Белгісіздік жне туекел тсінігі

Бізді оршаан орта мен экономикалы атынастарда «белгіссіздік» жне «туекел» категориялары лкен рольге ие.
• Туекел – бл шыынны ытималдыы;
• Туекел – бл ммкін шыын млшері;
• Туекел – бл функция, ол негізінен ытималды пен шыын млшеріні нтижесі;
• Туекел – бл туекелді жмыстарды барлы ммкін салдарыны ытималдыын лестіру вариацияларына баламалы;
• Туекел – бл баламалыты лшенген сызыты комбинация мен барлы ммкін нтижелеріні болжалды млшері.
Туекел тиянаты анытама беру шін, жорамалдар тізбегі сынылды:
Жорамал (пастулат) 1.Туекел субъектіні баалары (ктілуі) мен шешімдерімен байланысты жне оларсыз жзеге аспайды.
Жорамал 2.Туекел уаытпен байланысы бар шешімдерді амтып крсетеді.
Жорамал 3.Туекелден бос тртіп,былыс жо.
Жорамал 4.Туекел мен оны шамасын ажырата білу керек.

2 Туекел трлері мен туекел дегейіне сер етуші факторлармен тмендету дістері

Туекелді басаруа болады, яни туекелдік жадай туындауын белгілі бір шекте болжамдау жне туекел дрежесін тмендету шін шаралар абылдауа ммкіндік беретін трлі шаралар олдануа болады.
Кбінесе туекелді басаруды йымдастыру тиімділігі туекелді сыныптамасына туелді.
Ммкін болатын нтижеге (туекелдік жадайды нтижесіне) байланысты туекелдер екі лкен топа блуге болады: таза жне спекулятивтік.
Таза туекелдер жаымсыз немесе нольдік нтиже алуа ммкіндік береді. Бл туекел трлеріне келесілер жатады: табии, экологиялы, саясатты, транспортты жне коммерциялы туекелдер блімі (мліктік, ндірістік, саудалы).
• ндірістік туекел. Бл німді ндірумен жне оны ткізумен байланысты. Бл туекелге німні німні белгіленген клеміні згеруі жне ткізу арыны, материалды жне ебек шыындарыны арты жмсалуы. Нарытаы баа дегейіні кемуі, брак, рекламация т.б. себептер тікелей ыпал жасайды.
• Коммерциялы туекел – бл ксіпкерді сатып алан німді нарыта ткізуінде пайда болады. Коммерциялы келісім жадайында бааны тмендеуін, тауар ткізуде кездесетін осымша шыындарды ескеру керек.
• Нарыты туекел – бл лтты аша бірлігіні нарытаы процент ставкасыны немесе шет ел келісім серіктестіктеріні валюта курсыны згеруімен байланысты.
Спекулятивтік туекелдер жаымды да, жаымсыз да нтиже алу ммкіндігімен сипатталады. Бл туекел трлеріне коммерциялы туекелдер блімі болып табылатын аржы туекелдері жатады.
аржылы туекел – аржылы ксіпкерлік ісінде кездеседі. аржы туекелі ксіпорын аржылы институттармен (банктер, аржылы, инвестициялы, сатандыру компаниялары, биржалар жне т.б.) атынасы процесінде пайда болады
аржы туекеліні туындау себептері – инфляциялы факторлар, банкті есептік млшерлемелеріні суі, баалы ааздар ныны тмендеуі жне т.б.
аржы туекелдері екі трге блінеді:
1) ашаны сатып алу абілеттілігімен байланысты туекелдер;
2) капитал салымдарымен байланысты туекелдер (инвестициялы туекелдер).
Ашаны сатып алу абілеттілігімен байланысты туекелдерге туекелдерді келесі трлері жатады: инфляциялы жне дефляциялы туекелдер, валюталы туекелдер, тімділік туекелі.
Инфляция ашаны нсыздануы болып табылады, баалар седі. Дефляция – инфляцияа кері процесс, ол бааларды тмендеуінен жне соан сйкес ашаны сатып алу абілетіні жоарылауынан крінеді.
Инфляциялы туекел – инфляция сімі кезінде наты сатып алуØ абілеттілігі кзарасынан суден крі алынатын ашалай табыстар тез нсыздануындаы туекел. Мндай жадайда ксіпкер наты шыыстара тап болады.
Дефляциялы туекел – дефляция сімі кезінде баалар дегейіØ тмендейді, ксіпкерлікті экономикалы жадайы нашарлайды табыс тмендейді.
Валюталы туекелдер сырты экономикалы, несиелік жне баса даØ валюталы операцияларды жргізу кезінде бір шетелдік валюта баамыны баса валюта баамына атынасыны згеруімен байланысты валюталы жоалту аупімен тсіндіріледі.
тімділік туекелі – ттынушылы ныны жне сапалы бааны згерісіØ себебінен баалы ааздар немесе баса да тауарларды ткізу кезіндегі ммкін болатын жоалтулармен байланысты туекелдер.
Инвестициялы туекелдер келесі ішкі жйелік туекелдерді амтиды:
1) жіберіліп ойан пайда туекелі;
2) табыстылыты тмендеу туекелі;
3) тікелей аржылы жоалтулар туекелі.

Билет