Ксіпорын аймаын тадауа жне жоспарлауа ойылатын талаптар

 

Ебекті санитариялы-гигиеналы жадайларын реттейтін негізгі нормативтік жат – «нерксіп мекемелерді жобалауды санитарлы нормалары».

Санитарлы нормалармен ксіпорын орналасатын алады тадауа ойылатын негізгі талаптар аныталан. рылыс жасау алаын, суды жинау, тазалау, зарарсыздандыру жне пайдаланан суды аызу орындары. Мемлекеттік санитарлы адаалау органдарымен жне баса мекемелермен орнатылан ретте келісімдестіреді.

Осы мселелерді шешумен бірге трынды йлерді салу шін учаскелерді тадайды (желдерді басты баыттарын есепке ала отырып). Ксіпорынны іс-рекет сипатына ерекше назар аудару керек (ндіріс трлері, технологиялы рдістер жне т.б.).

ндірісте кптеген технологиялы процестер улы заттарды олдану арылы орындалады немесе оларды жргізу барысында ртрлі зиянды заттар пайда болып, ауаны ластайды. Мндай ауамен дем аланда организмде химиялы згерістер болады, сырат былыс пайда болады (ксіби улану). ндірісте жмыскерлермен ебек барысында рашан кездесіп тратын зиянды заттарды ндіріс улары деп атайды. Олар кйіне арай атыл (орасын, хром, цинк, мыс т.б.), сйы (сынап, бензин, ышыл т.б.) жне газ немесе бу (кміртек тотыы, ккіртті газ, хлор, азот тотытары, ацетилен т.б.) трлерінде болады.

Зияндылытарды жіктелуі. Ебек ету кезінде адама уаытша немесе за мерзім бойы зиянды факторлар сер етеді. Осындай факторлар ндірістік зияндылытар деп атайды. Оларды сер ету нтижесінде ксіби ауруды пайда болуы ммкін. ндірістік зияндылытарды пайда болуы ебек рдістеріні дрыс йымдастырылмауымен немесе оршаан ортаны жаымсыз жадайларымен байланысты болады. ртрлі ксіптерге, ртрлі зияндылытар жне де олара сйкес келетін аурулар сипатты болады.

ндірістік зияндылытар адам азасына бірдей сер етулерімен сипатталатын ірі топтара біріктіріледі: физикалы, химиялы, биологиялы, психофизиологиялы.

Ебек жадайлары деп ызмет барысында адамны денсаулыы мен жмыса абілеттілігіне сер ететін ндіріс факторлеріні жиынтыын айтады. Ебек жадайлары ндіріс технологиясы, ебек процестері жне айналадаы санитарлы-гигиеналы орта арылы алыптасады.

р ебек процесі адам мен сырты ортаны з ара рекеттілігі болып табылады. Онда рашан энергия жмсалып отырады. Сол жмсалатын ой жне физикалы энергияны млшерін ебек німділігі деп атайды. Ол адамны жмыса абілеттілігіне туелді болады. Мнда адамны жмыса е жоары абылеттілігі жмыс орында олайлы жне ауіпсіз жадайлар жасаланда ана жзеге асырылады, яни жасы микроклимат, жмыс зонасында ндірістік ауіптіліктер мен зияндылытар жол, шамадан тыс ой жне физикалы жктемелер болмауы жне т.б.

Егер ебек жадайлары олайсыз болса, жмыскерлерде тез шаруашылы пайда болады. Ол здіксіз трде болып трса, адамды бден ажуа келіп соады. ажыан адамны жмыса абілеттілігі азайып, денсаулыы тмендеп, жарааттану мен ксіби ауруларды пайда болу ммкіндігі жоарылайды.

ндірісте жадайсыз факторлар табиаты, біліну трі жне адама тигізетін сері бойынша мынадай топтара блінеді:

Физикалы факторлар – жылжымалы машиналар мен механизмдер, ондырыларды озалмалы блшектері, электр тоы, жаымсыз микроклимат, олайсыз жары, лкен млшерлі шуыл мен дірілдер жне т.б.

Химиялы факторлар – улаыш жне зиянды заттар, газдар, булар, шадар.

Биологиялы факторлар – аура туызатын микробтар, вирустар, бактериялар, сімдіктер, жндіктер т.б.

Психофизиологиялы факторлар – физикалы, нерв-психикалы жне эмоциялы ажу т.б.

