Таырып Тахеометрлік тсіріс , далалы жмыстар

Дрістер жоспары

1.Тахеометриялы тсірісті мні

2.Далалы жмыстар

3.Толытыру жне жер бедерін тсіру, крокалар.

 

Тахеометриялы тcipicтe тсiрiлетiн нктеде тpaн рейка­ны аспапты дрбiсiмен бiррет нысаналау арылы осы нкте­ні координаталарын, яни баытын, ара ашытыын жне салыстырмалы биiктiгiн анытайды. Демек, тахеометриялы тсірісті мні­ аспапты нысаналау осіні бiр жадайында верти­каль брышты , горизонталь брышты жне рейкадан ашы­ты лшеуiш жiптерiнi аралыындаы блiктер санын есептеуден трады; осы млiметтер арылы нктені кеiстiктегi координаталарын есептеп шыарады. Тахеометриялы тcipicтe жергiлiктi жердi топографиялы планы тсiрiлетiн нктелердi барлы ш координаталарын есептеп шыаруа ммкiндiк беретiн млiметтердi жинайтын далалы жмыстар мен планды сызу жне есептеп шыарулар­дан тратын ылыми деу жмыстары натижесiнде жасалы­нады. Тахеометриялы тcipicтi тахеометрлермен немесе теодолит­термен атарады.

Тахеометрлер болмаан кезде тахеометриялы тcipicтi тео­долит пен рейканы кмегімен жргiзуге болады. Мндай жа­дайда рбiр пикеттiк нктеге дейiнгi клбеу ара ашытыты жiптi ашыты лшеуiшпен горизонталь жне вертикаль брыштарды лшейдi. Салыстырмалы биiктiктi тригонометриялы нивелирлеумен анытайды.

В нктесіні А нктесімен салыстырандаы салыстырмалы биiктiгiн (h) анытау керек болсын делiк (74-сурет). Ол шін А нктесінe теодолиттi орнатады да, ал В нктесінe рейканы ояды. Аспапты биiктiгiн (i) рулетка мен жне сызыты зындыын

74-сурет

АВ лента мен немесе ашыты лшеуiшпен лшейдi. Теодолиттi вертикаль дгелекті кмегімен дрбiнi нысана­лау оciн рейканы андай да бiр нктeciнe баыттаандаы клбеулiк брышын анытайды. Осы нктеден рейканы таасына дейiнгi ашыты () нысаналау биiктiгi деп аталады. 73-су­реттен

h=h₁+i- . (1)

Бiра

h_l=dtgv, (2))

ендеше

h=dtgv+i- . (3)

Егер рейкаа аспапты биiктiгiн (i) белгiлеп, осы нктесi др­бiмен нысаналаса, яни i= те деп алынса, онда салыстырма­лы биiктiктi блай анытауа болады:

h=dtgv. (4)

(139) немесе (140) формулаларымен есептеп шыарылатын са­.лыстырмалы биiктiктi 0,01 м-ге дейiнгi длдiкпен дгелектейдi.

Егер AB=D ара ашытыын лента мен немесе горизонталь рейка арылы ашыты лшеуiшпен лшейтiн болса онда d=Dcosv те болады да (140) формуласыны орнына мына фор­муланы шыарып аламыз:

h=Dsinv (5)

Егер нктелердi ара ашытыын вертикаль рейкадан ашыты лшеуiшпен лшейтiн болса онда (140) формуладаы d-ні орнына (78) формуладаы мнін ойып, салыстырмалы биiктiктi мына формула мен анытауа болады:

(6)

Немесе kL=D' те деп алатын болса, онда мндаы

k - ашыты лшеуiш коэффициентi; L – ашыты лшеуiш жiптерiнi сантиметрлiк аралы белiктерiнi саны;D'- ашыты лшеуiшпен лшенген ара ашыты. (142) ж­не (143) формулалар тахеометриялы деп аталады.

Осы формулаларды пайдаланып салыстырмалы биiктiкті анытаанда тахеометриялы кестелердi пайдалануа болады.

Егер А нтeciні биiктiк белгici млiм болса, онда В нктесіні биiктiк белгiciн мына формуламен анытауа болады

Н в =Н _А +h. (144)

Сызыты вертикаль зындыы 400 м-ден арты ара ашы­тыа биiктiк белгiлердi жеткiзгенде салыстырмалы биiктiктi лшенген мнінe, жердi исытыына жне нысаналау саулесi­ні атмосфераны жерге жаын абаты арылы ткендегi вер­тикаль рефракциясына тзетулер енгiзiледi.

