Жеке жне мліктік сатандыру ерекшеліктері
Жеке сат/ру адамны мліктік ызыушылытарын орау, мірмен, денсаулыпен, ебек абілеттілігімен, зейнетаымен амсыздандырумен байл/ты ж/е жеке сат/руды трлі дістерімен ж.а. Р/ны Азаматты Кодексіні 809 бабына сйкес жеке сат/руа мірді, жмыс абілеттілігін, денсаулыты ж/е адаммен байл/ты т.б. ммкіншіліктерін сат/ру жатады.Жеке сат/руа жатызылатын адамдар:-16 жастан бастап жмыса абілетті де, абілетсіздер де сатандырыла алады;-1 топтаы мгедектер сат/руа жатызылмайды.Жеке сат/руды сыныпталуы:1Туекел клемі б/ша: сат/ру мерзіміне дейін мір сруі н/е айтыс болу жадайын сат/ру, мгедектікке шырау н/е жмыс абілеттілігінен айырылуынан сат/ру, медициналы шыындарды сат/ру 2Жеке сат/руды осалы салалара блінуі б/ша: мірді сат/ру, жазатайым жадайдан сат/ру.3Шарттаы тлаларды саны б/ша: жеке, жымды.4Сат/румен амт ету мерзімі б/ша: ыса мерзімді, орта мерзімді, за мерзімді.5Сат/румен амт ету тлемдер б/ша: сат/ру сомаларын бір мезетте тлеу, сат/ру сомаларын рента формасында тлеу.6Сат/ру сыйаылары б/ша: сат/ру бірден тлеу, сат/ру тлемдерін жыл сайын тлеу, сат/ру сыйаыларын ай сайын тлеу.Мліктік сат/руда жеке сат/рудан ерекшелігі сат/ру тлемін бірден тленеді. Млікті сат/ру сат/ру оиасы туындаанжадайда сат/ру сомасызиянды толтыру масатында тленеді, біра сат/рушарты тотатылады.Мліктік сат/ру былай сыныпталады:1) нерксіптік йымдарды мліктерін сат/ру (аяталмаан рылысты объектілерін, имараттарды, транспортты ралдар, ауыл шаруашылы малдарын ж/е старын, ауыл шаруашылы егіндіктерін сат/ру)2) ауыл шаруашылы йымдарыны мліктерін сат/ру (а/ш німдері, кп жылы кшеттер, жеміс-жидек беретін ааштар,а/ш малдары, терісі баалы адар,бал араларыны ясы, клік ралдары)3) азаматтарды мліктерін сат/ру (ш жыл бойы а/ш даылдарын бермегендер, 70% арты тозуы бар жеміс ааштары, уаытша салынан рылыстар, жаттар, б.. аша бірліктер).
Жеке басты сатандыру: объектілері, субъектілері, аидаттары жне ерекшеліктері/Жеке сат/ру адамны мліктік ызыушылытарын орау, мірмен, денсаулыпен, ебек абілеттілігімен, зейнетаымен амсыздандырумен байл/ты ж/е жеке сат/руды трлі дістерімен ж.а. Р/ны Азаматты Кодексіні 809 бабына сйкес жеке сат/руа мірді, жмыс абілеттілігін, денсаулыты ж/е адаммен байл/ты т.б. ммкіншіліктерін сат/ру жатады.Жеке сат/руа жатызылатын адамдар субъекті:16 жастан бастап жмыса абілетті де, абілетсіздер де сатандырыла алады;1 топтаы мгедектер сат/руа жатызылмайды.Жеке сат/руды сыныпталуы:Туекел клемі б/ша: сат/ру мерзіміне дейін мір сруі н/е айтыс болу жадайын сат/ру, мгедектікке шырау н/е жмыс абілеттілігінен айырылуынан сат/ру, медициналы шыындарды сат/ру Жеке сат/руды осалы салалара блінуі б/ша: мірді сат/ру, жазатайым жадайдан сат/ру.Шарттаы тлаларды саны б/ша: жеке, жымды.Сат/румен амт ету мерзімі б/ша: ыса мерзімді, орта мерзімді, за мерзімді.Сат/румен амт ету тлемдер б/ша: сат/ру сомаларын бір мезетте тлеу, сат/ру сомаларын рента формасында тлеу.Сат/ру сыйаылары б/ша: сат/ру бірден тлеу, сат/ру тлемдерін жыл сайын тлеу, сат/ру сыйаыларын ай сайын тлеу.Жеке басты сатандыруды сан алуан трлері бар: мірді аралас сатандыру, балаларды сатандыру, некені сатандыру, шаруашылы жргізуші субъектілер есебінен оларды ызметкерлерін сатандыру, уе, темір жол, теіз, ішкі су жне обылысаралы, халыаралы автомобиль клігіні жолаушыларын сатандыру, жне т.с.с.Жеке басты сатандыруды аталан трлері жолаушыларды сатандырудан басасы ерікті нысанда жргізіледі. Міндетті нысанда сондай-а клік ралдарыны иелері азаматты–ыты жауаптылыы, скери ызметшілерді жеке рамы, ішкі істер органдарыны, лтты ауіпсіздік, салы службасы ызметкерлері сатандырылады
Мліктік жне жеке басты сатандыруа тн экономиалы атынастар оамды ндіріс дерісінде, егер бл деріс длей апаттар мен баса ттенше немесе ктпеген оиаларды нтижесінде бзылса - зиянды теуге байланысты болады. Пайда болатын зиян ынтыматасты негіздерде саты атынастарына атысушыларды тлейтін саты жарналары есебінен теледі, бл жарналарды жиынтыы, жоарыда айтыландай, саты орларын райды.
