Азастандаы ттынушылы арыз нарыы: проблемалары мен шешу жолдары

2013 жылы 3-тосанны орытындылары бойынша арыз алушылар тарапынан кредиттік ресурстара сраныс корпоративтік секторда баяулады, осы уаытта бизнес трлері бойынша сраныс динамикасы ртрлі болды: шаын жне орта бизнес секторында сранысты баяулауы байалды, сол кезде ірі бизнес тарапынан су байалды.

Банктер арасындаы саталып отыран бсекелестік аржылы емес секторда кредит саясатыны бдан рі жмсаруына ыпал етті, бл ретте кредиттеуді блшек сегментінде банктер кредит туекелін жне тімділік туекелін азайту масатында кредит саясатын атадатты.

анктерді несие портфеліндегі стресстік кредиттерді жоары дегейі жне за мерзімді орландыруа шектеулі ол жеткізу, банктерді пікірі бойынша брынысынша басым трде анарлым «ыса» блшек кредиттеуге баытталан кредит саясатын айындайтын негізгі факторлар болып табылады. Осыан байланысты банк секторында кредиттеуді суіні негізгі озаушы кші болып ттынушылы кредиттеу алып отыр, делінген Р лтты банкіні шолуында.
Ттынушылы кредиттеу нарыында кредитке сранысты суіні бседеуі байалып отыр: ттынушылы кредиттерге сранысты суін млімдеген банктерді лесі 56%-дан 41%-а азайды. Сранысты суіні кейбір бседеуіне арамастан, К деректері бойынша 3-тосанда ткен жылды осындай кезеімен салыстыранда ттынушылы кредиттер беру 51,6%-а лайды. Ттынушылы кредиттерге сер ететін негізгі факторлар ткен жылдардаыдай халыты за пайдаланылатын тауарлара ажеттілігі жне ттынушыларды сенімділігі (борышты ауыртпалыты абылдау) болып отыр.
«Банктерді ттынушылы кредиттеу нарыында шоырлануыны жоары болуы жне біратар банкті ипотекалы кредиттен ттынушылы кредитке айта бадарлануы за мерзімді тімділікті тапшылыымен ана емес, сонымен атар ыса мерзімде жоары кірістілік алудаы жоары мдделілікпен тсіндіріледі. Клиенттер тарту шін банктер кредиттеу нарыында нерлым тартымды німдер жне ызмет крсетулер жасауа мжбр. Ттынушылы кредиттеу нарыында банктер німдер бойынша бааа жатпайтын талаптарды жасарту, оны ішінде крсетілетін ызметті сапасын жетілдіру жне клиенттерді кредит німіне ажеттілігін анытау бойынша жмыс істеуді жоспарлап отыр. Банктер болашата кредиттеуді нерлым перспективалы баыттары ретінде кредит картасы жне автокредиттеу сияты кредит німдерін дамытуды жоспарлап отыр», - делінген зерттеуде.
3-тосанда ттынушылы кредиттер бойынша кредиттік туекелді барынша азайту масатында банктер кредиттік саясаттарын кшейтті (15,6%), ал банктерді кпшілік блігі (75%) кредиттік саясаттарын згеріссіз алтырды жне банктерді бар жоы 10% оны бседетті.

Бл ретте 3-тосанда шетелдік атысуы бар кейбір банктер ттынушылы кредиттер бойынша кредиттік саясатты кшейтуге оматы ысым жасады, ал азастанды капиталы бар жекелеген банктер кредиттік саясат аздап бседеуіне ана сер етті

азастан Республикасыны аржы секторын дадарыстан кейінгі кезеде дамыту тжырымдамасында азастанны аржы йымдарыны аржылы жай-кйіне жне беделіне айтарлытай зиян келтіретін зады жне жеке тлаларды ызметін жзеге асыруды шектеу не тыйым салу мселесін арау кзделеді (Бл мселелер кіметті «азастан Республикасыны аржы секторын дадарыстан кейінгі кезеде дамыту тжырымдамасын іске асыру жніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы» 2010 жылы 13 мамырдаы № 409 аулысында; «азастан Республикасыны кейбір занамалы актілеріне банк ызметін жне аржы йымдарын туекелдерді азайту трысынан реттеу мселелері бойынша згерістер мен толытырулар енгізу туралы» Зада реттеледі).

Атап айтанда, аржы йымдары менеджмен­тіні жауапкершілігін арттыру масатында засыз іс-рекеттері не рекетсіздігі брын аржы йымын мжбрлеп таратуа немесе оны банкрот деп тануа алып келген тлаларды басшы лауазымын иелену ммкіндігін шектеуге баытталан ережелерді занамалы дегейде бекіту йарылып отыр.

Баса елдерде мндай практиканы олдану­ды мысалы ретінде банктерді лицензияларын айтарып алуа себепші болан банкирлер туралы мліметтерді амтитын базаны алыптастыратын Ресей Федерациясы Орталы Банкіні тжірибесін келтіруге болады. Осы арылы Ресей Орталы Банкі жосысыз банкирлерді банк секторыны кез келген лауазымына жмыса орналасуын болдырмау шараларын абылдайды.

