Материалды емес ызмет аясындаы шаруашылы субъектілер

Меншік нысандарына арай шаруашылы жргізуші субъектілерді орларын алыптастыруды ерекшеліктері болады. Мысалы: ндірістік ксіпорындарды аржы орлары мына кздер есебінен ралады: меншікті кздер (амортизациялы аударымдар, табыс, жєне т.б); банк несиелері; баалы ааздар шыарудан тскен аражаттар; мемлекеттік кєсіпорындарда аражаттарды бл кздері ажет жадайда бюджеттен жне бюджеттен тыс орлардан аржы блумен толытырылады; кооперативтерде- кооператив мшелеріні лестік жарналарыны аражаттары.азастан Республикасы Президентіні "Шаруашылы серіктестіктері туралы" за кші бар жарлыына сйкес шаруашылы серіктестігі — жарылы капиталы рылтайшыларды (атысушыларды) салымдарына (лесіне) блінген, з ызметіні негізгі масаты пайда тсіру деп есептелетін жне занды тла болып табылатын коммерциялы йым. Шаруашылы серіктестікті мынадай нысандары белгіленген: 1) толы серіктестік; 2) сенім серіктестік; 3) жауапкершілігі шектеулі серіктестік; 4) осымша жауапкершілігі бар серіктестік; 5) акционерлік оам. Ксіпорына атысты укілді орган меншік иесіні жне мемлекеттік басару органдарыны басару функцияларын орындайды. Меншік иесі ксіпорындарды ру, оны ызметіні предметі мен масаттары, айта йымдастыру жне тарату, млікті саталуын баылау мселелерін шешеді. Меншік иесіні ксіпорын млкін пайдаланудан тскен таза табысты бір блігін алуа ыы бар. Меншік иесіне аударуа жататын таза табысты лесі укілді органны аржы министрлігімен келісілген пайданы блуді жыл сайын аныталатын таза табысты блу нормативтеріне белгіленеді.Шаруашылы жргізу ыындаы мемлекеттік ксіпорын ызметіні сан алуан сферасында рылып, іс-рекет етуі ммкін. Ал жедел басару ыындаы мемлекеттік млікке ие ксіпорын азыналы болып табылады.

