Міртіршілік ауіпсіздігі

5.1 Ебек орау бойынша йымдастыру жне техникалы шаралара талдау жасау

Ебек шарты – деп адамны, оны ебек ету абілетіне жне сапасына сер ететін сырты ортаны айтамыз.

Ауылшаруашылы ндiрiсте маызды шара ебек жне оны орындалуына баылау е олайлы жадайларды жасауы болады. Бл адамны психофизиологиялы денсаулыын аморлыына негiзделген ебек ету абiлеттiлігін за сатауа барынша ммкiндiк бередi. Сонымен бiрге бл ауылшаруашылы ксiпорындаы ебек ету німділігі суіне келіп, ауылшаруашылы ксiпорындаы экономикалы тиiмдiлiкте артуына ммкiндiк туызады.

Ебектi нормалы шарттарын орындалуа баылау келесi ызметтер орындайды: мемлекеттiк ебек инспекциясы, санитарлы инспекция, техникалы инспекция.

Мемлекеттiк ебек инспекциясы жмыс берушi жне ебек ызметкерлерiні ебек занамасты сатауа адаалайды, жмыс орындарыны аттестациясын ткiзедi, жмыс берушiмен жне ызметкер арасындаы пайда болатын жанжалды шешедi.

Санитарлы ебек инспекциясы санитарлы - гигиеналы нормаларды ксiпорынында орындауа адаалайды.

Техникалы ебек инспекциясы ауылшаруашылы жмыстарында ауiпсiздiк техникасы орындалуды адаалайды.

Ебектi шарты психофизиологиялы, санитарлы - гигиеналы жне эстетикалыа блуге болады.

Ебектi психофизиологиялы шарттары ебектi ауырлыына байланысты. Ауылшаруашылы ндiрiстегi жмысты ауырлыы бойынша жеiл, орташа, ауыр жне аса ауыра деп блінеді.

Кп жмыстар ауылшаруашылыы нiмнi ндiрiсiнде ебек ету олмен орындалады. Кбiнесе кп жмыстара биологиялы факторларлар жне ндiрiстi маусымдылыпен сер етіп шапша сипатында орындалады.

Ебектi шарттарыны сырты факторлары, сондай техногендi, табии-климатты жне басалар санитарлы - гигиеналы шарттарды анытайды. Олара: жарытандыру (табии, жасанды, аралас, орта, жергiлiктi жне баса трлері), салыстырмалы ауа ылалдылыты (90%-дан кп рсат етілмейді), ауаны температурасы, ауаны озалысы (20-30 см/мин. кп емес), газдылы, ша, шу, тербелудi, радиоактивтi суле шыарулар жне таы басалар жатады.

Ауылшаруашылы имараттары шiн рылыс жмыстары рылыс нормалары мен ережелерiнi есебiмен жргiзiлуi керек. Сонымен бiрге мiндеттi трде профилактикалы шараларды кешеннi ткiзуi, ызметкерлерге ажеттi жеке орауды рылылармен, дрi обдишасылармен амтамасыз ету керек.

Iске осыш батырмалары, сап, ажыратыш кездейсо осуына ытималды пайда болмау шiн арнайы орналастыруы керек. Жне де бл рылыларды орналастырылу ферманы ызметкерлерiн пайдалану шiн ыайлы жне ауiпсiз болуы керек.

Белгiленген мерзiмдерде брi жабдытар, машиналар тиiстi мерзiмді мамандармен арап тексерілуі керек. Тексеру, реттеу, жндеудi ткiзуде жне техникалы ктiммен байланысты жмыстарды басалары, тетiктер жне машиналар, агрегаттар электр оректенуден шіріп жне брi жетекшi белдiктердi алыптастау керек.

азіргі заманы мал шаруашылыында энергия ттынатын технологияларды олдану оршаан ортаа антропогенді жктемені лайтумен атар жреді. Бл мал шаруашылыы кешендерінен тсетін ластауларды кері салдарларыны алдын алу шыындарыны артуына алып келеді.

