Мемлекетті аржылы функцияларды орындауы

Кез келген оамда мемлекет біратар факторлара: оам да-муыны тадап алынан лгісіне, саяси рылысына, алыптас-ан дстрлерге, сырты факторлара байланысты экономикалы ызметке атысады. Жалпы мемлекетті оамдаы экономика-лы ызметі оны мына функцияларында крінеді: 1) экономикалы дамуды алыпты барысына ммкіндік ту-ызатын ыты базаны анытау; 2) монополиялы ызметті шектеу жне бсекені орау; 3) табыстар мен байлыты айта блу; 4) экономиканы тратандыру; 5) ресурстарды айта блу. Аталан функцияларды іс-рекеті тікелей немесе жанама трде «аржы» категориясын пайдаланумен байланысты болып келеді; айтарлытай дрежеде бл байланыс мемлекетті шін­ші, тр­тін­ші жне бе­сін­ші­ функцияларында крінеді. Мемлекетті экономиканы тратандыру жніндегі іс-имылы экономикалы конъюнктураны ауытулары туызатын жмыспен амтылу жне инфляция дегейін баылауды, сондай-а экономикалы суді ынталандыру жніндегі шараларды кіріктіреді. Экономикалы ресурстарды айта блу екі­ жа­даят­та ры-нокты жйені жетілмегендігінен барып туады: 1) біратар тауарларды ндіруді тепе-тедік клеміні оларды отайлы клемінен ауытуы; 2) ресурстарды блуден рынокты бас тартуы немесе оам-ды тауарларды, игіліктерді жне ызметтер крсетуді лайту мен ндіру шін оларды жеткілікті блмеу. Мемлекет аржысыны экономикалы мазмны бірыай емес: оны рамында жеке ошауланан буын­дар блінеді, оларды райсысы згеше функцияларды орындайды. Мемлекетті аржысы республикалы жне жергілікті дегейлерде іс-рекет етеді жне мем­ле­кет­тік­ бюд­жет­ті,­бюд­жет­тен­ тыс­ ор­лар­ды, ­мем­ле­кет­тік­ кре­дит­ті,­ мем­ле­кет­тік ж­не­ му­ни­ци­пал­ды ­к­сі­по­рын­дар ­мен ­йым­дар­ды ­ар­жы­ла­рын ­кіріктіреді. Аталан буындарды трлі функциялы арналымыны арасында мемлекет экономикалы, леуметтік, саяси дерістерді лкен спектріне, салалы жне ауматы проблемаларды шешуге ыпал етеді. Экономикалы жне леуметтік сфераа мемлекеттік басшылыты дегейіне арай мемлекетті аржысы жал­пы ­мем­ле­кет­тік­ (рес­пуб­ли­ка­лы)­ж­не ­жер­гі­лік­ті­ (му­ни­ци­пал­ды)­ар­жы­лар болып блінеді.

. Мемлекетті аржысы мемлекетті экономикалы, леуметтік, саяси функциларын орындау шін оны ажетті ашалай ресурстармен амтамасыз ететін елді аржы жйесіні маызды сферасы болып табылады жне олар экономика мен социумдаы сан алуан зара байланыстарды амтитын мемлекеттік секторды ндірістік жне леуметтік атынастардаы іс-имылымен байланысты.
Экономикалы мні жаынан мемлекетті аржысы мемлекетті, оны ксіпорындарыны аржылы ресурстарын алыптастырып, алынан аражаттарды мемлекет пен оны ксіпорындарыны функцияларын орындауа пайдалану шін оамды німні ны мен лтты байлыты бір блігін жасаумен, блумен жне айта блумен байланысты болатын ашалай атынастарды білдіреді. Мемлекет (зіні билік пен басару органдары арылы), бір жаынан, жне ксіпорындар, йымдар, мекемелер, азаматтар, баса жаынан, бл сферадаы ашалай атынастарды субъектілері болып табылады.
Ішкі лттык німні суімен салыстыранда мемлекетті шыыстары клеміні зыы арынмен суі мемлекеттін аржыларына тн сипат болып табылады.
Мемлекет аржысы шін кп дрежеде блгіштік тжырымдаманы іс-рекеті колайлы, сондытан ол блгіштік жне баылау функцияларын орындайды. Сонымен бірге экономиканы мемлекеттік секторында натылы ндіріспен байланысты (мемлекеттік ксіпорындар, лтты холдингтер мен компаниялар) аржылы атынастар рекеті жадайларында мемлекет каржысыны дайындірістік функциясы іс-рекет етеді. Жалпы кеейтілген тсінікте бл буын оамды дайы ндіріске оны «адамны сіп-нуіне», оны материалдык,леуметтік, табии жне моралдык игіліктеріне жрдемдесу блігіне жмыс істейді. Бл маынада аржыда дайы ндірістік функцияны аламды рекеті жне жарым-жартылай блгіштік туралы айтуа болады.
Алайда блгіштік функциядаы мемлекетті аржысын нерлым толы сипаттау шін мемлекетті реттеуші іс-имылдарыны ажеттігінен туындайтын рамдас осалы функцияларды бліп крсеткен жн бл:
1) орналастыру;2) кайта блгіштік;3) трактандыру косалы функциялары.
Орналастыру осалы функциясы оамды тауарлар, игіліктер жне ызметтер крсету рынокты жйе арылы амтамасыз етілуі ммкін еместігінде, мемлекетті оларды ндіру жне халыты амтамасыз ету шін ресурстарды блуі жне орналастыруы ажет екендігінде крінеді. Мселе шектеулі экономикалык ресурстарды «жекеше» жне «оамды» тауарлар арасында отайлы блуде жне оларды рылымы мен млшерін тадауда болып отыр. оамды тауарларды ресурстары кбінесе салытарды есебінен алыптасатындытан, жекеше, рынокты тауарларды ндіруді ммкіндіктері шектелінеді, отайландыру проблемалары фискалды саясат шін иын болып крінуі ммкін.
Трлі фискалды ралдар арасында аііта блгііитік осалы функцыя кбінесе тікелей мыналар арылы орындалады:
1) табысы тмен й шаруашылыын аражаттандыруды жоары табыстара демелі салы салумен йлестіретін салыты трансферттік тэсім арылы;
2) баламалы трде айта блу жалдаушылардан тмен табыс болатын трын й сыылды коамды шаруашылыты аржыландыру шін пайдаланылатын прогрессивті салытар арылы орындалуы ммкін;
3) аырында, айта блуге табысы тмен ттынушылар пайдаланатын баса тауарларды аражаттандыруды кбінесе жоары табысты ттынушылар сатып алатын тауарлара салынатын салытармен йлестіру арылы жету ммкін.
Мемлекетті каржысы бл буына имманенттік трде тн ретінде брын баяндалан тсініктердегі баылау функциясын орындайды (1.5 параграфты караыз). Мемлекет аржысыны экономикалы мазмны бірыай емес: оны рамында жеке ошауланан буындар блінеді, оларды райсысы згеше фукцияларды орындайды.

Билет