайда лизинг алушыа келісілген тізім бойынша талап етілген рал-жабдыты жеткізу- ге срау салуды лизинг берушіге беру жеткілікті болады. Келісім жасалан кезені соында лизинг беруші шыындарыны р трлі уаытын есепке аланда лизингтік тлемдерді айта есептелуі жргізіледі жне жаа келісім жасалынады.
Лизинг сзі “to lease” аылшын етістігінен аударанда “жала беру” дегенді білдіреді. Лизингті жала беруден (аренда) айырмашылыы – жала беруде екі тарап атысса: жала беруші жне алушы болса, ал лизингте ш атысушысы: лизинг беруші, лизинг алушы жне жабдытаушы болады.
Лизинг – бл лизинг берушіні (жала берушіні) зіне тиесілі рал-жабдытарды, машиналарды, ЭЕМ, йымдастыру техниаларды, ндіріске, сауда-саттыа жне оймаа арналан рылыларды лизинг алушыа (жалгерге) лизингтік тлем тлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануа беруін арастыратын жала беру шарты.
Банктерді лизингтік операциялары несиелік операциялармен сас болып келеді. Алайда, лизингті несиеден бір айырмашылыын келісімшартта крсетілген тлемдер тленіп, мерзімі аяталаннан кейін де лизинг объектісіні лизинг берушіні меншігінде ала беруінен круге болады. Ал, несиеде банкті меншік объектісі ретінде арыз алушыны берген кепілдігі алады.
Лизингтік ммілелерді бірнеше трлері бар. Барлы лизингтік операциялар екі трге блінеді: шыл жне аржылы лизингтер.
1. Шыл лизинг – бл млікті ызмет ету мерзіміне араанда, оны пайдалану мерзіміні ысалыын жне млікті нын толы темеуін сипаттайды.
2. аржы лизингі – бл уаытша пайдалануа берген лизинг затыны мерзімі ішінде зіні толы амортизациялы кнын тлеп шыуымен немесе зін-зі теуімен байланысты сипатталады.
Осы лизингтерді отанды жне халыаралы тжірибеде олданылатын мынадай трлері бар:
Ішкі лизинг – бл, оны атысушыларыны бір елден болып келуімен байланысты сипатталады.
Халыаралы лизинг – бір тарап немесе барлы тараптарды р елден болып келуін сипаттайды.
Сырты лизинг – экспортты жне импортты болып блінеді. Экспортты лизингте шетел лизинг алушы болса, импортты лизингте шетел лизинг беруші болып табылады.
Лизинг операцияларыны техникасы 1-2 суреттерде р трлі сызба трінде берілген.
Кейде лизингтік компанияны лизинг операцияларын жзеге асыру шін аражаты жетпей алатын жадай да болуы ммкін, онда ол ссуда алады. Мндай операцияны осымша аражат тартатын лизингтік операция деп атайды.
Тжірибе крсеткендей, лизинг бойынша жасалатын ммілелерді 85%-а жуыы аражат тарту лизингі операцияларыны лесіне тиеді. Лизингке беруші лизингке беретін активтер ныны 80%-дай млшерінде бір немесе бірнеше несие берушілерден за мерзімді несие алады. Мнда лизингтік тлемдер мен рал-жабдыты зі ссуданы амтамасыз ету ралы болып табылады.
Мндаы лизингтік тлемдерді жалпы сомасыны есебі тмендегідей формуламен есептеледі:
ЛТ = АА + НТ + КТ + Т + С
мндаы.
ЛТ – лизингтік тлемдерді жалпы сомасы;
АА – аымдаы жылдаы амортизациялы аударымдар сомасы;
НТ – лизинг берушіні несиелік ресурсты пайдалананы шін тлемі;
КТ – лизингтік келісімшарт бойынша млікті бергені шін лизинг берушіге комиссионды тлем;
Т – крсеткен ызметі шін осымша тлем;
С – лизинг берушіні крсеткен ызметі шін лизингті алушыны тлейтін осылан кна салынатын салы.
Амортизациялы аударымдар (АА) сомасыны формуласы:
АА = (Б х На) / 100
мндаы,
Б – млікті балансты кны;
На – амортизациялау нормасы, (%).
Несиелік ресурс шін тлем (НТ) формуласы:
НТ = (НР x НС) / 100
мндаы,
НР – лизинг берушіні пайдаланан несиелік ресурсыны шамасы;
НС – несие шін сыйаы млшері.
Несиелік ресурс (НР) шамасыны аныталу формуласы:
НР = (б – а) / 2
мндаы,
б – млікті жыл басындаы кны;
а – млікті жыл аяындаы кны.
Комиссионды тлемні (КТ) млшеріні формуласы:
КТ = (НР х Кс) / 100
мндаы,
Кс – комиссионды сыйаы млшері.
Банкті осымша крсеткен ызметтері шін тлемдер (Т) есебі:
Т = Ші + Шк + Шж + Шб,
мндаы,
Ші – банк жмыскерлеріні іссапар шыыстары;
Шк – крсетілген ызмет шін шыыстар;
Шж – банкті жарнамасына кеткен шыыстар;
Шб – баса да шыыстар.
Лизингті артышылытары мен кемшіліктері. Лизингті кеінен таралуыны басты себебі – оны арапайым ссудалардан келесідей артышылытарыны болуына байланысты:
Лизинг кмегімен кепілге беретін млкі жо, са ксіпорындарды несиелеуте болады. Бл былай: лизингтік мміле жасалан мерзім бойына лизинг объектісі лизингке берушіні меншігінде алады да, лизинг алушы банкрота шыраан жадайда несиелік туекел деген болмайды (натыра айтанда, несиелік туекел бл сол рал-жабдыты жала алуды жаластыратын баса ксіпорын іздестіруге кетеді);
Лизинг 100%-а дейін несиелеуді сынады, яни ксіпорына ыса мерзім ішінде зіні меншікті капиталын жмсамай-а, жаа рал-жабдыты пайдалана отырып, нерксіптік нім шыаруа жне пайда табуа ммкіндік береді;
Ксіпорына млікті ссудаа сатып аланнан, лизинг бойынша алан олайлы, себебі, бл жерде ол млік кепіл ретінде болады.
рал-жабдыты лизинг берушіні меншігінде болатындыына байланысты, німні кнына лизингтік тлемдер ана осылып, млікке салынатын салыты жала берушіні зі тлейді. Сйтіп, лизинг алушы салыты жеілдіктер алады;
Несие берушіні кзарасымен араанда, несиені масатты пайдалануына ешандай да кадаалау болмайды.
Лизинг операцияларына тн кемшіліктер мыналар:
жала алушы рал-жабдыты алды ныны жоарылауынан (сіресе инфляциядан) ештее тпайды;
йымдастыруды крделілігі;
лизинг ны ссудаа араанда жоары, біра та ескірген рал-жабдытан туындайтын туекелді лизинг берушіні басында болатынын мытпау ажет, сондытан да ол осындай шыынны орнын толтыру шін комиссияны кбірек алуа тырысады.