Мліктік жне жеке басты сатандыру кбінесе длей апаттардан ысыраптара, апаттардан (авариялардан), рттерден, жазатайым уаиалардан, іскерлік конъюнктураны згерістерінен, рлытан болатын залалдара таралады. Сатандыруды жалпы категориясыны бір блігі бола отырып, мліктік жне жеке басты сатандыру осалы категория ретінде мынадай белгілермен ажыратылады:
сатандыруа атысушылар арасында залал сомаларын блу кезіндегі тйы айта блгіштік атынастар сипатты;
саты орыны аражаттары сатанушылар (сатандырылушылар) арасында пайдаланылады;
сатандыру залалды блуді кеістікте де, сондай-а уаытта да алдын ала арастырады;
тиімді кеістікті блу шін сатандырылушыларды лкен аумаы мен саны ажет болады;
уаиаларды жазатайым сипатына байланысты залал лестірмесі (таратып салу) бір жыл шеберінен шыып кетеді жне кп жылдар бойы рекет етеді;
сатанушылар арасында атынастарды баламалыы.
Саты атынастарыны бл блігіні баяндалан ерекшеліктері мліктік жне жеке басты сатандыру дегеніміз зіндік ерекшеліктері болатын біршама дербес экономикалы осалы категория болып табылады деп тйін жасауа ммкіндік береді. Бл атынастарды йымды нысаны аржы жйесінде, «Коммерциялы ызметті жзеге асыратын шаруашылы жргізуші субъектілерді аржылары» буыныны рамында одан ары баяндалан ерек- шеліктерді ескере отырып осы буына тн жмыс істеуіні барлы аспектілерімен арастырылуы ммкін.
Сатандыруды зара сатандыру сияты нысаны бліп крсетіледі, мндай нысан кезінде рбір сатанушы зара сатандыру оамыны мшесі болып табылады. зара сатандыру оамы - з мшелеріні мліктік мдделерін зара сатандыруды жзеге асыру масаттарында ттыну кооперативіні йымды-ыты нысанында рылан заи тла. зара сатандыру «мірді сатандыру» жне «жалпы сатандыру» салалары бойынша жзеге асырылады; бл ретте оам, жарыа сйкес, сатандыруды бірнеше сыныптарыны белгілері мен мазмнын йлестіретін сатандыруды трін зірлеуге ылы.
азастанда міндетті экологиялы сатандыру - мірге, денсаулыа, шінші тлаларды млкіне залал келтіргендіктен жне (немесе) авариялы ластануды нтижесінде пайда болан міндеттемелер бойынша азаматты-ыты жауапкершілік болан кезде жеке жне заи тлаларды зады мдделерін мліктік орау бойынша атынастар кешені олданылады.
Сонымен бірге міндетті нысанда клік ралдары иелеріні азаматты- ыты жауапкершілігін сатандыру жргізіледі.
Міндетті сатандыруа скери ызметшілерді, ішкі істер, лтты ауіпсіздік, салы службалары органдарыны жеке рамы жатады.
Міндетті сатандыру егіншілікке - олайсыз табиат былыстары боланда тленетін ауыл шаруашылыы німін ндірушілерді - жеке жне заи тлаларды кіріктіретін ауыл шаруашылыыны саласына таралан.
азастанда сонымен бірге туроператор мен турагентті - туристік німдерді алыптастыру, жылжыту жне іске асыру бойынша ызметті жзеге асыратын заи жне жеке тлаларды азаматты-ыты жауапкершілігін міндетті сатандыру енгізілген.