сіресе болуы ммкін теріс салдарларды анытау жне олардан сатандыру дістерін анытау болып табылады. Блара тиісінше атмосферлы ауаа ластаушы жне баса заттарды шыуын; су жн суасты объектілеріне су тарту аладарына шыарындыларды; топыраты ластануын; ндірістік жне ттыну алдытарыны жинаталуын жатызуа болады:.

Мал шаруашылыы ксіпорындары оршаан ауаа шыаратын ластаушы кздерді мынадай трлерге блуге болады:

- шады газ шыарындылары — органикалы алдытарды шіру жне жану німдері: микроорганизмдер, тоза, органикалы осындылар, азот ышылы, ккірт, кміртегі;

- атты ша тйінділерінен тратын полидисперсті массасы бар аынды сулар, азы алдытары, сондай-а азот, нитриттер, хлоридтер, сульфаттар, фосфаттар, патогенді микробдар, май, темір, бактериологиялы жне химиялы ластаушы заттар, мнай німдері;

- кптеген микроорганизмдері бар ндірісті органикалы алдытары;

- мал шаруашылыы кешеніні азыты емес алдытары: ветеринарлы конфискаттар нсыз німдер, сондай-а лген мал.

Табиата теріс серді азайту масатында ксіпорынны жоспарларында – блімшелердегі технологиялы жабдытарды жаырту жне жаарту, шаруашылы ызметін йымдастыруа заманауи экологиялы нормалара сйкес келетін згерістер енгізу.

Бл шаруашылытарда немі пайда болатын жне жинаталатын барлы шикізат ресурстарын шаруашылы айналымына енгізуге негізделген аз алдыты жне алдысыз технологияларды енгізу. Органикалы алдытарды, шатоза шыарындыларыны, суды ттыну жне аынды суды шыару клемін азайта отырып оршаан ортаа кері серді азайтуа болады.

Шатоза шыарындыларымен ластауды алдын алу шін ксіпорында шатоза стайтын аппаратура орнатылатын болады, ол ауа желдеткіші атмосфераа шыарар алдындаы олайсыз иістен тазалауды амтамасыз етеді.

Органикалы алдытарды азайтуа органикалы алдытарды дрыс сатау, тасымалдау, кдеге жарату жне айтадан деуді дрыс йымдастыру, кдеге жарату мен екінші нім алуды заманауи дістерін олдану арылы ол жеткізіледі.

5.1 кесте - жобаны шеберінде табиатты орау іс-шараларын іске асыру кестесі

Іс-шараны масаты	Іс-шара
Табиата теріс серді азайту	1.Технологиялы жабдытарды жаырту жне жаарту 2.Аз алдыты жне алдысыз технологиягы енгізу 3.Органикалы алдытар, газтоза шыарындылары, су ттыну жне аынды суларды шыару клемін азайту
Газтоза шыарындысымен ластауды алдын алу	1.Шатоза стау аппаратурасын орнату
Органикалы алдытарды азайту	1.Малды иын дрыс сатауды, тасымалдауды, кдеге жаратуды жне айта деуді йымдастыру 2.Кдеге жарату мен екінші нім алуды заманауи дістерін олдану

Егер мал фермада тоазытыш оюлар ие болса, онда оны пайдалануыны жанында келесi талаптармен негiзге алуа керек. Мндай агрегаттарды ызмет крсету шін арнайы зiрлеу ткен жне тиiстi кулiгi болатын 18-жаса жеткен тек ана ызметкерлердi алады.

Желiден ажыратуынан кейін ана сауын ондырыларына тиiстi жндеулер жне техникалы ктiммен байланысты барлы жмыстар орындалады. Сауын ондырысыны пайдалануын басты алдында оны тйiндерi жне баылау аспаптарыны дрыстыында кз жеткiзуге керек. Егер ондыры дрыс емес болса, онда ол осуа рсат етiлмейдi. Тиiстi ретте сауын ондырысына ораушы оршау орнатуа керек.

