Ндірістік жарааттану, оны талдау
ндірісте болан стсіз оианы талдау масаты – осы оианы тудыран себептерді айындау жне де осындай оиаларды айталанбауына баытталан шараларды зірлеу.
ндірісте жарааттану жне ксіби аурулармен маызды крес жргізу шін ксіпорындарында болан стсіз оиаларды мият тексеріп отыру керек.
Арнайы ережеге сйкес ай жмыста болмасын жмыскерлермен болан стсізоиалар міндетті трде тексерілу жне тіркелу керек. Тексерілу мен тіркелуге жататын стсіз оиалар: заымдар, улану жне ксіби аурулар, ысты соу, кйіктер, сіну, суа кету, найзаай тсу таы баса ндірісте болан оиалар.
ндірісте р стсіз оиа, егер ол бір жмыс кні бойы жне одан арты мезгілге жарааттанан адамны жмыса жарамсыздыы немесе оны баса жмыса ауыстыру ммкіншілігі туызса, ауырлыы нтижесі бойынша р жараланан адама Н-1 актісі жасалынады.
Стсіз оиаларды ділдікпен, дер кезінде тексеріп, материалдарын дайындап тіркеу; адамны денсаулыына тиген зиянны есесін тлеу; оан жеілдіктер мен компенсация беру; стсіз оиаларды себептері мен зардабын жою жнінде шараларды орындалу жауапкершілігі ксіпорны бастыына жктеледі. Ал осы мселелерді міндетті трде шешілуін ебек орау департаментіні мемлекеттік ебек орау инспекциясы мият баылап отырады. Ол жмысын баса мемлекеттік, ведомстволы жне оамды адаалау жне баылау органдарымен бірлесіп жргізіледі.
Кейбір стсіз оиалар ндірісте тіркеленуге жатпайды, егер олар пайда болса:
а) ылмыс жасау кезінде;
б) мас болу немесе наркотик заттарды олданан жадайда;
в) зіне зі дейі заым келтірсе;
г) зіні мддесі шін рекет жасаан кезде;
д) ндіріске атысы жо ауіпті жне зиянды факторларды серінен болса.
Стсіз оиаларды тексеру тртібі. Стсіз оиа туралы жарааттанан адам зі немесе оны крген адам блімше (жмыс) бастыына дереу хабарлау керек. Блімше бастыыны міндеті:
а) жарааттанан адама дереу бірінші медициналы кмек йымдастырып, оны емдеу мекемесіне жеткізу;
б) тексеру басталанша оиа болан жмыс орнын жадайын жне жабдытарды кйін бзбай сатау;
в) стсіз оиа туралы ксіпорын бастыына жне ксіпода комитетіне хабар беру;
Ксіпорын бастыы стсіз оиа туралы дереу хабарлайды:
а) мемлекеттік ебек орау инспекциясына;
б) ебек орау жніндегі мемлекеттік жне ведомстволы адаалау жне баылау органдарына (егер объектілер оларды баылауында болса);
в) жоары шаруашылы органына;
г) мемлекеттік санитария адаалау органына (ксіби ауру немесе улану болса).
Бір кісілік, ауыр емес стсіз оианы тексеруді ксіпорын бастыы немесе оны тапсырмасы бойынша жн білетін адам, ебек орау ызметіні мамандары жне баса ызмет адамдары жргізеді, рине ксіпода комитетіні кіліні атысуымен.
Баса ксіпорыннан келген жмыскерлермен болан стсіз оианы оларды жіберген ксіпорынны кілдеріні атысуымен оиа болан ксіпорынны бастыы тексереді.
Дер кезінде хабарланбаан немесе ебекке жарамсыздыты бірден туызбаан стсіз оиа ол туралы арыз берген кннен бастап 1 айдын ішінде тексерілуі керек.
Тексеріс нтижесі бойынша керекті млшерде (4 данадан кем емес) акті (форма Н-1) жасалынады. Оны ксіпорын бастыы бекітіп, мр басып растайды.
Арнайы тексеріске жатады:
а) тобымен (кп кісілік) болан стсіз оиа (бір мезгілде жарааттанан адамдарды саны 2 не одан арты);
б) ауыр нтижелі стсіз оиа (мгедектік жадай стсіз);
в) лімді (азалы) стсіз оиа;
г) ауыр ксіби ауру (улану).
Осы стсіз оиалар туралы ксіпорын бастыы дереу хабар береді:
а) мемлекеттік ебек орау инспекциясына;
б) жоары шаруашылы органа;
в) прокуратураа;
г) жергілікті мемлекеттік жне ведомстволы адаалау жне баылау органдарына (егер объектілер оларды баылауында болса);
д) ксіпода комитетіне;
е) мемлекеттік санитария адаалау органдарына (ауыр ксіби аура немесе улану болса);
Бл стсіз оиаларды арнайы тексеруін комиссия жргізеді, оны рамы мынадай:
а) траасы – мемлекеттік ебек орау инспекторы;
б) мшелері – жоары шаруашылы органыныбастыы (оны орынбасарлары), ксіпорын бастыы, ксіпода органдарыны кілі.