Саты органдарына сатандыруды жаа туекелдік трлерін дербес зірлеуге жне енгізуге ы берілген. азастанда саты орауды ассортименті за мерзімді жинатаушы сатандыру -
мірді ірлік сатандыру,
жер сілкінгенде тленетін сатандыру,
скер атарына шаырыландарды сатандыру,
йелдер босананда тленетін сатандыру,
жануарлар рлананда тленетін сатандыру,
азаматтарды жеке меншігіне сатып алынан птерлерді сатандыру сияты сатандыруды трлерін кіріктіреді.
Коммерциялы банк секторыны дамуы жеке тлаларды банктік депозиттерін сатандыруды енгізуді талап етті.
Саты ассортиментін зірлеу екі баытта жзеге асырылады:
сатанушыны тілегі бойынша белгілі бір туекелден немесе туекелдер тобынан азаматтарды млкін сатандыруа ммкіндіктер беру;
кез келген материалды ндылытарды, рі ттастай барлы млікті емес, оны жеке-жеке сатандыруа ммкіндіктер беру.
Сатандырылан млікті тріне немесе тобына арай сатандыруды мынадай трлерін ажыратады: ауыл шаруашылыы даылдарын, малдарды, рылыстарды, мемлекеттік, жеке меншік, кооперативтік ксіпорындарды, оамды йымдарды млкін, клік ралдарын, аржылы туекелді (соны ішінде банк салымдарымен банктік операцияларды, баалы ааздар рыногындаы операцияларды), жктерді, мнай операцияларын (мнай шыару, оны деу жне тасымалдау жніндегі) жне т.б. сатандыру.
Мліктік сатандыруа міндетті нысанда клікті барлы трімен тасу жасаланда тасымалдаушыны жолаушылар алдындаы азаматты-ыты жауапкершілігі мен автоклік иелеріні азаматты-ыты жауапкершілігі сатандырылады. 1996 жылдан бастап ауыл шаруашылыы ндірісін: кп жылды екпелерді, ауыл шаруашылыы малдарын, жылжымалы жнежылжымайтын мліктерді, ауыл шаруашылыы німдері мен тауарларын олайсыз табиат-климат жадайларынан, эпизоотиялардан жне баса длей апаттардан міндетті сатандыру айта алпына келтірілді.
2005 жылдан азастанда «Саты тлемдеріне кепілдік беру оры» жмыс істейді. орды масаты мжбри жойылатын саты йымыны міндетті сатандыруды келісімшарттары бойынша болан саты жадайлар бойынша сатанушыларды, сатандырушыларды, пайда алушыларды ытары мен зады мдделерін орау болып табылады.
зіні міндеттерін орындау шін ор мынадай функцияларды жзеге асырады:
саты йымдарыны-атысушыларыны міндетті жне ттенше жарналарын (резервтік аражаттарды жетіспеуі жадайында) тартады;
кепілді жне темдік тлемаыларды жзеге асырады;
жарналарды саталуы мен кбеюі масаттарында инвестициялы ызметті жзеге асырады.
ор «Саты тлемдеріне кепілдік беру оры туралы» заа сйкес жарылы капиталында лтты банкті 100%-ды атысуы болатын акционерлік оам нысанында рылан. орды атысушылары сатандыруды тек міндетті трлерін жзеге асыратын саты компаниялары болады. Бгінде сатандыруды оншаты трі бар (абылданан задара сйкес):
леуметтік сатандыру,
клік ралдары иелеріні жне тасымалдаушыны жолаушылар алдындаы, жекеше нотариустар мен аудиторларды азаматты-ыты жауапкершілігін сатандыру,
турагенттер мен туроператорларды, ебек міндеттіліктерін атару кезінде жмыскерлерді мірі мен денсаулыына залал келтіргені шін жмыс берушіні жауапкершілігін сатандыру,
ызметі шінші тлаа (зауыттар, скважиналар, заправкалар жне т.с.с.) залал келтіру ауіпі бар объектілер иелеріні азаматты-ыты жаапкершілігін, сімдік шаруашылыында сатандыру,
экологиялы жне
медициналы сатандыру.
Саты операцияларын дрыс йымдастыру жне жргізу шін актуарлы есеп-исаптарды - сол немесе баса объектіні сатандыру бойынша шыыстар мен шыындарды математикалы жне статистикалы есептеулерді, саты ызметтеріне тарифтерді жйесі пайдаланылады. Актуарлы есеп-исаптар келтірілген залал салдарлары жиілігіні саты оиасы мен ауырлы дрежесіні ытималдыын анытауа рылады. Бл саты операцияларыны зіндік нын, саты резервтерін, кемітілген (редукцияланылан) саты сомаларын, саты ісінде пайдаланылатын баса млшерлерді анытауды ылыми-негізделген дістері
Билет