Электр кабелдер жне агрегатыны ткiзгiштерiнi ошаулауы заымдануынан орану шаралары ткізілу керек. Сауын ондырысын жерлендірусіз пайдалануа рсат етiлмейдi. [10]

ткiзгiшпен жне вакуумды рлегiш вакуум-нi аралыында жазатайым оиаларыны сатап алуы шiн ток ткiзетiн жиiрек сауын ондырыларыны ошаулауын иратуында зындыы 0, 5 м (немесе баса ошаулаушы заттан) резеке трбасы болуы керек.

Егер мал фермасында атты сер ететiн жуыш заттармен жне баса химиялы затттар олданылса, ызметкер ажеттi жеке орауды аржылармен амтамасыз етуi керек. Бл резеке биялайлары, етiктер, алжапыштар жне баса арнайы киiм бола алады. [11]

ыздыру ондырыларын оректейтін кабель немесе сым диаметрi 3/4 немесе 1 дюймдi райтын металлды трбаны ішіне тартады.

Фермадаы олданылатын су жылытышты жерлендірі ажет. Сонымен бiрге жiберу рылылар жне ткiзгiштерi бар трбаларды аптары мiндеттi трде жерге осу керек.

Фермада электр ондырыларын ызмет крсету шiн тек ана арнайы зiрлеуi ткен жне соны растайтын жат болатын ызметкерлерге рсат етiледi. Электр уатын тылудан ндiрiстiк ызыметшi ауiпсiздiктi амтамасыз ету шiн аланша жне кш беретiн шкафтарды таратушы аланша басару, трыларды трысы жерге осуа керек. Сзсiз жерге тйытау электр озалтыштар жне электрлендiрiлген машиналарды трысын жатады, электр жылытыштарды трысы сонымен бiрге ал, яни брi ндiрiстiк электр машинастар iске осыш, орайтын жне реттеушi механизм. Сонымен бiрге бл рекеттер кабельдiк муфталарды электр ткiзгiштiктi рыштан жасалан трбалары, металлды трылар жне таы басалар жерге осуа керек электр ондырылары ызметкерлердi ауiпсiз тйiспе шiн металлды аздап ткiзуге керек.

12-36 В штепсель розеткасы 220 В розеткалардан ерекшеленуi керек, 12-36В-тік шанышы 220 В розеткалара кірмеу керек.

Жерлендiрушi сымдарды брi жер бетiндегi осулар тексеру жне ытынды кездейсо механикалы заымданулардан шiн ол жететiн жне ммкiн химия сер болу тиiстi жасы шолатын орында орналастыруы керек. Мысал жерге тйытауа йылан бояуды жадай ызмет ете алады.

Мал фермасында герметикалы, фарфор немесе шойын ажыратыштар сырты электр ондырыларыны олдануында олданылуа керек.

Егер щитокта рылылар лкен саны орналастырса, онда рбiр ажыратыш жне орауыш сатандырышты балыма ыстырысты, номиналды ток кшi крсетiлген жазу болуы керек. Бл щитокта орта ажыратыш немесе баса орта ажыратылатын рылы алуы керек.

ЖЭ - аэродинамикалы жне электротехникалы блiктерді штасатын крделi техникалы рылым. ЖЭ растыруы немесе оны пайдалануы дрыс шарртарын сатамау оны сынуа, сонымен бiрге асындаы адамдарды денсаулытарына зиян келтірілуі ммкін . осылатын ткiзгiштер жне кабелдер толы орауа керек.

ЖЭ-да iшкi немесе сырты баспалдатан жргенде жылжымалы жне айналмалы бліктерден жаралануынан жне электр тоынан серінен ызмет крсетушi жмысшылара орау шаралары ескерулуi керек.

Изоляцияны бзылуы ауiпі бар барлы электр жабдыты ашы ткiзушi блiктерi агрегатты корпусы жне мнарамен электрлік жалануы ажет.

