Диспетчер блмесіндегі жарытануды тадау, жасанды жарытану eceбi
Жарыты екі трі бар:
- Табии жары;
- Жасанды жары.
Табии жарытандыру жары саылаулары арылы іске асып, жмыс орындарын жарытандыру дегейіні талаптарына сйкес болу керек.
Табии жарытандырылмайтын блмелерде ПЭЕМ ндірістік пайдалану ажеттілігі Мемлекеттік санитар – эпидемиологиялы органдары мен мекемелері келісімі бойынша ана іске асырылуы керек.
ПЭЕМ блмелердегі жасанды жарытандыру жалпы біркелкі жйесі арылы орындалу керек. жатармен жмыстар жргізілетін кімшілік-оамды орындарда аралас жарытандыру олданан дрыс, жалпы жарытандыруа жаттар жатан айматы жарытандыруа арналан жергілікті жарытандыру шамдары осылады.
ПЭЕМ жмыс орындарында жарытандыру тік (экран жазытыы) жне клдене (жаттармен жмыс аймаындаы стол жазытыы) бойынша алыпа келтіріледі. алыпа келтіру блмедегі табии жне жасанды жарытандырудан туелсіз абсолютті бірлік арылы есептелінеді (люкс). жаттармен жмыс аймаындаы столды клденен жазытыындаы аралас жарытандыру 500 лк – тен кем болмау керек (сонымен бірге жалпы жйеден жарытандыру 300 лк – тен кем болмау керек). Аралас жарытандыру жо кезде столды клдене бетін жарытандыру (жасанды жне табии) 400 лк-тен кем болмау керек. Экрандаы жарытандыру (клденен жазытытаы) 200 лк болу керек. Дискомфорт крсеткіші 25 – тен аспау керек, кімшілік-оамды имараттаы жарытандыру пульсация коэффициенті 10% – тен, ндірістік орындардаы жалпы жасанды жарытандыру кздерінен ауырлы крсеткіші 20 – дан арты болмау керек.
Жарытандыру кздерінен жарырауды шектеген дрыс, сонымен атар кзге крінетін жарырайтын беттерді жарытылыы (терезелер, шамдар жне т.б.) 200 кд/кв.м – ден арты болмау керек.
Жмыс орындаы шаылу жарытылыын заттарды (экран, стол, клавиатура) шамдар трін тадау жне жмыс орыныны жасанды немесе табии жарытандыру кздеріне байланысты орналастыру арылы шектейді. Бл кезде тбені жарытылыы шаылытын жарытандыру жйесінен олдананда 200 кд/кв.м-ден аспауы керек.
ПЭЕМ олданушыны кз алдындаы жарытылы біркелкі емес таралуыны шектеу ажет, бл кезде жмыс беттері жарытылыты арасындаы атынас (стол:экран) 3:1–5:1, ал жмыс беттері мен абыра беттері жне ондырылар арасындаы 10:1-ден аспауы керек.
кімшілік – оамды жне ндірістік орындарда шаылысатын жарытандыратын ралдар ретінде кші 250 Вт дейін металл-галогендік лампаларды олдануа рсат етіледі. Жалпы жарытандыру шамдарын зік немесе бірттас тізбек трінде олданушыны ПЭЕМ жанында отыранда кзіне параллель, ал жмыс орынына бйір жанынан орналастыру керек. Компьютерлерді периметр бойынша орналастыру кезінде шамдарды оператора атысты алдыны жаа орналастыран дрыс.
ПЭЕМ орналасан орындарды жарытандыру шін пульсация коэффициентін тмендетуге арналан жоары жиілікті реттегіш аппаратармен (ЖЖРА) жабдыталан айналы торлы ЛПО36 сериялы шамдарын олданан дрыс. Шашыратышсыз жне экрандаыш торларсыз шамдарда пайдалануа болмайды. Кп лампалы шамдарда ЖЖРА-лы шамдар жо кезде немесе жалпы жарытандыру шамдарын атар орналасан болса, оларды шфазалы жйені ртрлі фазаларына осу керек. 6-шы осымшада олданылатын шамдар типтері келтірілген.
Жалпы жарытандыру шамдарыны жарытылыы сулелену брышыны аймаында 50 ден 90 градус тік бойлы жне клдене жазытыта 200 кд/кв.м-ден аспауы керек, ал шамдарды орауыш брышы 40 градустан тмен болмау керек.
Жергілікті жарытандыруды шамдары 40 градустан кем емес орауыш брышы бар крінбейтін шаылдырышы болу керек.
Жалпы жарытандыруа арналан жарытандырыш ралдар шін ор коэффициенті(К) 1.4-ке те деп аламыз.
Жарытылыты алыпты мніне жету шін ПЭЕМ олданатын орындарда терезе шынылары мен шамдарды жылына кем дегенде екі рет тазалап, кйген шамдарды уаытында ауыстыру керек.
