Негізгі жне туынды баалы ааздар, оларды айырмашылытары

Атаратын ызметіне жне рліне байланысты баалы ааздар мынадай ш топа блінеді:

• негізгі (акция, облигация);

• кмекші (чектер, вексельдер, депозиттік сертификаттар;

• туынды (варранттар, опциондар, фьючерстер, бондар таы да басалар)

Акция дегеніміз ксіпорындар мен йымдарды андайда бір акционерлік оамды дамыту шін аржы саландыын куландыратын жне иесіне акционерлік оамны пайдасыны бір блігін дивидент трінде (табыс ретінде) алуа ылы беретін баалы ааз болып табылады. Акциялар айналым мерзімі белгіленбей-а шыарыла береді. Ксіпорындар мен йымдарды басаруа атысу ыына сйкес акциялар мынадай трлерге блінеді:

• жй акциялар;

• артышылыы бар акциялар.

Жй акциялар акционерлік оамды басаруа ы береді. Бір жй акция йымны акционерлер жиналысында осы ксіпорына атысты мселелерді шешу барысында бір дауыса ие бола алады. Жй акциялар шін дивидент тлеу акционерлік оамны таза пайдасынан (толытыранан) кейін жне артышылыы бар акциялар бойынша дивиденттер тленгеннен кейін жргізіледі.

Артышылыы ьар акциялар – басаруа атысу ыын бермей, йтсе де олар иесіне траты белгіленген млшерде дивиденттер алу ыын береді, яни олара белгілі бір млшерде табыс келіп трады. Сонымен атар артышылыы бар акциялар йымны таза табысын акционерлер арасында блу кезінде немесе оамны жойылуы кезінде жй акциялар мен салыстыранда артышылыа ие болады.

Облигация дегеніміз оны иесіні аша саландыын куландыратын жне оан крсетілген мерзім ішінде осы баалы аазды атауы (номиналды) нына белгіленген пайызды (процентті) тлей отырып, теу міндеттемесін малдайтын баалы ааз болып табылады. Облигациялар сияты кісіпорын шін инвестицияны маызды кзі болып табылады.

аржылы салымдардыц трлері

аржылык салымдар - бл ксіпорынны баалы ааздарды сатып алу, еншілес жне баса ксіпорындара аржылар салу, сондай-а вексель жне баса да борышты міндеттемелер негізінде баса ксіпорындар мен йымдара за мерзімді арыз беруге арналан аржылы салымдары.

Есепте каржылы салымдар ыса мерзімді жне за мерзімді бо-лып блінеді.

Бір жылдан кем мерзімде саталатын (сталатын) акциялар, облигациялар мен баса баалы ааздара аржылы салымдар, сонымен атар бір жылдан кем мерзімге берілген арыздар ыса мерзімді болып са-налады.

Бір жылдан арты мерзімге табыстар алу шін оларды сатау (стау) ниетпен баалы ааздарды сатып алуа кеткен шыындар, еншілес кспорындарды жарылы немесе пайлы орларына салымдар, бір жылдан арты мерзімге арыза берілген аржылар за мерзімді аржылы салымдар болып саналады.

аржылы салымдар рамында аша кжаттары болып саналатын баалы ааздар, акциялар, облигациялар, жина сертификаттары, вексельдер жне т.б. елеулі орын алады.

Акциялар ксіпорынны даму масаттарына оны иесіне аржы саландыын куландырады жне оан дивиденд трінде пайданы бір блігін алуа ы береді.

Акциялар жай жне артышылыы бар (прсатты) болады.

Облигациялар да оларды иесіне аржы саландыын куландырады, біра оан белгілеп ойылан сыйаы алуа ы береді. Егер ксіпорынны аржылы ммкіндіктері акциялар бойынша дивидендтер жне облигациялар бойынша сыйакыларды бір мезгілде тлеуге ммкіндік бере алмаса, табыс алуа облигация иелеріні ерекше ыы бар. Табысты жетіспеушілік жадайында облигациялар бойынша сыйаылар резервтік орды есебінен тленеді, ал акциялар (прсатты) бойынша - сол масат шін рылан арнайы орлар есебінен тленеді.Жина сертификаттары - бл банктерді салымшылара белгілі мерзімге аша каражаттары (депонирлеу) салынаны туралы берілетін куліктері. Бл мерзім біткеннен кейін аша салушы зіні салымын (депозитін) жне ол бойынша сыйаысын оса алады. деттегі жина щоттарынан мны айырмашылыы клиентке кітапша емес банкті арыз олхатьны ролін атаратын сертификат (кулік) беріледі. Мндай салымнан аржыны белгілеп ойылан мерзімге жетпей алуа болады, біра бл жадайда айыппл (белгілі процент) тленеді.Брын баалы ааздар тек ана крнекті ааз лгіде болан жне арнайы ааз бланкілерінде баспа трінде басылан.Соы уаытга баалы ааздарды айналымы айтарлытай кбеюіне байланысты оларды кбісі есеп кітабында жазу тріде, сондай-а апаратты р трлі сатаушыларында (оны ішінде дискеталарда) жасала бастады, яни табии крнекті емес (аазсыз) лгіге кшті. Сондытан, баалы ааздар нарыында баалы ааздармен атар оларды орнын алмастырушылар да шыарылады, айналымда болады, жойылады. Баалы каазды иесіне мндай жадайда меншік ыын куландыратын жат - баалы аазды сертификаты беріледі.

Билет