Ораныш жержаланысы
ораныш жержаланысы адамдарды электр тоымен заымданудан орайтын негізгі ралдарды бірі блып есептеледі. ораныш жержаланысы деп электр ондырыларыны детте то жрмейтін біра фазалы электр изоляциясыны блінуі салдарынан то пайда болатын, металл блшектеріні (мселен, корпусыны) дейі жермен тйыталуын (осылуын) айтады (2.11-сурет). ораныш жержаласыны міндеті – электр ондырыларыны то пайда болан корпусына тиіскен жадайда адам денесінен тетін тоты кшін ауіпсіз шамаа дейін кішірейту арылы топен заымдану ауіпін болдырмау.
2.9-сурет. Плакаттар жне ауіпсіздік белгілері.
2.10-сурет. Электр ондырыларды электр орау ралдары:
Негізгі: 1-сатандырыш орнатуа арналан тістеуік; 2-гайка кілті; 3-отвертка; 4, 6, 10-кернеу крсеткіш; 5-пассатижи; 7-резеке кілем, тсеніш; 8-ошаулаыш тстеме; 9-то лшейтін тістеуік;
осымша: 1-диэлектрикті резеке олап; 2, 3-диэлектрикті галош жне боты; 4-антистатикалы туфли; 5-диэлектрикті етік.
орыныш жержаланысы олданылады:
1) то кернеуі 1000 В дейін, нейтралі ошауланан электр желісінде;
2) то кернеуі 1000 В арты, нейтралі андай да болса электр желісінде.
Электр ондырыларын жерге жаластыру міндетті трде орындалу керек:
1) барлы жадайда, егер айналмалы тоты кернеуі 380 В, траты тоты кернеуі 440 В те жне одан арты болса;
2) ауіптілігі жоары жне те ауіпті блмелерде, егер айнымалы тоты кернеуі 42-380 В, траты тоты кернеуі 110-440 В те болса;
3) жарылыс ауіпі бар блмелерде, то кернеуі анша болса да.
Электр ондырыларыны жержаланысы жерге осу (тйытау) рылысы арылы орындалады. Ол жерге тйытаыш жне жерге осу сымынан трады. Жерге тйытаыш ретінде жер астына орнатылан металл заттарды олданады. Жерге тйытаыш табии жне жасанды деп блінеді. Табии жерге тйытаыштара мыналарды жатызуа болады:
1) жер астына орнатылан металл бырлар (бырлар – жанатын сйы жне газ заттара арналмаан);
2) й жне рылыстарды жер астындаы металл конструкциялары;
3) жер астымен жргізілген кабелдерді орасын сырт абыы;
4) электрленбеген темір жолды рельсі;
5) скважиналарды бекіту металл бырлары.
Жасанды жерге тйытаыштар (жер жалаыштар) ретінде тік жне клбеу орнатылан электр ткізгіштер олданылады (болат бырлар немесе брыштарды кесінділері, таяшалар, металл шыбытар таы баса металл заттар).
Жерге осу сымы электр ондырысы мен жержалаышты бір-бірімен жалау шін олданылады. Оны бір шы жержалаышпен пісіру арылы осылып, екінші шы ондырыны корпусына болттар бекітіледі.
Электр ондырыларыны рылыс ережелеріне (ЭЕ) сйкес ораныш жержаланысыны кедергісі арты болмау керек:
1. То кернеуі 1000 В дейін:
а) егер то кзіні нейтралі ошауланан болса
- RЖ £ 4 Ом (то кзіні уаты N > 100 кВ · А);
- RЖ £ 10 Ом (N £ 100 кВ · А).
б) егер то кзіні нейтралі жерге осылан болса
- RЖ £ 2, 4, 8 Ом ш фазалы тоты 660, 380, 220 В кернеуіне немесе бір фазалы тоты 380, 220, 127 В кернеуіне сйкес.
2. То кернеуі 1000 В арты (электр желісіні нейтралі ошауланан):
а) RЖ = 250/J £10 Ом (J – жерге тйыталан то, А);
б) RЖ = 125/J £10, егер жержаланыс сонымен атар 1000 В дейін электр ондырыларына да пайдаланатын болса.
ораныш жержаласыны то соу ауіптілігінен сатау мнісі мынада. Егер электр желісіні бір фазасы изоляциясы блінгендіктен электр ондырысына тйыталса, оны корпусында то пайда болады. Ол то жерге осу сымы жне жержалаыш арылы жерге тіп, одан рі баса фазалара жол табады. Сол ондырыны корпусына адам тиіскен болса, оны денесінен де то тіп, ол да жер арылы сол жаа кетеді. Сйтіп электр тоы екі атар (параллель) жолмен теді. Ал параллельді асиеті сонда, Ом заы бойынша электр тоыны кші кедергіге кері пропорционалды боландытан, тоты кп млшері кедергісі аз жолмен теді.
Жоарыда крсеткендей, ораныш жержаланысыны кедергісі 10 Ом-нан арты болады, ал адам денесіні кедергісі те зор, 1000 Ом-нан арты болады. Сондытан то кп млшерде кедергісі аз жержаланыс арылы теді, ал дене арылы аз млшерде тіп, оан заым келтірмейді. Егер ораныш жержаланысыны кедергісі белгіленген нормадан арты болса, онда адам денесінен лкен то тіп, оны ауыр заымдандырады.
Уаыт ткен сайын р трлі факторларды серінен (жазды кні жер топыраы рап, ысты кні атып алуы, жерге осу рылысыны блінуі т.б.) ораныш жержаланысыны сапасы нашарлап, оны кедергісі лайып, орау нтижесі тмендеуі ммкін. Сондытан ораныш жержаланысын рдайым баылап, кедергісін лшеп, тексеріп отыру керек.