Мемлекеттік табыстарды мні жне жіктелінуі

Мемлекеттік кірістерді экономикалы мні
Мемлекет аржысыны іс -рекеті негізінде зара тыыз байланысты екі рдіс пайда болады:
§ Мемлекеттік рылымдарды арамаында аржы ресурстарын жмылдыру
§ р трлі мемлекеттік ажеттіліктерге аражаттарды пайдалану
Бірінші рдіс — мемлекеттік кірістерді крінісін беретін болса, екіншісі –шыындар крінісін баяндайды.
Мемлекеттік кірістер дегеніміз – бл экономикалы атынастарды жиынтыы болып табылады жне бл атынастарды нтижесінде мемлекетті жмыс істеуіні материалды базасын жасау шін мемлекетті меншігіне тсетін аражаттарды жиынтыы рылады.
Кірістер- бл аржылармен тыыз байланыста жмыс жасайтын крделі экономикалы категория.
Кірістер бл ндіріс шыындарындарымен байланысты белгілі бір ызметті, ндірісті жне коммерциялы, делдалды жне баса да масатты ызметті нтижесі болып табылады.
Мемлекеттік кірістер бл мемлекетті жне мемлекеттік ксіпорындарды арамаындаы аржы ресурстарын алыптастырумен байланысты аржылы атынастырды бір блігі болып табылады.
Мемлекеттік кірістерді рамында мемлекеттік бюджетті алатын орны зор. Мемлекеттік кірістерді басым блігіні р трлі дегейдегі бюджетте орталытануы біртекті аржы саясатын жргізуге жне халы шаруашылыыны салаларын дамыту масатында блістіруді амтамасыз етуге ммкіндік береді. Орталытандырылан мемлекеттік кірістерге мемлекеттік бюджеттіктен баса бюджеттік емес орларыны (леуметтік, зейнетаы орларыны, халыты ебекпен амту орларыны жне т.б. орларды) аржы ресурстары кіреді. Жиынты оамды німді блістіру нтижесінде мемлекетті, жеке ксіпорындарды, шаруашылы субъектлерді, йымдарды жне халыты бастапы кірістері алыптасады.
Мемлекеттік кірістерді алыптасуы мемлекетті белсенді атынасуы арылы жзеге асырылады: мемлекет бюджеттегі орталытандырылан аржаттарды, шаруашылы субъектлеріні аржыларын жне оамны таза кірісіні лесін бекітеді жне халыты жеке табысы мен оамны басада аражаттарын шоырландырады. Мемлекеттік кірістер лтты табысты райды, ал аржы ресурстары жиынты оамды німні барлы сомасын блістіру мен айта блістіру жадайында алыптасып, шоырланады. Мемлекеттік шыындарды аржыландыру мемлекетті барлы аржы ресурстарын блістіру арылы жзеге асырылады. «Мемлекеттік кірістер» мен «мемлекеттік бюдеттік кірістері» тсініктері жиынты мемлекеттік кірістерді рамдас блігі боланымен, р трлі ымды білдіреді. Сонымен атар мемлекеттік кірістер барлы мемлекеттік йымдар мен мекемелерді жиынты табыстарыны рамына кіреді, ал мемлекеттік бюджетті кірістеріні рамына тек таза кірісті блігі ана кіреді. Мемлекеттік кірістерді барлы кздері 2 топтан трады:- ішкі- сырты
Мемлекеттік кірістерді ішкі кздеріне мемлекет ішінде алыптасатын лтты кіріс пен лтты байлы кіреді. Сырты кздерге – лтты байлы, кейбір жадайларда баса мемлекетті мемлекеттік займ тріндегі лтты байлыы кіреді.

Мемлекеттік кірістерді жіктелуі ( сыныпталуы)
Мемлекеттік кірістерді жіктелуі оларды экономикалы маынасын, рамын, масатты баытылыын, алыптасу аидаларын яни мемлекеттік кірістерді бкіл жйесін тереірек тсінуге ммкіндік береді.