Кп кісілік стсіз оианы, егер 3-5 адам лсе, арнайы тексеруді ебекті орау Департаменті сайлаан комиссия жргізеді, ал егер лген адамдарды саны 5 арты болса, тексеруді азастан Республикасыны кіметі сайлаан комиссия жргізеді.
Стсіз оиаларды арнайы тексеру нтижесі бойынша ерекше формада акті жасалынады. Бл актіден баса р жарааттанан адама Н-1 формасы бойынша акті жасалынуы керек.
Егер ксіпорын бастыы Н-1 форма бойынша акті жасаудан бас тартса немесе жарааттанан адам тексеріс материалдарымен келіспесе, оны ксіпода органдарына шаым жасауа хаысы бар. Керек жадайда ол адам сота арыз бере алады.
Тексеріс аяталаннан кейін 10 кн ішінде мемлекеттік ебек орау инспекторы арнайы тексеру материалдарын прокуратураа жібереді, ал тобымен лімді болан стсіз оиаларды материалдары ебек орау Департаментіне де жіберіледі.
Стсіз оиаларды тексеру материалдары ксіпорнында 45 жыл бойы саталынады.
р болан стсіз оианы тексерілу нтижесін ксіпорын бастыы мен ксіпода комитеті барлы ксіпорын жымына хабарлайтын болу керек.
Апаратты дер кезде есепке алып, ндеу шін ндірістік жарааттануа талдау жргізіледі.
Жарааттану мен ксіби ауруларды талдау міндеті – стсіз оиалар мен сыраттануды пайда болуын туындаан себептері жне задылытарын айындау. Стсіз оианы алдында ылида ндірістік рдісті алыпты жрістен ауытуы болады.
Ебек жадайларыны ауіпсіздігі мен зиянсыздыы негізінде себептерді екі тобы анытайды: ндірістік – техникалы (йымдастырушылы, техникалы, ндірістік ортаны факторлары) жне психофизиологиялы.
1 топ - ндірістік – техникалы.
йымдастырушылы себептер: нсауды жотыы немесе оны анааттанарлысыз жргізілуі; жмыстарды ндіру жобасыны жотыы; ауіпсіздік техникасы бойынша; жмыстарды басару жне адаалау бойынша нсауларды жотыы; ебек ету жне демалуды анааттанарлысыз тртібі; жмыс орнын, адамдар мен клікті жруін дрыс йымдастырмау; арнайы киімні, жеке ораныш ралдарды болмауы, тозуы немесе жмыс жадайларына сйкес келмеуі.
Техникалы себептер конструкторлы, технологиялы жне анааттанарлысыз техникалы ызмет крсету болып блінеді.
Конструкторлы себептер: рылыс конструкцияларыны, технологиялы жабдытарды, кліктік жне энергетикалы рылыларды ауіпсіздік талаптарына сйкес келмеуі; ралдар конструкцияларыны жетілмегендігі; ошаулау рылыларыны жне баса да ауіпсіздікті техникалы ралдарыны болмауы немесе жетілмегендігі.
Технонлогиялы себептер: жабдытарды, ктергіш ралдары мен механизация ралдарын дрыс тандау, технологиялы рдісті бзу.
анааттанарлысыз техникалы ызмет крсету: жоспарлы профилактикалы тексерулерді болмауы, жабдытарды техникалы жаынан ктпеу жне жндемеу; ол жне жылжымалы механизирленген ралдарыны ааулыы.
ндірістік ортаны факторлары: жаымсыз метеорологиялы жадайлар; жаымсыз жарытандару; шу мен дірілді жоары дегейі; жмыс аймаындаы ауада зиянды заттарды жоары шоырлануы; зиянды сулеленулерді болуы.
2 топ – психофизиологиялы себептер: ебек жадайларына адам анасыны анатомия – физиологиялы жне психологиялы ерекшеліктеріні сйкес келмеуі; тымдаы жаымсыз психологиялы жадай; алкогольдік масаю жне т.б.
Жарааттануды талдау дістері. Стсіз оиаларды туызатын себептерді жою шін ксіпорындарда ндірістік жарааттану мен ксіби аураларды зерттеп, талдап отыру керек. Талдауды бірнеше дістері болады: статистикалы, топтау, топографиялы, монографиялы техникалы, экономикалы дістері.
Статистикалы діс.
Бл діс тіркелген стсіз оиаларды талдауа негізделген оларды жалпы санын крсетеді жне жарааттануды дегейін сипаттайтын орташа крсеткіштерді пайдаланады. Статистикалы діс ай ндірісте жне оны ай блімшелерінде стсіз оиалар жиі болады, оларды андай ерекше себептері бар жне ажетті шараларды олдану жолдарын анытауа ммкіндік береді.