ЖЭ-ны 230В жне 400В номиналды кернеу электр тiзбектерiнi ток ткiзетiн электр жабдытарыны электр изоляциясы жиiлiгі 50 Гц синусоидалы кернеуi 1500В жне 1800В сйкесiнше 1 мин аралы уаытта шыдау керек.

ЖЭ конструкциясында найзаайды дрежесiнi тоыны ту амтамасыз ететiн жай тартыштарды олдануды арылы найзаай тсулерiнен орау алатарды подшипнигi жне ветроагрегатты негiзгi бiлiгi тiп кете ескеруi керек.

ЖЭ автоматты басаруын жйесі назаайразрядникпен, экрандармен жне таы баса дiстермен электростатикалы электрден оралу керек.

Жеке ЖЭ 50 м ашытыта 1,5 м биiктiкте дыбыс дегейi 60 дба аспау керек. СНиП II.12 талаптарымен сйкес трын жне оамды имараттарды асындаы ЖЭларды дыбыс дегейi барлы жадайларындаы 60 дба, инфра дыбыс 100 дб аспау керек.

5.2 Электр зарядтарыны адама сері.

алды заряд

алды заряд – уат кзін ажыратаннан кейін біраз уаыт саталатын конденсатордаы заряд. Тізбекке осылан бір орамды конденсатора жанасу кезінде бл заряд сер етеді .

Егер ошауламаны кедергісі жоары болса, онда жмыс кернеуін ажыратаннан кейін немесе мегомметрмен ток жру блігіні потенциалын лшегеннен кейін, алды зарядты сыйымдылыы, за уаыта дейін саталуы ммкін. Адамны то жріп жатан блігіне жанасуы сонымен атар адам денесі арылы тпелі процестер сыйымдылыыны зарядыны туі.

Осындай жадайлар индуктивті тізбектермен жмыс жасаан кезде де байалады. Электрапараттарымен жмыс жасау ережесі бойынша, кштік трансформаторларды шіріп жне оларды орамдарыны арасындаы омды кедергіні баылау ажет.

алды зарядты серінен адамда екінші ретті жарааттар болуы ммкiн.

Келтірілген заряд

Адама сырты электромагниттi рiстi аймаындаы болатын металл ток ткiзбейтiн конструкцияа жанасу кезінде осы заряд сер етеді.

Келтірілген зарядтарды пайда болу шарттары р-трлі. Электромагниттi рiстердi рекет ету аймаындаы болатын клемдi металлды заттарда келтірілген зарядтар пайда болады. Сырты рiстi серiнен ткiзгiштi iшкi рісті нлге те болатын ткiзгіш затты беттіндегі заряд таралады.Сырты рiстi индукциясыны векторы наты зарядыны табамен байланыстырады. Индукцияланан зарядтар сырты рiстi жоалуы кезінде зара компенсациялады.

Электромагниттi индукцияны заы бойынша жоары жиiлiктi электромагниттi рiстi аймаында болатын сызыты металлды заттарда мнi 1000 В-а те ЭК пайда болады.

Келтірілген зарядтарды ауіпті салдары – екінші ретті жарааттар, шынды (доалы) разрядпен кйік алу, жанармай жану кезінде рт пайда болу.

Статикалы зарядтары.

Статикалы электр зарядтары атты, сйы немесе газ сияты диэлектриктердi йкелiсiнен пайда болады.

Зарядталатын статикалы электрдi пайда болу ммкiндiгi лкен кедергiсі бар пластикалы материалдарды жаппай олдануымен айтарлытай лкейдi.Статикалы электрдi зарядтары биiк потенциалдарды шыарады. Мысалы, тракторды багына жанармайды юы кезінде, резеке шлангiнi жез шы Qст зарядын алады. Жерге (немесе бак) атысты потенциал оны айдауыны жылдамдыына туелдiлiкте Uст = Qст/С =1,5 – 14 кВ болады. Осы зарядталан зата адам тиiп кету кезінде шынмен кйiк немесе екінші ретті жарааттар болуы ммкiн.

