Факторингтік операцияларды мні, аидалары жне жргізу шарттары

ыса мерзімді несиелеу арылы клиентке аша аражаттар айналым активтерін (сонымен атар ебекаыны тлеу) руымен жне озалысымен байланысты масаттара беріледі. Несиелер бір реттік несиелер, несиелік линиялар жне айта толтырылатын несие линиялары формасында беріледі. Несиені олдану шін пайыздар негізінен ай сайын есептеледі.

Несиені алушылар ретінде зады тлалар жне жеке ксіпкерлер болуы ммкін. Егер бейрезиденттер инвестор болса, олар несие алуы ммкін, біра несие инвестициялы масаттара ана беріледі. Несие есебінен ксіпорындар наты келісім-шарттарды тлеуге ммкіндігі бар. арызды шоттан ксіпорын нім (тауар, ызмет, жмыс) мердігеріне ашаны аударуына болады.

аржыландыруды ерекше тсілі ретінде факторинг болып табылады.

Факторинг – бл банкті клиенттен тлемшілерді тлем тапсырмасын сатып алу ммілесі. Банк клиентті дебиторлы арызын сатып алады. Тлем тапсырмалары дисконтпен сатып алынады. Яни, егер банк тлем тапсырмаларын 10% дисконтпен 30 млн.-а сатып алса, онда клиент 27 млн. теге алады. Ал, банкке 30 млн. теге клемінде аражаттар айтарылады. Талаптар сатып алу кезеі негізінен 2-3 айдан жоары емес мерзімде бекітіледі. Аталан ралды за мерзімге олдану кезінде факторингті бас келісім шартын жасауа болады. Онда наты тлем тапсырмалары 2-3 ай кезеділігімен іске асырылады. Банк клиенттік тлем тапсырмаларын сатып аланда аша аражаттар факторингтік шоттан клиентті есеп айырысу шотына аударылады.

Коммерциялы банктерді е кп таралан делдалды ызметіні бір трі – факторинг. Факторинг алашы кезде XIX асырды ая кезіне таман АШ-та пайда болып, кейіннен нерксібі жаынан дамыан Батыс Еуропада олданылды. сіресе коммерциялы банктер факторингті соы 25-30 жыл ішінде кеірек олдана бастаан.

Факторинг 80-жылдарды ортасында Батыс Еуропа елдеріндегі траты экономикалы рлеу кезеінде кеірек таралды. 90-шы жылдарды басында факторингтік компаниялар 3,6 есе сті. Факторинг операцияларды бгінгі клемі (ішкі жне халыаралы факторингті осанда) мынадай: Еуропа – 56%, Америка – 30%, Азия жне Тыны мхит жаалауындаы елдер – 13%, Африка – 1%.

Шетелде факторинг – бл са жне орта компаниялар шін аржыландыру кзіне сілтейтін ыса жолды білдіреді.

Факторинг сатушыларды сатып алушылара сатылан тауары шін уаытын кешіктіріп тлеуге беретін тауар формасындаы жне ашы шот трінде рсімделетін коммерциялы несиені болуын сипаттайды.

Факторинг клиентті айналым капиталын несиелеумен штасатын, сауда-комиссионды операциясыны бір трі. Бл жерде факторингтік компания клиенттерді шотын 90%-а дейін тлеу шартымен сатып алады.

Факторинг – бл тауарларды немесе ызметтерді жабдытаушыдан тлем жаттарын сатып алуды білдіреді. Факторингті масаты – кез келген несиелік операцияларды ажырамас блігі болып табылатын туекелді алпына келтіру. Нары экономикасы дамыан елдерде тлемдерді саталу мерзімдеріне басты кіл аударылады. Ендеше факторинг компаниялар мен банктерді фактор блімдеріні ызметі жабдытаушылар мен сатып алушылар арасындаы атынастардаы туекелдер мен тлемдер мерзімдеріне байланысты мселелерді шешуге баытталады.

