Таырып Геодезия пнi жне оны мiндеттерi. Жердi пiшiнi мен клемi. Геодезияда олданылатын проекциялау дісі

Дрістерді ысаша жазбасы

Дрістер жоспары

1. Геодезияны негізгі ылыми жне техникалы міндеті

2. Геодезияны ысаша даму тарихы

3. Жерді пішіні мен клемі туралы тсінік

4. Жергілікті жерді горизонтальды жобалау- жобалауды негізгі дісі

 

Геодезия - жер туралы те ежелгi ылымдарды бiрi. Адам­затты базы заманда жер бетiнде ашыты пен ауданды лшеудегi ашан задылытары геометрия мен геодезияны ылым ретінде­ дуниеге келуiне негiз болды. Грек тiлiнен аударанда «геодезия» сезi «жердi блу» деген маынаны бiлдiредi. азiргi заманы геодезияны жердi блу маынасы шеберiнен лдеашан шыаны тciнікті.

Геодезия - жердi немесе оны жекелеген блiктерiнi пi­шiнi мен клемiн, жердi карталар мен пландара тcipy, сол сияты адамны инженерлiк ызметiнi сан алуан мiндеттерiн атару масатында жер бетiн лшеу дiстерiн зерттейтiн ылым.

Адамзат оамыны дамуына жане ылым мен техниканы cyiнe байланысты, геодезияны мазмны да згерiп отырды. Соны нтижесiнде зiнi даму процесiнде геодезия бiрсыпыра дербес ылыми жане Fылыми-техникалы пндерге белiнедi:

1. Жоары геодезия - жердi жне планеталарды фигура­лары мен клемдерiн зерттеу, сондай-а геодезиялы негiзгi Tiрек жйелерiн ру женiндегi мiндеттердi шешедi. Жоары геодезия мiндеттерiн шешу дiстерiн егжей-тегжейлi зерттеу стiнде одан жеке пндер болып геодезиялы астрономия, гео­дезиялы гравиметрия жане Fарыш геодезиясы блiнедi.

Геодезиялы астрономия - геодезиялы Tipeк жйелерi шiн аспан шыратарын баылау негiзiнде координаталы бастапы млiметтердi анытап беру мселелерiмен айналысады.

Геодезиялы гравиметрия - жер бетiнi жекелеген нукте­леріні ауырлы кшiн арнайы аспаптармен лшеу арылы жер­дi фигурасын зерттеумен шылданады.

Fарыш геодезиясы - Жердi жасанды cepiктepiні кмегімен жер бетi нктелерiнi геометриялы араатынастарын зерт­тейдi.

2. Геодезия немесе топография жер бетiнi бiршама шаын учаскелерiн Tcipмен байланысты мселелердi зерттейдi.

3. Картография жер бетiнi едуiр территорияларыны кес­кiндерiн ртрлi масаттары карталар трiнде жасау дicтерi мен процестерiн, оларды жасау жне кебейту технологиясын зерттейдi.

4. Аэрофототопография жердi карталары мен пландарын фотосуреттер жне уеден тycipген фотосуреттер бойынша жа­сауды дiстерiн талдаумен айналысады.

5. Теіз геодезиясы мухиттар мен теiздер тбiнi табии орларын барлау мен картара тcipyгe байланысты арнайы л­шеу дiстерiн талдап жасайды.

6. олданбалы геодезия iздеулер, рылыстар мен инженерлiк Fимараттарды салу жне пайдалану, жабдытарды мон­таждау, сонымен атар елiмiздi табиат байлытарын пайда­лану кезiнде атарылатын геодезиялы жмыстарды дiстерiн зерттеумен айналысады. олданбалы геодезия зiнi жмыс барысында геодезия дiстерiн ке пайдаланады, ал кейбiр жа­дайларда оны з тсiлдерi мен ралдары арылы шешедi.

