Азастан аржы нарыыны азіргі рылымы

аржылы атынас кез келген ел экономикасыны даму негізі болып табылады. аржы ресурстарыны айналымы мен айта блінуі аржы нарыын анытап беретін оларды айналы­сыны зіндік аймаын алыптастырады. Нарыты экономика жадайында аржы нарыы ттастай аланда елдегі нарыты атынастар жйесіні рамдас блігі болып табылады. «ар­жы нарыы» ымы алыптасан лемдік тжірибе мен рбір мемлекетті экономикалы дамуыны зіндік ерекшеліктеріне сай р трлі тсіндіріледі.

Ол аша, депозит, несие, валюта, ор, сатандыру, зейнет­аы нарытарыны аржылы ралдарымен йымдастырылан сауда жйесін білдіреді. Мнда аша аражаттарыны аымын меншік иелерінен арыз алу­шылара баыттап отыратын аржы институттары негізгі рлді ойнайды. Онда тлем ралдары мен баалы ааздар тауар ретінде олданылады. аржы нарыы кез келген нары секілді аржы ресурстарыны сатушылары мен сатып алушылары арасындаы тікелей байланысты орнатуа арналан.

Сондытан, аржы нарыы – бл капитала деген сраныс пен сынысты алыптастыру шеберінде делдалдарды кмегімен несие берушілер мен арыз алушылар арасындаы капиталды айта блу мехенизіні жйесі. Тжірибеде ол аша аражаттары аымын меншік иелерінен арыз алушылара жне олардан кері баыттайтын аржы-несие институт­тарыны жиынтыын білдіреді.

Аша нарыы. Аша аражаттар аржыны негізін рай­тындытан, аша нарыыны маызы мен мні алдыы атара шыады. олданыса енген уаытынан бері р трлі формадаы ашалар операциялар нарыында жзеге асан бар­лы ауыспалы айналыма ызмет етіп келеді жне ол кез келген аржы нарыыны бастапы субстанциясы болып табылады.

Депозит нарыы. Халыты табысы екі негізгі бліктен: ттынуа арналан табыс пен жинатауа арналан табыстан трады. Уаытша бос аша аражаттар (жина аша) р трлі салым негізінде банкке жне аржы-несие мекемелеріне (тар­тылан ресурстар) тартылады. Осылайша, ашалай депозиттерде трансформацияланады, банктер ашаны пайдалан­аны шін иелеріне тиісті ашалай сыйаы-пайыздар тлейді.

Несие нарыы. Депозиттер трінде банкке тсетін ара­жатты бір блігі одан ары несиелер ретінде блінеді. Коммер­циялы банктер уаытша бос аша аражаттарды шоырлан­дыру арылы р трлі масаттары шін зады жне жеке тл­алара несие береді. Осылайша, ашалар нарыта несиелер ретінде айналыста болады. арыз алушылар бл несие­лерді пайдалананы шін банкке тиісті пайыздар тлейді.

Валюта нарыына азастан нарыында операцияларды бір блігі лтты валютада, ал оны баса бір блігі шетелдік валютада жзеге асырылады. Осыан орай, аржы ралда­ры­ны айналысы екі валюта трінде жзеге асады. Валюта айыр­бастау бойынша операцияны рлі лкен.

Баалы ааздар нарыы. Баса да аржы ралдары се­кілді баалы ааздар ттастай аржы нарыына жаымды серін тигізеді. Баалы ааздар аша ресурстарын айта блуді жмылдырылан аражаты болып табылады. Мысалы, егер депозитке банк сертификаты рсім­делетін болса, ол одан ары айналыса тседі. Айналым ара­жатын толытыру шін несие алу міндетті емес. Оны стіне, бл несиені баса тлаа жаа келісім-шартты бекітіп барып ана бере аласы.

Сатандыру жне зейнетаы ызметтеріні нарытары. Бгінгі тада зейнетаы орлары мен сатандыру компаниялары бізді еліміздегі нарыта з ызметін жзеге асыратын негізгі аржы делдалдары болып табылады. Оларда алыптасан аты­настар жиынтыы оларды аржыа атысы жніндегі кмнді аз тудырады. Сатандыру туекелділіктері батысты аржы теориясында кез келген ксіпорынны аржылы стратегия­ларыны негізгі раушыларыны бірі, біра мнда теорияны негізінде мынадай трлер болады: рбір субъекті зіне жоалан материалды аражаттарды, ресурстарды орнын толтыратын жне оларды болдырмауды кздерін жасап, з туекелді­ліктерін сатандырады, яни туекелден сатанады.

Бгінгі тада аржы нарыы саласында жетекші орына ие лемдік рейтинг агенттіктері – A.M. Best Co., Moody’s Investor Service Inc., Standard & Poor’s Corp., Duff & Phelps, Weiss Research Inc. Р лтты банкі з шешімдерін абылдау шін на осы компанияларды рейтингілерін пайдаланады.

аржы нарыыны реттеу жне зін-зі реттеу ралдарыны е ыпалдыларыны бірі ретінде йымдара белгілі бір арты­шылытар беретін атысушыларды рейтингісін айтуа болады:

- жаа клиенттерді тартуды жне нары лестерін лай­туды ммкіндіктері;

- ызмет тиімділігін арттыру ммкіндігі;

- компанияны сенімділік дегейіне сйкес ызмет­аыларын белгілеу;

- компанияны инвестициялы тартымдылыыны суі жне т.б.

Компания сенімділігіні рейтингісі – бл компанияларды менеджерлерімен кездесуді нтижесінде алынатын рі жария трде де, арнайы да сралатын апарат, мліметтер талдауына негіздеп тлем абілетін кешенді баалау болып табылады. Мнда кез келген блек арналар бойынша агенттіктер алатын баса да расталан апарат назара алынады. Рейтинг аржы йымдарыны имиджін, беделдерін ктеруге ммкіндіктер беріп, клиенттерді тартуды зор ммкіндіктерін тудырады, сондай-а шетелдік зады жне жеке тлаларды алдында мртебелерін арттыруа да ммкіндік береді. Бгінгі тада азастандаы е маызды міндеттерді біріне йымдарды да, клиенттерді де мдделерін танытатын рейтинг агенттіктерін ру жатады.

Билет