Статистикалы талдау дісіне мынандай крсеткіштерді пайдаланады:
Стсіз оиаларды абсолюттік саны С;
Травматизмні жиілік коэффициенті Кж;
Травматизмні ауырлы коэффициенті КА;
Жалпы жарааттану крсеткіші КТ;
Мгедектік жне лімді стсіз оиаларды крсеткіші КМ.
Стсіз оиаларды абсолюттік саны ндірісте белгіленген уаытты ішінде анша адам жарааттананы крсетеді. Біра бл крсеткіштен ндірісте жарааттануды наты жадайын білуге болмайды, йткені стсіз оиалар саны ндірісте жмыскерлерді санымен байланысты, ал жмыскерлер саны р ксіпорында ртрлі жне р уаытта згеріп отырады. Сондытан жарааттануды салыстырмалы мліметтерін алу шін баса крсеткіштерді олдану керек.
Жарааттануды жиілік коэффициенті деп белгіленген уаытта бір мы жмыскерлерге келетін стсіз оиаларды саны айтады.
Мнда С – белгіленген уаыттаы стсіз оиаларды саны;
Ж – сол уаыттаы жмыскерлерді орташа саны.
Бл коэффициент ай ксіпорында, ай жмыстарда стсіз оиалар жиі болып тратаны крсетеді.
Біра бл крсеткіште жарааттану жнінде толы млімет болмайды. йткені ндірісте заымдар кп болса да жеіл болуы немесе аз болса да ауыр ммкін.
Сондытан жарааттануды толы баалау шін баса коэффициенттерді олдану керек.
Жарааттануды ауырлы коэффициенті деп бір сітсіз оиаа келетін ебекке жарамсызды кндеріні санын айтады
Мнда К – ебекке жарамсызды кндеріні жалпы саны (белгіленген уаытты ішінде)
Ж – сол уаыттаы стсіз оиаларды саны.
Біра ьл крсеткіште жарааттануды ауырлыын толы сипаттай алмайды йткені ол жарааттануды мгедекті жне лімді стсіз оиаларын есептемейді, мндай стсіз оиалар блек есепке алынады. Сондытан жарааттануды толы жадайын анытау шін мгедектікті жне лімді туызатын ауыр стсіз оиаларды саны крсететін крсеткіштерді олданады.
Мнда СМ - мгедекті жне лімді стсіз оиаларды саны;
С – стсіз оиаларды жалпы саны.
Жалпы жарааттану крсеткіші бір мы жмыскерлерге анша ебекке жарамсызды кн келетінін крсетеді.
Сонымен ндірісте травматизмді жиілік коэффициенті КЖ санды жаынан, ауырлы коэффициенті КА сапа жаынан, жалпы крсеткіш КТ экономикалы жаынан сипаттайды.
Жалпы науасты крсеткіш деп белгілі уаытты ішінде 100 адама келетін ауру-сырауды санын айтады.
Мнда А – ауыран адамдарды саны.
Бл крсеткішті басаша анытауа болады.
Топтау дісі.
Бл діс біркелкі жадайларда болан стсіз оиаларды айталану жиілігін анытауа арналан. Мнда стсіз оиалар кейбір белгілермен бірнеше топтара блінеді (стаж, маманды, себептер, адам жасы, уаыт бойынша таы басалар). Бл діс стсіз оиаларды жалпы саныны ішінде р топты лесін крсетеді (пайызбен). Мнда жарааттануды ауырлыы есепке алынбайды.
Топографиялы діс.
Бл діс стсіз оиаларды пайда болу орындарын зерттеуге негізделген. Жеке блімшелерді жоспарында табалармен жмыс орындарында стсіз оиа болан желерді белгілейді. ай жерде кп табалар ойылса, сол жмыс орны ауіпті деп есептелінеді. Бл сол жмыс орындарында ауіпсіздікті ктеру шін ажетті шараларды олдануды крсетеді. Бл дісті артышылыы оны крнектілігі.
Монографиялы діс.
Бл діс жмыс барысында пайда болатын ауіптілік пен зияндылыты анытау шін жмыс орындарын, машиналарды, ралдарды, ндіріс блмелерін, технологиялы процестерді, ндірістік ортаны, таы басаларды мият тексеруге арналан. Бл діс ндірістік жарааттануды себептерін тере трде талдауа ммкіндік береді, сондытан оны нтижелерін ауіпсіздік тезниканы ралдарын жасауа пайдаланылады нсау, ереже, плакаттар жне т.б.
Техникалы діс.
Бл діс ндірісте жаымсыз факторларды ауіптілігі мен зияндылыын (шуыл, вибрация, ша, газ, радиация таы басалар) анытауа олданылады.
Экономикалы діс.
Бл діс ндірістік жарааттанудан болатын шыындарды анытауа негізделген.
азіргі кезде ебек ауіпсіздігін ылыми трыда болжау дісі олданылып жр. Бл діс жарааттануды динамикасын ытималды трде баалауа, жаа ндірістік технологияларды жаымсыз факторларын алдын-ала болжауа, олар жнінде ажетті ауіпсіздік шараларды анытауа негізделген.