Фактор сзі аылшын тілінен “factor”, аударанда “маклер, делдал” деген маынаны білдіреді. Экономикалы жаынан аланда – бл делдалды операция.

Факторинг – жабдытаушы клиентті жабдытаан тауары мен крсеткен ызметтері шін тленбеген тлем талабын (шот-фактурасын) банкке сатумен байланысты комиссионды-делдалды операция.

Банк тленбеген тлем талабыны иесі ретінде, борышкорды несиелік абілетін тексергенімен де оларды тленбей алуына байланысты туекелге барады.

Келісімшарта сйкес банк жабдытаушыны контрагенттері здеріні арызын тегеніне арамастан тлем талабындаы соманы тлеуге міндеттеме алады. Дл осы жерде факторинг пен банктік кепілдемені арасындаы айырмашылы байалады. Яни, банктік кепілдеме бойынша банк зіні есебінен, оан тиісті соманы клиент тлемеген жадайда тлеуге міндетті болып табылады. Факторингтік ызметті масаты тлеушіні тлем абілетіне байланыссыз факторингтік келісімшартта крсетілген мерзімде тез арада аражатты алу болып табылады.

Нары экономикасы дамыан елдердегі факторингтік компанияларды кбіне еншілес фирмалары ірі банктермен бірігіп жмыс жасайды.

Факторинг операциясына ш тарап атысады:

1. Факторингтік компания (банкті факторинг блімі) – здеріні клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы мекеме.

2. Клиент (тауарды жабдытаушы, несие беруші) – факторинг компаниясымен келісімшарт жасасушы нерксіптік немесе сауда фирмасы.

3. Ксіпорын (арыз алушы) – тауарды сатып алушы – фирма.

Факторинг ммілесін жзеге асырудан брын толы талдау жмысы жргізіледі. Ксіпорыннан тапсырыс аланнан со факторинг компания немесе банкті фактор блімі 12 апта ішінде клиентті экономикалы жне аржылы жадайын зерттейді. Егерде ксіпорын факторинг компаниясы немесе банкті фактор бліміні клиенті бола алан жадайда, ол факторинг компаниясына сатып алушыа жіберілетін барлы шот-фактураны тапсырады. рбір жат бойынша клиент тлеуге келісім алуа тиіс. Факторинг компаниясы барлы шот-фактурамен таныса отырып, сатып алушыны тлем абілетін анытайды. Бан 23 кн мерзім уаыт ажет етіледі. Факторинг компаниясы тлемні уаыты жеткен кезде немесе мерзімінен брын тлей алады.

лемдік тжірибеде факторинг ызметіні ны мынадай екі элементтен трады: оан берілген жаттарды мерзімінен брын тлеу барысында алынатын комиссия жне пайыз. Комиссия шот-фактура сомасынан белгілі млшерде (детте, 1,5-2,5 %) дегейінде белгіленеді. Ммілені клеміне арай комиссия сомасы да сіп отырады. Факторинг ережесі бойынша несие шін тленетін пайыз млшерлемесі аша нарыындаы (ыса мерзімді несиелер нарыындаы) млшерлемеден 1-2%-дай жоары болып келеді.

Факторинг операцияларыны жзеге асырылу негізіне факторинг туралы келісімшарт жатады. Онда факторинг операциясыны тмендегідей жасалу шарттары кзделеді: тлем талабыны мліметтері, факторинг операциясы бойынша сомадан тлейтін сома, теу сыйаысыны млшері, факторинг келісімшартын бзу жадайлары жне тараптарды ойлары бойынша баса да шарттар.

Сонымен катар, онда тараптарды здеріне алан міндеттемелерін орындай алмаан жадайлардаы жауапкершіліктері де арастырылады. Ондай жадайда тараптар біріні алдында бірі жауап беруге тиіс. Факторинг блімі зіне алан міндеттемесін орындай алмаан жадайда, оны рушы банк материалды жауапты болып табылады.

