Ндіріс шуы жне діріл
Шу дегеніміз – дегейі жне жиілігі р трлі дыбыстарды тртіпсіз керек емес осылысы.
Дыбыс – баса атты зат тербелісі арылы пайда болатын серпімді орта (ауа, су) тербелісі. 20-2000 Гц есту аппаратымен абылдауа болады.
Дыбыс екпіні – 1 м2 бет арылы дыбыс толынымен, таралу баытына 
таралатын энергия. [Вт/м2]. Олар тарап, ысым жасайды [Па].
ысым дегейі: L=2lg (P/P0).
Р – орта квадратты дыбыс ысымы.
- табалдырыта орта квадратты дыбыс ысымы.
Энергетика ксіпорнында шу кзі – азан-турбина цехы. Отын тасу цехында 95-97 дб·А, жабы блу рылыларында – 97 дб×А. 3.3 кесте.
Діріл – серпімді денелерді механикалы тербелісі.
Діріл кздері – технологиялы процестер, механизм, машиналар. Шу мен діріл рсат етілген дегейді 3.3, 3.4 кестелер.
3.3 кесте
| ралдар | Дыбыс дегейі дб, А |
| Турбина блімі | |
| Турбина генераторы | 79-117 |
| Дренаж коллекторы | 100-103 |
| Тменгі ысым ыздырышы | 94-103 |
| ртрлі сораптар | 85-99 |
| Бу жне газ бырлары | 87-98 |
| азанды блімі | |
| Шар диірмендер | 101-107 |
| Кл жне ілмек шыару агрегаттары | 91-92 |
| Ттін сорыштар | 96-92 |
| ру желдеткіштері | 86-91 |
3.4-кесте
Трансформаторды орта дыбысыны рсат етілетін мні
| Типті уат, МВ·А | Дыбысты шекті дегейі,  , трансформаторды крсетілген класыны жоары емес, кВ
| |||||
| 6; 10 | 110; 150 | 500; 750 | ||||
| 0,1 | - | - | - | - | ||
| - | - | - | - | |||
| 2,5 | - | - | - | |||
| 6,3 | - | - | - | |||
| - | - | - | ||||
| - | - | |||||
| - | - | |||||
| - | - | - | - |
ндірісте олданылатын кптеген машиналар, механизмдер, ралдар кей жадайларда біркелкі кеестіріліп рылан агрегаттар болып келе бермейді. Сондытан оларды жмыс істеу барысында детте шу мен дірілдер пайда болады.
Шу мен діріл зияндылы болып есептеледі, организмге за уаыт пайда болады. атты шу (шуыл) бас ауыруы, орыныш сезім, йы ашу, ашушады, трасыз эмоциялы кй таы баса таамсыз жадайлар туызады. Шу адамны сергектігін, психикалы реакциясын, зерделігін азайтады, жмыс кезінде атерліктерді кбейтеді, бны брі стсіз оиалар туызуы ммкін.
атты шуды салдарынан латы есту абілеті кемиді, біртіндеп саныраулы пайда болады, кейде адам тіпті кере болуы ммкін.
Шуды серінен адам организмінде бірнеше функционалды згерістер болады: нерв жйесінде, жрек-тамыр жйесінде, тыныс алу жне ас орыту органдарына, заттар алмасу процесінде т.б. шулы жмыстарды істейтін адамдарды арасында гастрит пен язва аурулары кп кездеседі. Сонымен шу адам организміне паталогиялы згерістер туызып, ксіби аурулар пайда болады, бл ауруларды «шуыл» аурулары деп атайды.
Дірілдерді салдарынан ажыанды, бас айналып ауыруы, нерв озуы, жрек-тамыр жйесінде згерістер, ан тамырларыны ысылуы буындарды ауруы, ол мен аяты жаны кетуі, йы ашуы, блшы еттерді заымдануы, сйектерді сырырауы, ішкі мшелерді орнынан озалуы таы баса паталогиялы згерістер туады. Бл ауруларды «тербеліс» ауралары деп атайды. Олар тез жазылмайтын, созылмалы ауруларды атарына жатады, ауыр трінде адамны мгедектігін туызуы ммкін.
Сонымен ндіріс шуы мен дірілге арсы крес ксіпорындарында санитарлы-гигиеналы жадайларды жасарту проблемасыны маызды мселелеріні бірі болып есептеледі.
Дыбыс деп серпінді ортада (ауада) таралып, адамны есту мшесі арылы (лапен) абылданатын толынды тербелгіш озалысты айтады. Дыбысты сипаттайтын факторлар: тербеліс жиілігі f, дыбыс арыны (кші) J, дыбыс ысымы Р. Шу дегеніміз ртрлі жиілігі мен арыны бар бірнеше дыбыстарды осындысы болады.