Кесте 3 – Жмыс орындарындаы жарытандыру дегейі
| Баылау нктесі | Жарытандыру (табии, жасанды), лк | Жарытандыру КЕО,% | Араластырылан жарытандыру, лк |
| Стол, клавиатура (Г) | 1,5 | ||
| Экран(В) | - |
Блмедегі жасанды жарытандыру, жарыты техникалы талаптарына сай болуы керек.
Жмысты жарытандырылуын йымдастыру шін, жары кзі ретінде люминесцентті лампалар жне ызу лампалары олданылады. Кбіне люминесцентті лампалар олданылады, себебі олар электр энергияны аз шыынымен біралыпты жарытандыруды жне жасыра жары жіберуді амтамасыз етеді. Яни, ол кзге жасы сер етеді. Жарыты спектральды рамы табии кндізгі жарыа жаын болуы тиіс, ол сйкес люминесцентті лампаларды іріктеп алуымен амтамасыз етіледі. Е олайлысы бір атарда орналасан, жалпы біралыпты жарытандыруы бар ЛА (а тс) типті лампалары болып табылады.
Шамдарды тадаан жне орналастыран уаытта, тбені жары шаылысу икемділігі ескерілуі ажет.
Жергілікті жарытандыруды йымдастыру шін, уаты жоарыра жне кіші габаритті лампалар олданылады. Жмыс орнын жарытандыру мына жадайда йымдастырылуы керек. Жары кзге тура тспеу керек. Клеке болмау керек. Жарытылыты біралыпсыз таралуы болмауы керек.
Шамдарды соыр ылу серінен ашу шін, мыналарды есте стау ажет:
шамдарды іліну биіктігі нормалара сйкес болуы керек;
шамдара жергілікті жарытандыруа шаылатын материалдар орнату керек;
жылтыр беттерден шаылуды пайда болуын жою керек;
жары аындарын сатау масатында шамдарды немі ша тозанан тазартып тру керек;
ндіріс орындарындаы жасанды жарытандыруды есебін жргізу шін, мына мліметтерді еске алу керек:
жмыс орындаы е кіші жарытандыру, Emin=300 лк;
жмыс орныны нормалды жарытандыруы, En=400 лк.
Блме сипаттамасы
- зындыы – 10 м; ені – 8 м; биіктіг – 5 м
-жмыс беті – 1 м
-разряд зрительной работы – III, в
Диспетчерлік блмелерде жарытандыруды нормасы – 150 лк. Мнда люминесцентті ЛБ типті а лампалар олданылады, шам ЛД типті зындыы 1240 мм райды.
Жмыс бетінен шамны іліну биіктігі h=1,5м. Шам мен абыра арасындаы аралы 1 = 4 м. Екі кршілес шамны ара ашытыы 0,76 м.
Сурет 8.1 Шамдарды орналасу слбасы
Нктелік діс бойынша жарытыы минимал нктені тадаймыз. Бізді жадайда сырты абырадан 7,5 м ашытыындаы нкте.
Енді сол нктеге 1, 2, 3 жне 4 шамдарыны тсіретін шартты жарытыын есептейік:
мндаы Ia - a брышы баытындаы жары кші, кд;
a - есептік нкте баытындаы жары кші мен шамнан жмыс бетіне баытталан вертикаль арасындаы брыш.
мндаы d – есептік нктеден жары кзіне дейінгі ашыты.
Нкте № 1:
, 
, 
Жары кші 
кд
Шартты жарытану
Нкте №2:
, 
, 
.
Жары кші 
Шартты жарытану
Нкте №3:
, 
, 
Жары кші 
Шартты жарытану
Нкте №4:
.
, 
, 
Жары кші 
Шартты жарытану
Шартты жарытыты жалпы осындысы
Горизонталь жарыты
мндаы 
- шамны жары аыны;
- шаылысу кезіндегі жарытыты кбеюін ескеретін коэффициент;
- ор коэффициенті 
.
ЛБ шамыны жары аыны 65Вт шін 3120 лм те, шамны ішінде 2 дана жары кзі.
Бл мн жарытыты жеткіліксіз екендігін крсетеді. Енді олдану коэффициенті дісі арылы шам сандарын есептейік.
Блме индексі
мндаы А – блме зындыы;
В – блме ені;
h – есептік биіктік.
h = H – hраб пов – hсвеса
h = 5,5-1,5-1=3 м
ажетті шам саны:
Мндаы 
- минимал жарытану;
- аудан, м2;
Z – біркелкі емес жарытану коэффициенті z = 1,1;
- жары аыны;
h - олдану коэффициенті.
rпот=70%, rст=50%, rп=30%.
Блме индексі
i=2,824 кезіндегі олдану коэффициенті h=72%.
Диспетчерлік блме шін жарыты 150 лк те, біз жарытандыран 30 лк бар.
осымша жарытандыру ретінде 4 дана газразрядты жары кздерін ондырамыз 40 Вт, оларды жары аыны 3120 лк те, зындыы 1213,6 мм. ЛД типті шам трін аламыз 1240 мм.
Енді жалпы шамдар санын ескеріп, оларды абырадан 2,5 м, зара 3 м ашытыта орналастырамыз.