Жерге атысты адам денесі 200 пФ шамасында сыйымдылыы болады. Егер адам ошауыш (линолеум) еден стінде трса, онда киiмні терiге атысты йкелiстi нтижесiнде 0,43 Мджге дейiн энергиясы бар заряд жинала алады.

Зарядталан конденсаторды энергиясы шiн белгiлi рнектен бдан жерге атысты дененi потенциалыны мнi 500В асатыны белгілі; адамды жерленген металлды зата (жылыту батареясы, жмыс киiмi бар шкаф) тиiп кетулер жадайда (меншiктi сыйымдылыты дрежесiнi тоы) топен соы сезедi.

те тиiмдi шараны бірі – электростатикалы зарядты пайда болуына ммкiндiк бермейтiн мата-ааздан тоылан киiмді пайдалану.

Статикалы электрдi разрядтарды негiзгi трлерi:

1. ткiзушi денелердi арасындаы разрядтары - ошаулаыш ткiзгіштер денелерге электрлендiрулер жне зарядты жинаталуы нтижеде алыптасады (адам, сйытара арналан темір ыдыс жне таы басалар);

2. ткiзгіш конструкциялара ошаулаыш диэлектриктен тетін разрядтары (резеке немесе пластмасса ыдыстары, диэлектриялы трбалар);

3. Диэлектриктердi тждеуі - конструкцияны iшкi жне сырты беттерiнi аралыындаы потенциалдарды айырымымен пайда болан разрядтар, (сйы жне сусымалы материалдарды тасымалдау шiн трба);

4. Сыранау iзіндегі разрядтары - атты беттердi йкелiсінен электрлену процесс жолымен пайда болады.

орайтын шаралар

орау шаралара статикалы зарядтарды азайтатын тізбектер рылуы арылы орындалыды. Металлоконструкцияларды жерге осуы, ткізгіш оспаларды ошаулаыш материалдара осу арылы омды кедергісін азайту, ткізгіш сйытармен ошаулаыш конструкцияларды уаыт сайын йы жне таы баса шаралары бар. [13]

Статикалы электрден орау шiн тек ана олайлы жерге осу рылысыны кедергiсi 100 Ома дейiн рсат етiледi.

5.3 Статикалы электрленуден орану шараларын тадау

Сауын ондырысы 0,4кВ желіден оректенеді. Норма бойынша оны жерлендіру керек. Жерлендіру жмысшыны электр жне статикалы ток орайды.

Ст блогы имаратты лшемдері:

зындыы а = 21 м; ені в = 12 м;

Топыракты (мда) меншікті кедергісі: Ф = 300 Ом.м;

Табии жерленуді кедергісі R_т= 15 Ом;

Тік жерлендіру ондырысы ретінде диаметрі D=50мм, зындыы

_в = 4 м болат трбалар тандалады; клдене жерлендіру ретінде ені

b=40 мм, _в = 4 м болат олданылады. Электродтарды тередігі h_о = 0,7 м.

Жерлендіру контуры имараттан 0,5 м араашытыта орналасан.

ПУЭ бойынша 0,4кВ ондырыларды жерлендіру кедергісі 4 Ом-нан аспау керек.

Жерлендіру ондырысыны ажетті кедергісі

(5.1)

Ом

Контур периметрі:

Р_к = 2 (а + 0,5 + в + 0,5) (5.2)

Р_к = 2 (21 + 12 + 1) = 68 м

Тік электродтарды санын аныталады:

(5.3)

дана

мндаы а = 4 м – тік жерлендіру рылыларды арасы.

Тік R_в жне клдене R_г электродтарды есептік кедергісі есептеледі:

(5.4)

Ом

мндаы

(5.5)

Ом (5.6)

Ом

Жерлендіру электродтарды олдану коэффициенті келесі шамалара те:

Тік электрод шін _b = 0,43;

Клдене электрод шін _г= 0,24.

Топты жерленуді кедергісі:

(5.7)

Ом

Табылан кедергі R_гр R. Шарт орындалды.