Геодезия мен топография пнiнi негiзгi ылыми-техникалы мiндеттерiне мына тмендегiдей жмыстар жатады:

а) жер бетiндегi жекелеген нктелердi орындарын тадап алынан координаталар жйесiнде анытау;

б) ар турлi инженерлiк имараттарды жобалау жне салу кезiнде сонымен атар ауыл шаруашылыы ндiрiсiнде, жер бетiнi жне ойнауыны табиат байлы тарын пайдаланудаажет болатын тpi, сипаты, длдiгi жаынан алуан трлi л­шеулердi жер бетiнде немесе жер астында атару;

в) елiмiздi ораныс мтаждыын геодезиялы млiмет­ термен амтамасыз ету.

Жердi физикалы бетiнi жалпы ауданы 510 млн км 2-а те жне геометрия жаынан аланда пiшiнi крделi. Орасан кеiс­тіктi (жер бетiнi 71%-iн) мхиттар мен теiз шырлары алып жатыр, оларды тередiгi 11000 м-ге дейiн жетедi. дниежзi­лiк мхитты орташа тередiгi - 3800 м-ге жуы. Сонымен, рлыты клемi дниежзiлiк мхита араанда аз ауданды алып жатанды­тан, сондай-а рлыты мхит тереiндегi кыраттармен са­лыстыранда онша биiк болмайтындытан, мхит дегейiн жер­ді фигурасы ретiнде абылдауымыз ажет. Осын­дай тйы бет зiні рбiр нктесiнде вертикаль баыта яни ауырлы кшiнi баытына перпендикуляр бо­лады, ал ол дегейлік бет деп

1- сурет. Жер пішініні фигурасы

аталады. Осы дегейлiк бетпен шектелген дененi геоид дейдi.

Геоид пiшiнi крделi, дегенмен осы фигура жалпы сфероида жаын. Эллипстi кiшi oci тiрегiнде айналуы­нан шыатын айналу эллипсоидына жаын.

Экваторды OQ₁ =а радиусы жне ОР=b кесiндici сфероидты лкен жне кiшi жар­тылай остерін райды. а=(а- b)/а шамасы сфероидты сыы­лушылыы деп аталады. а, b жне шамаларын градусты л­шеулер арылы анытауа болады

Жер эллипсоидыны клемiн лденеше рет р трлi елдердi алымдары анытады. 1945 жылдан бастап геодезиялы жне картографиялы жмыстар шiн Ф. Н. Красовскийдi референц-эллипсоидыны мынaдaй клемдерi бекiтiлдi: а=6378245 м, b=6356863м, а=1:298,3.

Кеiстiктегi р трлi бейнелер мен заттарды ааз бетiнде кескiндеу шiн проекциялау дici олданылады Жердi физи­калы бетiндегi нктелердi орны эллипсоидты бетiне нормаль болып есептелетiн тік сызы арылы проекцияланады. Осы про­екциялау нтижесiнде нктенi тiкбрышты (ортогональды проекциялары алынады.

Жер бетiнi едуiр территориясын кескiндеу жердi дегей­лiк бетiне жасалынады, бл жаынан оан тік сызытар нор­маль болып есептеледi.

Дегейлiк беттен жердi физикалы бетiндегi нктелерге дейiнгi ара ашыты (метрмен алынан) нктенні абсолют бuiктiгi деп аталады (мысалы, Н ). Кез келген баса Р₁ жазыты­рына параллель шартты дегейлiк беттен берiлген нктеге дей­iнгi ара ашыты (метрмен алынан) нктенi шартты бuiктiгi деп аталады. Бiр нктені екiншi бiр нктенi дегейлiк бетiнен бiршама ашытыыны айырмасы салыстырмалы бuiктiк (h) деп аталады.

азастанда абсолют биiктiктi бастапы саны ретiнде Кронштадт футоштогыны нлi абылданан. Футшток дегенiмiз блiктерi бар мыс тата, осы белiктер бойынша отын-отын теiз дегейi есептелiп отыра­ды. Кронштадт футштогыны нлдiк белiгi шамамен Балты теiзiнi орташа дегейiмен дл келедi.

 

сынылатын дебиеттер:

1.[1] бет 4-6

2.[1] бет 6-8

3.[1] бет 9-10

4.[1] бет 11-13

 

СЖ шін баылау тапсырмалар (2-таырып) [1,2,3]

1.Жай сигнал, крделі сигналдара сипаттама.

2.Мемлекетік геодезиялы торды ру шін андай дайынды жмыстарды жасау керек.