Факторингті екі трі болады: ауымды (конвенционды) жне шектеулі (конфедиенциалды). Тарихта оны ауымды трі бірінші пайда болан. азіргі жадайда бл – бухгалтерлік есеп, жабдытаушылар жне сатып алушылармен есеп айырысу, несиені сатандыру жне т.б. амтитын клиенттерге аржылы ызмет крсетуді мбебап жйесін сипаттайды. Клиентті мндаы ызметі тек ана ндіру болып табылады. Бл жйе клиент-ксіпорына ндіріс пен німдерді сату шыындарын ысартады. зіні мні жаынан факторингті бл трі жнелтілген тауарлара берілетін несиені білдіреді.

Соы жылдары шектеулі факторинг те біршама дамып келеді. Шектеулі факторинг бірнеше операцияларды орындалуымен байланысты: аша алуа ыын беру, арызды тлеу жне т.б. Шектеулі факторинг клиент-жабдытаушы шін жнелткен тауары шін берілетін несиені сипаттаса, ал клиент-сатып алушы шін тлем несиесін сипаттайды. Факторинг операцияларын жасааны шін клиенттер банкке келісімшартта крсетілген тлемді тлейді, ол зіні экономикалы мазмны жаынан несие шін тлейтін пайызды білдіреді.

Факторинг операциясы, бгінгі тада, отанды аша нарыында дами алмай отыр. Факторингті енгізу сынаы, негізінен, 1988 жылы КСРО нерксіп рылыс банкімен жзеге асырылып, кейіннен зге де коммерциялы банктер факторинг операцияларын орындай бастады. Сйтіп, 90-шы жылдарды басындаы тлем дадарысы факторинг ызметіні банктер шін тиімсіздігін айкындап, нтижесінде отанды банктеріміз кні бгінге дейін бл операцияа салыртты танытуда.

Факторингті бірегей ыты негізін ру шін 1988 ж. Халыаралы факторинг туралы конвенция бекітілген. Халыаралы факторинг туралы кез келген келісімшарт тменде берілгендерді кемінде екеуін амтуа тиіс:Аванс жне несие беру жолымен жабдытаушыны аржыландыру;Тлем талаптарына жататын жабдытаушыны шоттарын бухгалтерлік жаынан деу;Борышорлардан ашалай аражат алу;Жабдытаушыларды оларды борышорларыны тлем абілетсіздігі жадайынан корау.

Факторинг операциялары. Факторингтік операциялар банктер жне арнайы йымдар арылы жзеге асырылады. Ол шін банктерде арнайы блімдер ашылуа тиіс. Факторингтік операциялар:Ашалай талаптарды тлеу;Несиелеу;Клиентке ызмет крсету;Сырты сауда бойынша операциялар;Несиелік туекелден сатандыру;Жабдытаушыны есебін йымдастыру;арыз бойынша талаптарды алдын ала тлеу;арызды инкассациялау;Ашы жне жабы факторинг;Ішкі аядаы операциялар.

Факторингтік операцияларды тмендегілер бойынша жасалмайтынын ескеру ажет:Жеке тлаларды арызды міндеттемелері бойынша;Бюджеттік мекемелерді оятын талаптары бойыншаБанкті несиелеуден алынып тасталан немесе тлем абілетінсіз деп танылан ксіпорындар мен йымдарды міндеттемелері бойынша;Ксіпорындарды филиалдары немесе блімшелеріні міндеттемелері бойынша.

Факторинг негізінен жабдытаушы мен сатып алушыны арасындаы атынасты сипаттайды, себебі ол жабдытаушыны аржылы жадайына, сондай-а оны сатып алушыларыны тлем абілетіне здіксіз баылауды білдіреді.

Факторингті ашы жне жабы трлері болады. Ашы факторингте берешекке, ммілеге факторинг бліміні атысатындыы туралы алдына ала хабардар етіледі. Жабы факторингте берешекке факторингтік келісімшартты болуы туралы айтып жеткізеді.