Азастан аржы нарыыны азіргі рылымы
аржылы атынас кез келген ел экономикасыны даму негізі болып табылады. аржы ресурстарыны айналымы мен айта блінуі аржы нарыын анытап беретін оларды айналысыны зіндік аймаын алыптастырады. Нарыты экономика жадайында аржы нарыы ттастай аланда елдегі нарыты атынастар жйесіні рамдас блігі болып табылады. «аржы нарыы» ымы алыптасан лемдік тжірибе мен рбір мемлекетті экономикалы дамуыны зіндік ерекшеліктеріне сай р трлі тсіндіріледі.
Ол аша, депозит, несие, валюта, ор, сатандыру, зейнетаы нарытарыны аржылы ралдарымен йымдастырылан сауда жйесін білдіреді. Мнда аша аражаттарыны аымын меншік иелерінен арыз алушылара баыттап отыратын аржы институттары негізгі рлді ойнайды. Онда тлем ралдары мен баалы ааздар тауар ретінде олданылады. аржы нарыы кез келген нары секілді аржы ресурстарыны сатушылары мен сатып алушылары арасындаы тікелей байланысты орнатуа арналан.
Сондытан, аржы нарыы – бл капитала деген сраныс пен сынысты алыптастыру шеберінде делдалдарды кмегімен несие берушілер мен арыз алушылар арасындаы капиталды айта блу мехенизіні жйесі. Тжірибеде ол аша аражаттары аымын меншік иелерінен арыз алушылара жне олардан кері баыттайтын аржы-несие институттарыны жиынтыын білдіреді.
Аша нарыы. Аша аражаттар аржыны негізін райтындытан, аша нарыыны маызы мен мні алдыы атара шыады. олданыса енген уаытынан бері р трлі формадаы ашалар операциялар нарыында жзеге асан барлы ауыспалы айналыма ызмет етіп келеді жне ол кез келген аржы нарыыны бастапы субстанциясы болып табылады.
Депозит нарыы. Халыты табысы екі негізгі бліктен: ттынуа арналан табыс пен жинатауа арналан табыстан трады. Уаытша бос аша аражаттар (жина аша) р трлі салым негізінде банкке жне аржы-несие мекемелеріне (тартылан ресурстар) тартылады. Осылайша, ашалай депозиттерде трансформацияланады, банктер ашаны пайдалананы шін иелеріне тиісті ашалай сыйаы-пайыздар тлейді.
Несие нарыы. Депозиттер трінде банкке тсетін аражатты бір блігі одан ары несиелер ретінде блінеді. Коммерциялы банктер уаытша бос аша аражаттарды шоырландыру арылы р трлі масаттары шін зады жне жеке тлалара несие береді. Осылайша, ашалар нарыта несиелер ретінде айналыста болады. арыз алушылар бл несиелерді пайдалананы шін банкке тиісті пайыздар тлейді.
Валюта нарыына азастан нарыында операцияларды бір блігі лтты валютада, ал оны баса бір блігі шетелдік валютада жзеге асырылады. Осыан орай, аржы ралдарыны айналысы екі валюта трінде жзеге асады. Валюта айырбастау бойынша операцияны рлі лкен.
Баалы ааздар нарыы. Баса да аржы ралдары секілді баалы ааздар ттастай аржы нарыына жаымды серін тигізеді. Баалы ааздар аша ресурстарын айта блуді жмылдырылан аражаты болып табылады. Мысалы, егер депозитке банк сертификаты рсімделетін болса, ол одан ары айналыса тседі. Айналым аражатын толытыру шін несие алу міндетті емес. Оны стіне, бл несиені баса тлаа жаа келісім-шартты бекітіп барып ана бере аласы.
Сатандыру жне зейнетаы ызметтеріні нарытары. Бгінгі тада зейнетаы орлары мен сатандыру компаниялары бізді еліміздегі нарыта з ызметін жзеге асыратын негізгі аржы делдалдары болып табылады. Оларда алыптасан атынастар жиынтыы оларды аржыа атысы жніндегі кмнді аз тудырады. Сатандыру туекелділіктері батысты аржы теориясында кез келген ксіпорынны аржылы стратегияларыны негізгі раушыларыны бірі, біра мнда теорияны негізінде мынадай трлер болады: рбір субъекті зіне жоалан материалды аражаттарды, ресурстарды орнын толтыратын жне оларды болдырмауды кздерін жасап, з туекелділіктерін сатандырады, яни туекелден сатанады.
Бгінгі тада аржы нарыы саласында жетекші орына ие лемдік рейтинг агенттіктері – A.M. Best Co., Moody’s Investor Service Inc., Standard & Poor’s Corp., Duff & Phelps, Weiss Research Inc. Р лтты банкі з шешімдерін абылдау шін на осы компанияларды рейтингілерін пайдаланады.
аржы нарыыны реттеу жне зін-зі реттеу ралдарыны е ыпалдыларыны бірі ретінде йымдара белгілі бір артышылытар беретін атысушыларды рейтингісін айтуа болады:
- жаа клиенттерді тартуды жне нары лестерін лайтуды ммкіндіктері;
- ызмет тиімділігін арттыру ммкіндігі;
- компанияны сенімділік дегейіне сйкес ызметаыларын белгілеу;
- компанияны инвестициялы тартымдылыыны суі жне т.б.
Компания сенімділігіні рейтингісі – бл компанияларды менеджерлерімен кездесуді нтижесінде алынатын рі жария трде де, арнайы да сралатын апарат, мліметтер талдауына негіздеп тлем абілетін кешенді баалау болып табылады. Мнда кез келген блек арналар бойынша агенттіктер алатын баса да расталан апарат назара алынады. Рейтинг аржы йымдарыны имиджін, беделдерін ктеруге ммкіндіктер беріп, клиенттерді тартуды зор ммкіндіктерін тудырады, сондай-а шетелдік зады жне жеке тлаларды алдында мртебелерін арттыруа да ммкіндік береді. Бгінгі тада азастандаы е маызды міндеттерді біріне йымдарды да, клиенттерді де мдделерін танытатын рейтинг агенттіктерін ру жатады.
Билет