Меншік нысандарын йымды –ыты рсімдеуге арай мемлекеттік кірістер мыналардан трады:
1) Мемлекеттік кірістер мен йымдарды кірістері
2) Жеке ксіпкерлік секторды салыты тсімдері
3) оамды йымдарды салыты тсімдері
4) Халыты салыты тлемдері
5) Коперативтік жне жымды ксіпорындарды салыты тсімдерінен.
Жасалу аясына (сферасына) байланысты мемлекеттік кірістер келесі трлерге жіктеледі:
1) материалды ндіріс аясында алыптасатын кірістер;
2) ндірістік емес аясында алыптасатын кірістер.
аржылы мазмны бойынша ммлекеттік кірістер келесі трлерге жіктеледі:1) Салыты 2) Салыты емес.
оамны таза табысы (кірісі) аша нысанында осымша німні нын білдіреді, яни ткізу кезінде осымша нім таза табысты нысанында болады. осымша німні жне тиісінше таза табысты аса маызды блігі шаруашылы жргізуші субъектлерді таза табысы болып табылады.
Нарыты атынастар жадайында мемлекеттік кірістерді жмылдыруды негізгі дістеріне: салытар, мемлекеттік арыздар (займдар) жне эмиссиялар жатады.Бл дістер арасындаы арасалма лі кнге дейін ртлі болып отыр жне олар аржылы саясатты мазмнымен, леуметтік экономикалы жадаймен жне шаруашылы жадаймен аныталады.
Мемлекеттік кірістерді жйесіндегі басты орынды салытар алады. Олар бюджеттік жне бюджеттік емес орларды алыптасуы жадайында аржы ресурстарын жмылдыруды амтамасыз етеді. Салытарды фискалды, экономикалы жне леуметтік маызы зор.
Фискалды маызы бойынша екінші діс мемлекеттік арыздар (займдар) болып табылады. Ол бюджет тапшылыын жабуа емес, соныменбірге р трлі крделі шыындарды, сіресе, экономиканы мемлекеттік секторындаы аражаттарды инвестициялауды амтамасыз етуге пайданылады.арыздар мемлекет аржыларыны р трлі буындарында, республикалы жне жергілікті бюджеттерде, мемлекеттік тартылан аражаттары рамында олданыс тауып отыр. арыздар соынымен атар мемлекетті бюджетіні тапшылыын жабуда олданылады. Сонымен атар аржылы нарыты алыптасуы, арыздарды мемлекеттік ксіпорындарды шыындарын жабу шін пайдалануа ммкіндік береді. арыздарды жабуды аржылы базасына салытар пайдаланылады.
Мемлекет кірістерін жмылдыруды шінші дісіне эмиссия – ааз аша эмиссиясы ана емес, сонымен атар кредит эмиссиясы жатады. Эмиссияны мемлекет салы жне арыз тсімдері мемлекетті сіп отыран шыындарын жабуды амтамасыз ете алмаанда, оны стіне аржы нарыында жаа арыздарды шыаруа олайсыз жадай туындаанда олданады. ааз-аша эмиссиясы да, несие эмиссиясы да егер олар шаруашылы айналымыны ажеттілігіне баййланысты болмай, бюджет тапшылыын жабу ажеттілігімен байланысты болса, экономикада инфляциялы процестепрді кшеюіне келіп соады. Сондытан да экономикасы дамыан мемлекеттер несие эмиссиясын олданбастан брын, оны арызбен алмастыруды жиі олданады.
Мемлекетті кірістерін жмылдыруды жоарыда сипатталан дістері мемлекеттік басаруды р трлі дегейіндегі бюджеттік орларды алыптастыруа ммкіндік жасайды. Бюджеттен тыс орлар салытар мен салыты емес тсімдер негізінде олданылады, ал эмиссия бл жерде олданылмайды. Орталытандырылмаан аша орларын жасау барысында аударымдар, трлі жарналар, ерікті тсімдержне т.б. дістер олданылады.