Сонымен оса, кредиттік йымдарды банкрот­тыы (тарату) рсімдерін басаруды жзеге асыратын РФ Салымдарды сатандыру агенттігі дрменсіз (банкрот) деп танылан кредиттік йымдарды баылаан, азаматты-ыты жне ылмысты жауапкершілікке тартылан тлаларды тізімін траты негізде жргізіп отырады.

Сонымен атар, Дниежзілік банк, Азия Даму Банкі сияты біратар халыаралы аржы йымдары алаяты пен сыбайлас жеморлыа атысанын куландыратын фактілерді болуына арай ондай тлалара аталан йымдар тарапынан аржы алуа ыы жо зады жне жеке тлаларды тізімін жргізеді.

2. аржылы делдалдарды типтері мен трлері.аржы нарыыны тауарлы сату-сатып алу, мселен, белгілі бір мерзімге аша аражаттарыны келісілген сомасын айтару секілді аржылы міндеттемелермен жзеге асады. Несие берушіні аржы міндеттемесіне ие болуы шін оны белгіленген мерзімде наты аша аражаттарын алатын ыа ие болуы керек.Мндай міндеттеме аржылы талап деп аталады. Оны делдалдар тпкілікті инвестора бдан былай тартымды болмайтындай етіп айта рады. аржы нарыында тікелей аржыландыруды жетіспеушілігі байалды, ал оны толытыру шін делдалдар пайда болады. Оларды кмегі арылы несие беруші мен арыз алушыны арасындаы иындытар жойылады. Олар тікелей аржылы талапты сатып алып, оны баса сипаттамасы (теу мерзімі, номинал ны) бар тікелей болмайтын талапа айналдырады да сатады. Трлендіруді мндай процесі делдалды атауына ие, ал субъектілер аржылы делдалдар немесе аржы институттары деп аталады.аржылы делдалдар кптеген артышылытара ие. Е алдымен, олар з ісін жетік білуге арай ммілелерді ауымыны тиімділігі есебінен немге ол жеткізуге болатын млшерде жзеге асырады. Екіншіден, аржылы делдалдар трансакциялы шыындарды оай азайтады. шіншіден, олар апарата ол жеткізетін кптеген ммкіндіктерге ие жне олар оны шынайылыын оай анытай алады.аржылы делдалдара уаытша бос аша аражаттары бар (несие берушілер) экономикалы субъектілер де, аша аражаттарына мтаж (арыз алушылар) субъектілер де мдделік танытады, йткені олар аржылы делдалдардан наты артышылытары мен пайдасы бар аржы німдерін алады.Тртіншіден, делдалдар иесие нарыыны ауіпін азайтуа септігін тигізетіндіктен, олар уаыта арай немесе басаша жолмен бірлестірілген несиені беру барысында несие берушілерге салым ашаны аржылы ралдарды трлері бойынша блу арылы ауіпті ртараптандырады. аржы делдалдары болмаса, несие ауіпі жоарылап кетеді. Тек делдалдар ана арыз алушыны тлем абілеттілігін тексеретін жйені жасайды жне з ызметін тарататын жйені йымдастырады, оны бл рекеті де несие ауіпі мен несиелеу шыынын кемітеді.Бесіншіден, аржы институттары з клиенттеріні тімділік дегейіні траты болуын жне олма-ол ашаны алуды ммкіндігін амтамасыз етеді, йткені аржы институттарыны здері олма-ол аша формасында з активтеріні белгілі бір лесін стау ммкіндігіне ие. Екінші жаынан, мемлекет кейбір аржы институттары шін тімділікті реттейтін за нормаларын белгілейді. Мселен, коммерциялы банктер шін резервтеуді нормативтері арылы орталы банкті жне кассаны шоттарында аша аражаттарыны е аз шамасындаы алдыын олдау замен амтамасыз етіледі.Тжірибеде аржылы делдалдарды мынадай топтары бліп крсетіледі:депозит типіндегі аржы мекемелері;жина мекемелері;инвестициялы орлар;баса да аржы йымдары.Осыларды ішінде депозит типіндегі аржы мекемелері кеінен тараан. Тартылан аражат банктік, ттынушылы жне ипотекалы несиелерді беру шін пайдаланылады. Бл топты негізгі институтына коммерциялы банктер, жина институттары жне несиелік одатар жатады.аржы нарыында бос аша аражаттарды уаытша тарту жне р трлі несиелерді беру бойынша кптеген ызмет трлерін сына алатын коммерциялы банктер маызды рл атарады. Елді аша-несис жйесінде маызды орын алатындытан оларды мемлекет ата баылап отырады.аржы делдалдарыны соы тобына р трлі типтегі аржылы компаниялар жатады. Олар аша аражаттарыны негізгі блігін ыса мерзімді міндеттемелерді коммерциялы ааз трінде сатудан алады. Бл компанияларды ызметі зады жне атарушы кімет органдарыны нормативтік актілерімен реттеледі:аржы компанияларыны мынадай трлері бар:несиелік жне лизингтік операциялара мамандандырылан компания;бліп-бліп тлеу ыымен ттыну несиесін беруші компания;блшек сауда ксіпорындарына несие беруші компаниялар.аржы делдалдарымен жзеге асыратын операцияларды млшері артып келді. Бл арада дамыан елдерде ызмет млшеріні салыстырмалы трде згергені жне бір мезгілде жекелеген аржылы институгтарды актив млшеріні де салыстырмалы трде згергені байалады.