Азастанды зейнетаы нарыыны рылымы
олданыстаы зейнетаы жйесі кемшіліктері боланына арамастан республикада зейнетаы жинатайтын орларды, зейнетаы активтерін инвестициялы трыдан басаратын компанияларды, кастодиан-банктерін, баалы ааздар бойынша брокерлік компанияларды, екінші дегейлі депозиттік банктерді, ор биржасын, орталы депозитарийді, мемлекеттік реттеуші органдарды амтитын атысушыларыны айтарлытай йлесімді институционалды рылымы рылды.
Айтылып ткендей, азастанда Зейнетаы тлеу бойынша мемлекеттік орталы (ЗТМО) рылды. ЗТМО-дан зейнетаы алуды ыына мына категориядаы азаматтар ие болады:
- 1998 жылды 1 атарына дейін зейнетаы аландар;
- скери ызметкерлер, ішкі істер органдарыны, Р ділет министрлігіні ылмысты атару комитетіні аржылы полиция органдарыны ызметкерлері жне ебек сіірген жылдары бойынша зейнетаыны алуа ыы бар ішкі істер органдарыны ызметкерлері шін Р заымен белгіленген ережеге сай скери атаы бар мемлекеттік рт сндіру ызметіні ызметкерлері;
- 1949 жылды 29 тамызынан 1963 жылды 5 шілдесіне дейін е аз дегенде 10 жыл радиациялы аупі жоары жне ттенше айматарда тран азаматтар: жалпы ебек тілі 25 жылды райтын ерлер 50 жасында, жалпы ебек тілі 20 жылды райтын йелдер 45 жасында зейнетке шыып, ЗТМО-дан зейнетаы алады;
- 5 жне одан да кп балалы рі оларды 8 жасына дейін трбиелеген йелдерді 1998 жылды 1 шілдесінен бастап жыл сайын 6 айа аталмыш зейнетаы жасын біртіндеп арттырумен (алайда бл тек 3 жылдан арты болмауы тиіс) жасына арай зейнетаы алуына ы бар.
ЗТМО мемлекеттік ксіпорын формасында рылды. Бл органны негізгі функцияларына мыналар жатады:
- республикалы бюджетті аражат есебінен зейнетаымен амтамасыз етілу ы бар азаматтара зейнетаы тлеуді жзеге асыру;
- азаматтара ЖК беру;
- міндетті зейнетаы жарнасыны дербестендірілген есебі;
- міндетті зейнетаы жарнасын агенттерден ЗЖ-а аудару жне т.б.
Республикада ЗТМО-дан зге мемлекеттік жне мемлекеттік емес зейнетаы жинатаушы орлары бар. ЗЖ халыты міндетті жне ерікті зейнетаы жарналарын тартады рі бл ресурстарды бл арада атаулы ие ретінде ала шыатын кастодиан-банкті шотына аударады. Зейнетаы орларыны зейнетаы активтерін инвестициялы трыдан басаруды жзеге асыратын йым басарады (ЗАИБЖ) немесе тиісті лицензиясы болса, зейнетаы орлары дербес басарады. ЗАИБЖ кастодиан-банкті шотына зейнетаы жарнасы тскен кннен бастап 3 кнні ішінде бл аражатты тиісті баалыааздара орналастыруа міндетті.
Зейнетаы жинатаушы орды, зейнетаы активтерін инвестициялы басаруды жзеге асыратын йымны жне кастодиан-банкті бір-біріне атысты ызметтерінде пайда болан барлы ыты атынастарында — тараптарды ытары мен міндеттері толы айтылатын ш жаты кастодианды келісім-шартты ережесі басшылыа алынады. Халыа зейнетаы ызметін крсететін осы ш зады атысушыны арасындаы зара рекет мына сызба бойынша жзеге асады: зейнетаы оры мен салымшыны арасындаы зейнетаы келісім-шартына сйкес салымшы-алушыны жарнасы орды кастодиан-банктегі арнайы ашылан инвестициялы зейнетаы шотына тседі. Мнда зейнетаы оры банкпен кастодианды келісім-шарт жасаан.
Келешекте рбір атысушыны кілеттілігі мен міндеттерін ата шектеу зейнетаы жйесіне оны сенімді жмыс істеуін жне жинаталан зейнетаыны саталуын амтамасыз ету масатында енгізілетін негізгі принциптерді бірі болма. Сондай-а зейнетаы орлары мен мірді сатандыру жніндегі компаниялар арасындаы зара рекетті тетігі де арастырылуда. Зейнетаыны жзеге асыру бойынша зейнетаы орыны сызбасы мен мірді аыры мерзіміне дейін сатандыруды жинатау-айтару сызбасы мні жаынан бір-біріне сас. мірді сатандыру жніндегі сатандырушы компанияларды одан ары дамуы мен алыптасуы жне оны зейнетаы реформасына осу — зейнеткерлерді тлемі болып табылатын зейнетаыны сенімділігін амтамасыз ету бойынша проблемаларды шешуді бір нсасына айналуы ммкін. рі ол зейнетаымен амтамасыз етуді олданыстаы институционалды рылымына жне азастандаы инвестициялы саясатты шешілуіне осымша орнытылы пен сенімділік дарытады.
Зейнетаыны жинатауды жаа жйесі 1998 жылды атар айынан бастап жмыс істесе де тек апан айында ана зейнетаы жйесіні барлы буындарыны кімгерлігі (администраторы) толытай рылып, аныталды. 2004 жылды 1 атарына дейін зейнетаы жарналарын тарту жне зейнетаымен амтамасыз ету бойынша ызметті жзеге асыруа берілетін лицензияа Мемлекеттік зейнетаы жинатаушы оры (МЗЖ) мен 15 мемлекеттік емес зейнетаы жинатаушы оры (МЕЗЖ) ие болды. Мемлекеттік емес зейнетаы жинатаушы орларды біреуі корпорациялы болып табылды. “Акционерлік оамдар туралы” жаа Заа сйкес барлы зейнетаы оры алушыны жмыс орны мен мекен-жайына арамастан салымшылардан зейнетаы жарнасын абылдауды жзеге асыра алады, яни А-ты ашы жне жабы боп бдан былай блінбейтіндігіне байланысты ЗЖ ашы жне корпорациялы зейнетаы жинатаушы орлары деп блінбейтін болды.
Билет