Tcipicті алдында р станцияда тексерiлген аспапты алды­мен центрлейдi, горизонтальдайды, вертикаль дгелектi нл орнын анытайды, аспапты биiктiгiн лшейдi, лшеу натиже­лерiн арнаулы журнала жазады, аспапты биiктiгiн рейкаа белгiлеп, лимбаны тадап алынан бастапы баыта арай бадарлайды. Содан со лимбаны бекiтедi. Алидаданы босатып, рейка тсiрiлетiн пикеттiк нктелердi жйелi трде нысаналайды. Дрбiнi рейкаа торды вертикаль жiбi рейканы ociмeн, ал горизонталь жiптi рейка­даы аспапты биiктiгiне сайкес белгiмен беттесетiндей етiп ны­саналайды. Жiптi ашыты лшеуiштен, горизонталь жне вертикаль дгелектерден есептеулер алып, оларды арнаулы журнала (11-кесте) жазады.

Станциядаы жмыстар аяталаннан кейiн тексеру маса­тымен дрбiнi айтадан бастапы нктеге нысаналайды. Осы кезде есептеулер айырмашылыы 2'-тан аспауы тиiс.Пикеттiк нктелердi тcipумeн атар слбасы (абрис) сы­зылып, онда бл жадайды кepiнici салынады жне жер бе­дерiнi сызытары (арналар, суайрытары, беткейдi ойлы­-ырлы жерлерi жне т. с. с.) крсетiледi. Сондай-а аспапты тру нктeci мен тcipic жуйесiнi шектес (брыны жне ке­лесi) нктелерi керсетiлiп, олар ттас сызытармен осылады.

Арасында бiр алыпты клбеулiгi бар пикеттiк нктелер беткейді баытын крсететін стрелкалармен осылады. Планды саланда стрелкалармен осылан пикеттер арасындаы интерполяция жасалады. ­

Тсiрiлетiн жердi планда кескiнделу длдiгi кбiне абристi дрыс жргiзуге байланысты болады, сондытан абристаы жадайлар жазулармен тсiндiрiледi, одан баса крделi жер­лердi жер бедерi схематикалы трде крсетiледi.

 

сынылатын дебиеттер:

1. [1] бет 196-198

2. [1] бет 198-200

3. [1] бет 200-207

4. [3] бет 232-240

 

СДЖ арналан баылау тапсырмалары (9,10-таырыптар) [5,10,13]

1. Теодолиттік тсіріс

2. План ру

3. Тахеометриялы тсіріс

4. Тахеометриялы тсіріс кезіндегі далалы жмыстар.

 

11-таырып Тахеометриялы тсірістегі камеральды жмыстар, план ру

Дрістер жоспары

1.Далалы жмыстарды деу

2.Биіктіктерді байланыстыру

3.Тахеометриялы тсіріс планы

 

Тахеометриялы тcipicтeгi ылыми деу жмысы мына­ларды амтиды: 1) дала журналдарын тексеру; 2) тахеометрия­лы жрicтердi нктелерiнi планды жне биiктiк координа­таларын (х, у, Н) есептеп шыару; 3) р станциядаы рейкалы нктелердi биiктiк белгiлерiн есептеп шыару; 4) жергiлiктi жердi топографиялы планын салу.

Дала журналдарындаы жазулар мен есептеулер eкi ол­дан (басарушы жне оны кмекшiсiмен) тiп, тексерiледi. Бл

кезде горизонталь жне вертикаль брыштар, горизонталь зын­дытар, тахеометриялы жрiстер нктелерiнi тура, кepi жне орташа салыстырмалы биiктiктерi айтадан есептелiп шыары­лады. Табылан ателiктер тиicтi тзетулер енгiзу арылы жойылады.

Тахеометриялы жрiс нктелерiнi тiкбрышты координа­талары теодолиттiк жрiс шiн абылданан жоба бойынша есептеп шыарылады. Брышты иыспаушылыты анытап егер олар ммкін болатын шамадан аспаса, оларды теодолиттiк жрicтерде крсетiлгендей етiп бледi. Жрicтi зындытарын ашыты лшеуiшпен 1:400 длдiкпен лшегенде, тйытал­ан жрiстегi координаталар сiмшелерiндегi иыспаушылы­ты ммкін шамасын жрiстi абыралар саны аз боланда формуламен анытайды. Тахеометриялы жрiс басталатын бастапы пункттi ко­ординаталарын бiле отырып, тзетiлген сiмшелер арылы жу­рісті барлы штарыны тікбрышты коодинаталарын есептеп шыарады.