ндірістік травматизм мен ксіби аурулар ебек жадайларыны кешірілмейтін нтижесі болып есептеледі. Жаымсыз ебек жадайлары тіпті ауыр салдары болмаанны зінде де адам денесіне зиянды серін тигізеді. Ешандай техника ралдарын, андай жаа болмасын, пайдалану барысында адам денсаулыына ауіп туызатын болса, оларды бден жетілген, сенімді деп есептеуге болмайды. Сондытан керекті шараларды олданып, жмыс орындарында олайлы жадайларды жасау шін травматизм мен ксіби ауруларды рашан зерттеп, талдап отыру керек.

Жеке ораныс ралдары, оларды беру жне сатау реті.

Ксіби ауруларды пайда болуыны алдын алу шін жне де зиянды ндірістік факторларды серін тмендету шін ндірісте арнайы киім жне Ж берілді.

Арнайы киім – адамды зиянды жне ауіпті ндірістік факторларды серінен орау шін арналан киім, ая киім, бас киім, олаптар.

Жеке ораныс ралдары – жмыскерді зиянды жне ауіпті ндірістік факторларды серінен орау шін арналан ралдар.

жымды ораныс ралдары – зиянды жне ауіпті ндірістік факторларды серінен екі не одан да кп жмыскерді бір уаытта орау шін арналан техникалы ралдар.

Жмыс беруші з арасында жмыс берушіні арнайы киіммен, арнайы ая киіммен, Ж-мен орналан мерзім ішінде амтамасыз етуіне міндетті, оларды дрыс пайдалануын баылап жру керек.

Арнайы киімді, арнайы ая киімді жне баса да Ж-ны киіп пайдалану мерзімі орнатылып, берілген кндерінен бастап есептеледі.

Жмыскерлерге респираторлар, газттыштар, сатандырыш белдеулері сияты Ж берілгенде, ксіпорын кімшілігі жмыскерлерге сол ралдары пайдалану жне алай тексеру бойынша нсау беру керек.

Арнайы киімді тазалауды, жууды, жндеуді, дегазациялауды, зарарсыздандыруды жмыс беруші з есебінен орнатылан мерзім ішінде орындайды (жмыскерлер жмыстан бас уаыттарында).

Арнайы киім арнайы жабдыталан блмелерде саталады. Резина матадан тігілген киім жне резина етік араы блмелерде салыстырмалы ылалдылыы 50-70%, температурасы +5^оС - +20^оС аралыындаы жадайларда сатау керек (жылыту жйелерінен 1 метрден кем емес ашытыта).

Жмыс орындарында олайлы метеорологиялы жадайларды жасау жне организммен сырты ортаны арасында жылулы тедікті сатау шін кптеген шаралар олданылады.

А. Дене ызуына арсы шаралар.

Адам денесі жмыс кезінде шамадан тыс ызбау шін жмыс орындарында олайлы метеорологиялы жадайлар жасау керек. Ол шін мынадай шараларды олдануа болады.

Жылу шыатын кздерді оашалау.

Жылуды келу жолына ораныш алан (су, ауа, таы баса бркеу) ою.

Технологиялы процестерді механикалау жне автоматтау.

Жылу шыаратын процестерді жне аппараттарды алыстан басару.

ндіріс блмелерінде жалпы жне жергілікті вентиляция орнату.

Ысты цехтарда намды микроклиматта аз уаыт дем алатын орын йымдастыру.

Жмыскерлерді жылудан орайтын киімдер жне дербес ралдармен жабдытау.

Жмыс орындарына рашан метеорологиялы факторларды баылау.

Б. Дене тонуына арсы шаралар.

Адам денесі шектен тыс тобау шін мынадай шараларды олдану керек:

Жмыскерлерді тиімді жылы киімдермен жабдытау.

ндіріс блмелерінде жылу жйесін орнату.

Жылу ауадан бркеу жасау.

Блмелерді терезелерінде ос йнек орнату.

Жмыс орындарына жылы ауа жіберу.

Суы мезгілде дала жмысында жылынуа арналан блме йымдастыру.

атты аязда далада істелінетін жмыстарды млде тотату.

Зиянды заттармен улануды екі трі бар: ауыр трі жне созылмалы трі. Егер адам организіміне кенеттен зиянды заттар (газ, бу, ша) кп млшерде кірсе, улану ауыр трде теді, улану белгілері тез арада білінеді (бас айналу, лосу, су, естен тану т.б.). Ал егер организмге біртіндеп немі за уаыт бойы аз млшерде зиянды заттар кіретін болса, улануды созылма трі пайда болады. Бл жадайда улану траты, кп уаыта созылан ауруа айналады.