Шаруашылы субъектлерді аржылары - аржы жйесіні рамдас блігі болып табылады. Шаруашылы субъектлерді аржысы ашалай нысанда алыптасып, ндіріс процесін лайтуа баыттала отырып, оны экономикалы задар негізінде жзеге асырылуына ыпал етеді. Сонымен атар олар халы шаруашылыы одан рі дамытуа ажетті ашалай аражатты жиынтытарын пайдалану мен блістіруде олданылады Шаруашылы субъектлерді аржысыны блістірушілік функциясыны ерекшелігіне жеке аржылар айналымындаы бекітілген номативтер негізінде (салы млшерлемелері, амортизациялы аударымдар, банк несиесіні млшерлемесі)ндірілген німні ныны айналымына атынасуы дайы ндіріс процесіне атынасуы жатады. Шаруашылы субъектлерді аржысыны баылаушылы функциясы ксіпорын экономикасында маызды орынды алады: себебі аржылы баылаусыз шаруашылыты жргізу ммкін емес. аржы басада экономикалы тетіктермен біріге отырып, экономиканы басару рдісінде, ндірісті арттыруда жне ебек, материалды, табии жне аржылы ресурстарды масатты трде пайдалануды жзеге асыруда маызды рлді атарады Осыан орай, шаруашылы субъектлерді аржысы дегеніміз ашалай аражаттарды пайдалану мен блістіруге атысты жне нім мен ызметі ндіру мен ткізуге байланысты экономикалы атынастар болып табылады. Ескере кететін жайт, белгілі бір ашалай аражаттар мен орлар ксіпорында жиынты оамды німді (Ж)жне ішкі жиынты німді (ІЖ) ру мен блістіруге кезеінде алыптасады. Мысалы, німді ткізуден тсетін тсім материалды шыындар мен ебек аы шыындарын жабуа баытталуы тиіс. Біра ксіпорында алыптасан пайданы есебінде1- амортизациялы аударымдар трінде ашалай аражаттар шоырланады. Олар жаа млікті сатып алуа байланысты боланымен, оны сатып алана дейін ксіпорынны аржысы айналымыны рамында болады. Сондай -а німді ткізуден тскен тсімнен басада ашалай орлар – алыптасатын шыындар мен тлемдерді резевтері алыптасады. Ксіпорында сонымен атар крделі жндеу жргізуге олданылатын 2-жндеу оры болады. Блістіру рдісі ата блістіру рдісімен байланысты болады. Айталы, ебек аы тлеуде табыс салыы, зейнетаы аударымы мен бюджеттік емес орлара аударымдар сталынады. Осыдан кейін3- ксіпорында пайда трінде кіріс алыптасады. Пайданы жалпы бір клемі аша айналымына атынасса, бір блігі салыты тлемдер нысанындаы блістіруге атынасады Осыны нтижесінде ксіпорын айналымында 4-таза пайда сомасына кіретін блістірілмеген пайда алыптасады яни соы аржылы ресурстармен (жиынты пайда) салы пен басада тлемдерді тлеуге жмсалатын аражаттарды шегергенннен кейінгі алан сома. з кезегінде таза пайда 5-жина орына (капиталды салымдарды аржыландыру кзі болатын) жне 6-ттыну орына (леуметтік ажеттіліктер мен материалды аржыландыруларды кзі болатын) баытталады. Таза пайда негізінде резервті ор алыптасады.айта блістіру рдісінде ксіпорында бірнеше ашалай аражаттарды кздері алыптасады: Жарылы капитал – ксіпорын рылтайшылар жарнасы негізінде рылан жадайда орын алады. Ол сырты айналым аржылары мен айналым активтерін аржыландыруа баытталан. Масатты аржыландырулар жне бюджеттік тсімдер – задарда арастырылан жадайларда жзеге асады. • Масатты аржыландырулар жне салалы жне салааралы бюджеттік орлар. Сонымен атар ксіпорынны аржыларыны айналымында айтарымсыз тсімдерді жне кірістер эмиссиясиясы трінде де ксіпорын аржылары болуы ммкін. Шаруашылы ызметті жзеге асыру рдісінде ксіпорынны аржыларыны айналымы баса да аржы кздері трысында, мысалы, 6-за мерзімді жне ыса мерзімді несиелер мен баса да займдар жне кредиторлы арыздар нысанында атынасады. Осы аша аражаттарын алыптастыру мен пайдалануда (капитал, кіріс, резерв) ксіпорынны аржысыны жне аржы атынастарыны экономикалы мазмнын крсететін ке ауымды аржы жйесі трысында пайдаланылады. аржылы атынастар келесі жатар арасында алыптасады: Ø Меншіктік капиталды алыптастыруда, девиденттер мен проценттерді тлеу барысында ксіпорын мен инвесторлар арасында алыптасады. Ø Ксіпорын, жабдытаушы жне сатып алушы арасында есеп айырысу дістері, уаыты мен формасы бойынша, міндеттемелерді орындалуын амтамасыз ету барысында. Ø Ксіпорын-инвестор жне басада ксіпорындар арасында ыса жне за мерзімді инвестициялар жне олара тленетін девиденттер мен пайыздар тлеу барысында. Ø Ксіпорын, несие институттары арасында еркін аша атынастарын тарту мен орналастыру барысында (несиені, займдарды алу мен айтаруа, сатандыру тлемдерін тлеу барысында) Ø Ксіпорындар арсында (еншілес, блімшелер) аржыларды ішкі корпоративтік блістіру барысында Ø Ксіпорын мен сенімділік негізінде алыптасатын рылтайшылар негізінде сенімді басару негізінде млікті алу барысында Ø Ксіпорындар мен жалдамалы жмысшылар арасында ебек аы мен ттыну орын йымдастыру барысында Ø Ксіпорын мен мемлекет арасында салы базасын алыптастыру барысында Ø Ксіпорын мен оны жмысшылары арасында табыс салыын, зейнетаы тлемдерін жне басада салыты тлемдерді стау барысында Берілген барлы атынастар мемлекетпен реттеліп, ІЖ блу мен айта блістіруді барлы рдісін амтиды. Нары жадайында белгілі бір аидалар негізінде аржылы атынастар алыптасады: ü Ксіпорынны дадарысты жадайа келуіне, оны аымда тлемдеріні тотатылуына байланысты атынастар ü Ксіпорындарды блінуі, бірігуі барысындаы алыптасатын атынастар Жоарыда келтірілген барлы аржылы атынасытар капиталды, орларды, резервті орларды жне кіспоырынны баса да аржы кздеріні яни аржы ресурстарыны аптасуы мен жзеге асырылуы барысында алыптасады

Билет