Дала журналындаы тахеометриялы тycipicті нктелерi­нi биiктiк белгiлерiн анытааннан кейiн пикет нктелерiнi биiктiк белгiлерiн есептеп шыарады; ол шiн станцияны биiк­тік белгiсiне Н _СТ тиicтi рейкалы нктелерiнi салыстырмалы биiктiгiн h_і алгебралы трде осады

Н _{пик. i} =H_CT+h_i . (146)

Есептеп шыару жмыстары аяталаннан кейiн тсірісті топографиялы планын жасауа кiрiседi. Тахеометриялы тci­рісті планын жасау жмысы жалпыдан жекеге кшу принципiн сатай отырып жргiзiледi. Алдымен координаталы торды са­лады, мнда теодолиттiк тcipic туралы айтылан тараудаы (§ 54) ереженi сатайды. Содан со плана тipeк пункттерiн, одан кейін тycipгi негiздеуiнi нктелерiн тсiредi. Одан кейiн тcipгi жрicтерi мен ситуация нктелерiн салады. Ситуация­лы нктелер плана дала журналыны жне крокидi млiмет­тepi бойынша тсiрiледi. Тахеометриялы тcipicтeгі полярлы дiспен тсiрiлген нктелердi плана тахеографты (75-сурет) кмегімен салу олайлы. Млдiр пластмасса винипроздан жа­сап шыарылан бл аспап градусты блiктерге (е кiшкене блiгi 15'-ке те) блiнген дгелек болып табылады. Дгелек­ті нлдiк диаметрi арылы сызыш тедi, оан тиiстi масштаб­та е аз блiгi 0,5 мм ара ашыты шамасы салынан. Осы шкаланы пайдалану олайлы болу шiн тахеографта тeciк ой­ылан. Дгелектi ортасында органикалы шыныдан тлке бекiтiлген, ол арылы планны тиicтi нктесіні стiнде тахео­графты центрлеуге арналан ине етедi. плана нктенi тci­ру шiн тахеографты инеде осы станциядаы нл баытына а­былданан сйкес есептеумен беттескенше брады, содан ке­йiн шкала мен станциядан тci­рiлетiн нктеге дейiнгi араа­шытыты салады.

Тахеометриялы жрicтердi нктелерiн, ситуациялы шарт­ты белгiлердi теодолиттiк тусiрicтегiдей етiп плана саланнан кейiн, планда горизонтальдарды жргiзедi. Горизонтальдарды жргiзуден брын салынан крокиге сй­кестендiрiп алдын ала пункт сызытарымен жер бедерiнi пiшi­нін, яни оны зiне тн жне басты сызытарын тсiредi. Осы­дан кейiн интерполяциялауа жне горизонтальдарды жргiзуге кiрiседi. Алдымен крокиге сйкес жер бедерiнi зiне тн жерлерiн, мысалы, тбенi шын, ойпаттарды, шкырларды, жоталар сызыктарын, арналарды жне т. с. с. е тменгi белiгi­нен бастап горизонтальдармен крсетедi. Пландаы горизон­тальдар штрихтармен толыктырылады да, калыдатылан горизонтальдарды зiлген жерiне биiктiк белгiлерiн жазады. Горизонтальдарды тсiрiп боланнан кейін ажеттi жазуларды орындауа кiрicедi.

сынылатын дебиеттер:

1. [1] бет 207-208

2. [1] бет 208-210

3. [2] бет 146-148

4. [3] бет 247-252

СЖ шін баылау тапсырмалар (2-таырып) [1,2,3]

1.Жай сигнал, крделі сигналдара сипаттама.

2.Мемлекетік геодезиялы торды ру шін андай дайынды жмыстарды жасау керек.

 

12-таырып Геометриялы нивелирлеу, сімшені анытау дісіДрістер жоспары

1.Геометриялы нивелирлеу дісі мен мні

2.Трассаны жолаын тсіру

3.Техникалы нивелирлеу, далалы жмыстарды деу

 

Нктелердi биiктiк белгiлерiнi мнi мен оларды салыстырмалы биiктiктерiн есептеп шыаратын геодезиялы лшеулерлер нuвелuрлеу деп аталады. Геометриялы нивелирлеу ортадан жне ала арай нивелирлеу дiстерi болып блiнедi. Ортадан нивелирлеуде нивелир А жне В (67-сурет) нкте­лерiнi дл ортасындаы С нктeciнe орнатылады, ал нктелер­ге бiрдей рейкалар ойылады. Дрбiнi нысаналау оciн гори­зонталь жадайына келтiредi де, нивелирдi дрбiсiн бiртiндеп рейкалара нысаналайды. Бдан кейiн З жне П есептеулерiн алады, олар нысаналау сулесiнен А жне В нктелерiне дейiнгi кесiндiлер болып саналады. Мнда А жне В нктелерiнi ара­сындаы салыстырмалы биiктiк (h) мына формула бойынша есептелiп шыарылады:

h=3-П. (1)