Зиянды заттар адам организіміне тигізетін серіні згешелігіне арай мынадай топтара блінеді:

1. Тітіркендіргіш (оздырыш) заттар – ышылдар, сілтілер, хлор, аммияк т.б. Олар теріге, тыныс жолдары мен кзді шырышты абытарына серін тигізеді.

2. Тншытырыш заттар – кміртек тотыы, ккіртті сутек, циан сутегі т.б. Олар адамны тыныс органдарына серін тигізеді.

3. Наркотиктік заттар – эфир, бензин, спирт, ацетон, бензол т.б. Олар нерв жйесіне серін тигізеді.

4. Соматикалы заттар – орасын, сынап т.б. Олар барлы денеге жалпы серін тигізеді немесе р жеке органдара зиян келтіреді.

Кейбір зиянды заттар барлы организмге жалпы серін тигізсе, кейбіреулері тек денені ртрлі мшелеріне ана зияны келтіреді. Біра зиянды заттарды жергілікті сері кейіннен денені жалпы ауруына айналып кетуі ммкін.

Зиянды заттар организмге мынандай жолдармен кіруі ммкін: тыныс органдары, ас орыту органдары, тері. Осы жолдарды е ауіптісі тыныс органдары болып есептеледі, йткені дем аланда жтан ауадаы зиянды заттар кпеде ана тез тсіп, организмді лезде уландырады.

Зиянды заттармен улану ауырлыы бірнеше факторлармен байланысты болады. Ол факторлар: уды организмге кіру жолдары, концентрациясы, химиялы структурасы, ерігіштігі, сер ету затыы, ауаны температурасы, организмні сезімталдыы мен физикалы кйі т.б.

Жмыс зонасыны ауасында р зиянды затты аыры шекті концентрациясы (АШК) белгіленген (мг/м³). АШК деп кнделік жмыс кезінде жне кп жыл бойы адам организімінде ешандай зиянды згерістер туызбайтын заттарды концентрациясын айтады.

Адам организіміне ауіптілігіне арай зиянды заттар 4 класа блінеді:

1 класс – ттенше ауіпті (АШК < 0,1мг/м³)

2 класс - те ауіпті (АШК = 0,1-1,0мг/м³)

3 класс – орташа ауіпті (АШК = 1,1-1,0мг/м³)

4 класс – аз ауіпті (АШК > 1,0мг/м³)

Жмыс зонасында зиянды затты наты млшері оны АШК-ны аспау керек, яни

Егер жмыс зонасыны ауасында бір баытта сер ететін бірнеше зиянды заттар болса, онда оларды жалпы концентрациясы бірден аспау керек, яни

Мнда С₁, С₂, ... С_n - р зиянды затты натылыы концентрациясы, мг/м³.

АШК₁, АШК₂, ... АШК_n - р зиянды затты шекті концентрациясы, мг/м³.

Санитарлы нормаларды талаптарына сйкес тран айма нерксіптік мекемеден санитарлы-ораныс зонамен белгіленген болу керек, оны ксіпорын объектілері оршаан уе бассейніне шыаратын зиянды заттарды рамы мен клеміне сйкес орнатылады. ндірістік зиянды заттар шыаратын барлы ксіпорындар сйкес санитарлы-ораныс зоналар келетін келесі кластара блінеді: I класс шін – 2000 м, II класс шін – 1000 м, III класс шін – 500 м.

3.1-сурет. Операторды жмыс аймаы размері: а) «отыру» кезіндегі тік жазыты; б) «тру» кезіндегі тік жазыты. 1-са, длдік жмыстаы олайлы айма; 2,5-о жне сол ола жасы жететін айма; 4-иын жететін айма; 6-тек о олмен жететін айма; 7-оптималды жмыс аймаы; 8-аяты траты кйіндегі ол жету аймаы.

 

Санитарлы-ораныс зонаны талап етілетін ені ксіпорын блетін зиянды заттарды атмосферада шашылуын есептеу арылы аныталады. Сонымен атар баса мекемелермен, клікпен жасалатын уе ортасыны аялы ластануы да есепке алынады. Атмосфераны тменгі абатындаы ауаны осынды есептеме ластануы аыры шеткі шоырланудан аспау керек.