Дыбыс тербелісіні жиілігі деп 1 секундта болатын тербеліс санын айтады (Гц). Жиілігі жаынан тербеліс ш диапазона блінеді: 20 Гц дейін - инфрадыбыс, 20-дан 20000 Гц дейін – естілетін дыбыс, 20000 Гц арты – ультрадыбыс дейді. Адамны есту мшесі тербелісті дыбыс ретінде тек дыбыс диапазонына ана абылдап естиді, ол одан кем немесе арты болса, яни инфрадыбыс жне ультрадыбыс тербелісті адам естімейді.
Серпінді ортамен, мселен ауамен, дыбыс толындары тараланда ортаны блшектері тербеліс озалыстар туызып, энергия пайда болады, бл энергияны дыбыс энергиясы деп атайды. Дыбысты таралу баытына перпендикуляр жазыты бірлігі арылы уаыт бірлігінде тетін дыбыс энергиясыны млшерін дыбыс арыны (кші) деп атайды (J Вт/м2 немесе Н/с·м2).
Дыбыс толындары ауадан ткен кезде онда ысымы кбейген жне азайан зоналар туызады. Бл жадайда ауа ысымына осымша айнымалы ысым пайда болады, бл ысымды дыбыс ысымы деп атайды (Р Н/м2 немесе Па).
Адам лаы дыбыс тербелісін 400-ден 3000 Гц дейін диапазонда те сезімтал болады. Сондытан дыбыстарды крсеткіштерін анытау шін барлы дыбыстар эталог жиілікте (1000 Гц) зерттеледі.
Дыбыс арыныны (кшіні) жне ысымыны екі шекті дегейі белгіленгені есту сезім табалдырыы жне ауру сезім табалдырыы.
3.12-сурет. Шуды таралу жолындаы жымды орау ралдары.
Есту сезім табалдырыы деп адамны алашы дыбыс сезімін туызатын дыбыс арыныны жне ысымыны е кіші млшерін айтады. 1000 Гц жиілікте бл млшерді шамасы те болады: арыны Jo=10-12 Вт/м2, ысымы Ро=2·10-5 Па.
Ауру сезім табалдырыы деп адамны лаында алашы ауыранды сезім туызатын дыбыс арыныны жне ысымыны е лкен млшерін айтады. 1000 Гц жиілікте бл млшерді шамасы те болады: арыны Jo=10-2 Вт/м2, ысымы Ро=2·102 Па.
Сонымен дыбысты арыны мен ысымы есту сезім табалдырыына дейін те ке диапазонда згереді – арыны 1014 рет, ал ысымы 107 рет. Біра мндай те лкен сандарды акустикалы зерттеу жргізгенде логарифмдік шкаланы (лшемді) пайдаланады. Бл шкала дыбыс арыны мен ысымыны дегейін лшеу бірлігі «бел» (Б) болады.
Логарифмдік шкаланы клемінде дыбысты арыны есту сезім табалдырыыны арынынан 10 есе кп болса оны 1Б теейді, 100 (102) есе кп болса 2Б те, 1000 (103) есе кп болса 3Б те, 1014 есе кп болса 14Б те болады. Адамны есту мшесі дыбыс згерісті белді 0,1 млшерінде айыра алады. Сондытан акустикалы зерттеулер жргізгенде негізгі лшем ретінде белді оннан бір блігі «децибел» (дБ) лшемі олданылады. Сонымен логарифмдік шкала бойынша адамны дыбыс сезу диапазоны (есту сезім табалдырыынан ауру сезім табалдырыына дейін) 140 дБ те болады.
Дыбысты арыны мен ысымыны дегейін мынадай тедіктермен анытауа болады
, 
Децибел лшемімен жргізілген акустикалы есептер дыбыс арыны мен ысымыны абсолюттік млшерін ана анытайды, яни р дыбысты натылы млшері есту сезім табалдырыыны млшерінен неше есе кп екендігін крсетеді.
Діріл (вибрация) деп атты затты тепе-тедігі айналасында механикалы тербелгіш озалысын айтады. Дірілді сипаттау параметрлері: жиілігі f (Гц), жылжу амплитудасы А (м), дірілдеу жылдамдыы v(м/с), дірілді деуі 
(м/с2).
Дірілдеу жылдамдыыны нлдік млшерін 5·10-8 м/с те деп белгіленген, ал діріл деуіні нлдік млшері 3-10-3 м/с2 те деп есептеледі. Сондытан дірілді млшері оны жылдамды пен деуді дегейі арылы мына формулалармен аныталады
, 
Адам организміне тигізетін згешелігіне арай діріл жергілікті жне жалпылама болып келеді. Жергілікті діріл денені р мшелеріне сер ететін болса, жалпылама діріл барлы денеге серін тигізеді.
Адам организмі шін жиілігі 6-9 Гц дірілдер, те-мте ауіпті болады, йткені адамны ішкі органдарыны зіндік дірілдеу жиілігі осыан те. Сондытан осындай жиілігі бар дірілдер озалу ауіпі пайда болады.
Дірілді алашы сезімі оны деуі 0,1 м/с2 те боланда білінеді, ал оны жаымсыз сері деу 05 м/с2 шамасына жеткенде пайда болады.