5.4 Автоматты рт сндіру жйесін есептеу

рт дегеніміз – бл адамны мірі мен денсаулыына, оам мен мемлекетке зиянын тигізетін, оршаан ортаа лкен материалды заым келтіретін, оршаан ортадаы заттарды баылаусыз жануы.

рт ауіпсіздігі – бл рт болу ммкіндігін болдырмау жне оны пайда болан кезінде адамдара, рылыс жне материалды ндылытара ртті ауіпті факторларыны жаымсыз серлерін жою шін ажетті шараларды олдану болып саналады.

рт сндіру ралдары 2-ге блінеді:

- ол кмегімен жмыс істейтін ралдар (м салынан жшіктер, асбест жабындары, ртке арсы рал-саймандары бар таталар; химиялы кпіршікті от сндіргіштер; нтаты отсндіргіштер; кміроттекті отсндіргіштер; хладонды отсндіргіштер; рама отсндіргіштер);

- ртке арсы жйелер (сумен жабдытау жйелері; кпіршікті генераторлар; автоматты сигнал беру ралдарын олдану арылы автоматты рт сндіру жйелері).

Мал шаруашылы имараттардаы рт шыуы себептері:

1) имараттаржы жне оймаларды рылыс жоспары бойынша, ауіпі дрежесі бойынша жне жел баытын ескермей дрыс емес орналастыру.

2) жылытыш жне ыздыру рылыларды жне жйелердi пайдалану ережелері бойынша дрыс емес олдану.

3) электр желiсiн, электр жабдытарды, жарытандыру рылыларын, электр озалтышты монтаж жмыстарын жне оларды пайдалану электротехникалы ережелерiнi саталмауы.

4) Шп, сабан, ааш гiндi, торф, кмiр здiгiнен ттандыруы жне жануы сатауды ережелерiнi саталмауы.

5) Желдетпе арналар жне ауа науаларындаы ша мен газды, бырлардаы оай ттанатын сйытарыны жне берiлiс белдiктi йкелiстен статикалы электрдi пайда болуы.

6) Отты пайдалану кезінде рт ауiпсiздiгiны ережелерiнi сатамауы.

рт болу ммкіндігін болдырмау жне оны пайда болан кезінде адамдара, рылыс жне материалды ндылытара ртті ауіпті факторларыны жаымсыз серлерін жою шін ажетті шараларды олдану болып саналады.

Ст блогында стті ндейтін рылыларды олдану кезінде рт шыу ммкін. рттен орану шін спринклерлік рт сндіру жйесін олдануа болады.

Спринклерлі ондырылар есебі белгілі спринклерлер саны бір мезгілде рекет еткен кезде ажетті меншікті су шыынымен амтамасыз ету шарттарынан жзеге асады [12].

оралатын блме ауданы 21х12 м, биіктігі 4 м ст блогы. Насос стансасы мен орайтын блмені оректенетін бырыны кірісіне дейінгі ара ашытыы 40 м. Сырты су быр желісіні арыны 30 м. Ст блогы ота тзімділігі бойынша 2 категориялы блмелер атарына жататындытан спринкерлі рылыны су жіберу арындылыы , есептеуді ауданы 252 м², сндіру уаыты 60 минут, бір спринкерлі су сепкішті орау аумаы [кесте-1, 14].

Гидравликалы есептеуге атысатын су сепкіштерді саны:

дана .

рт сндіру ралдары 2-ге блінеді:

5.1 сурет. Автоматты рт сндіру рылысыны есептік слбасы

Су сепкішті диаметрін анытау

Механикалы жндеу цехы шін СВН-10 маркалы спринкерлі су сепкіштерін тадаймыз. Су сепкішті шыысыны диаметрі D=10 мм (К=0,31; H_мин==5 м.), суландыру радиусы 2м, розеткасы тмен орнатылан аспалы тбеде бекітіледі.

Бастапы сусепкіштегі ажетті аысты келесі формуламен анытаймыз:

, (5.8)