Егер «арта есептеу» З «ала есептеуден» П арты болса (3> П), онда салыстырмалы биiктiк h о болады, яни В нк­тeci А нктeciнен биiк орналасады. Ал «арта есептеу» З «ала есептеуден» П кем болса (3<П), онда салыстырмалы биiктiк тepic болады, яни В нктeci А нктeciнен тмен орналасады. Егер А нктесiнi биiктiк белгiсiнi мнi Н _А белгiлi болса, онда келесi В нктeciні биiктiк белгiciнi мнi Н_В брыны нктенi биiктiк белгiсiнi мнi Н_А мен оларды арасындаы салыстырмалы биiктiгiнi осындысына те болады

Н_В = Н _А + h. (2)

Нивелирдi нысаналау сулесiнi теiз дегейiнен биiктiгi аспапты горизонты АГ деп аталып, былайша аныталады:

АГ=Н_А+3=Н_В+П. (3)

Егер рейканы аралытаы бiр нктеге (D) ойып, одан d есептеуiн алатын болса онда оны биiктiгi

Н_D=АГ -d, (4)

яни кез келген нктенi биiктiк белгiсiнi мнi аспапты горизонты мен осы нктеге ойылан рейкадан алынан есептеудi айырымына те.

68-сурет

Ала арай нивелирлеуде бастапы А нктeciнe ни­велир орнатылады да, ал алдыы В нктeciнe рейка ойылады. Содан кейiн рейкадан есептеудi П аладыда, А нктeciнен нивелир дрбiсiнi окулярыны центрiне дейiнгi вертикаль ара ашы­тыты, яни нивелирдi биiктiгi болып саналатын ашытыты лшейдi. 68-суреттен крiнiп трандай, А жне В нктелерiнi арасындаы салыстырмалы биiктiк (h) мынаан те болады.

H=i-П (5)

Ортадан нивелирлеудi ала арай нивелирлеумен салыстыранда мынадай артышылытары болады: ебектi нiмдi­лiгi 2 есе жоары; нивелирлеуге cepiн тигiзетiн кейбiр ателiк­тер жойылады. Едуiр ара ашытыта орналасан А жне D нктелерiнi арасындаы салыстырмалы биiктiктi анытау кезiн­де, егер нивелирдi орналасан жерiнен осы eкi нктенi арасындаы салыстырмалы биiктiктi анытау ммкін болмаса, онда жйелi нивелирле олданылады. Ол шiн шеткi нктелердi ара ашытыын ортадан нивелирлеуге ммкiндiк беретiн бiр­ неше те кесiндiлерге бледi. Осы байланыстыру нктелерiнi арасындаы салыстырмалы биiктiктердi жйелi анытап, олар­ды осындысын тауып, бастапы А жне соы D нктелерiнi арасындаы салыстырмалы биiктiктi анытайды. Eкi нктені арасындаы салыстырмалы биiктiк байланыстыру нктелерi арасындаы салыстырмалы биiктiктердi алгебралы осындысы болып саналады. Нивелирдi eкi шектес орналасуына орта нктелердi байланыстыру нктелерi деп атайды. J₁ станциясына нивелирдi орнатады да арты 3₁ жне алдыы П₁ рейкалардан есептеулер алады. Содан кейiн А нктесiндегi рейканы В₁ нктeciнe апарып кояды да J₂ станциясынан 3₂ жне П₂ есептеулерiн алады,осылайша жйелi трде барлы жрiсте нивелирлеудi жргiзедi.

Шеткi А жне D нктелерiнi арасындаы салыстырмалы биiктiк (h _AD )

h_АD=h₁+h₂+h_з+...+h_п= (з₁-п₁) + (з₂-п₂)+ (з_з-п_з)+...+ (З_п-П_п);

Егер байланыстыру нктелерiнi биiктiк белгiлерiнi мнін анытауды ажетi болмаса, онда соы D нктeciні биiктiк белгiciнi мнін мына формуламен анытайды:

(7)

Геометриялы нивелирлеу мейлiнше дл тсiл болып табы­лады, сондытан бл тсiл елiмiздi барлы территориясында тipeк пункттерiнi биiктiк жйелерiн жасауда жне де р турлі инженерлiк-техникалы есептердi шешуде кеiнен олданы­лады.

 

 

Геометриялы нивелирлеу дістері

 

сынылатын дебиеттер:

1. [1] бет 231-235

2. [1] бет 235-238

3. [1] бет 239-240

4. [3] бет 159-165

 

СДЖ арналан баылау тапсырмалары (11, 12-таырыптар) [5,10,11]

1. Тахеометриялы тсірісті деу

2. Тахеометриялы тсірісті планын ру

3. Нивелирлеу трлері

4. Ортадан геометриялы нивелирлеу.