РТ АУІПСІЗДІГІНІ НЕГІЗДЕРІ

Рт болдырмау шаралары

 

рт адамны басаруынан жне балуынан шыан жану процесі болады, басаша айтанда рт деп баылауа болмайтын, арнайы ошатан тыс болатын, материалды шыын келтіретін жану процесін айтады. рт халы шаруашылыына лкен зиян, те зор экономикалы шыын келтіреді, кейбір жадайларда адамдар заымданады.

азіргі кезде республика клемінде ксіпорындарда ртке арсы кресу шаралары кеінен олдануына арамастан рт шыу оиалалары жиі болып трады. Оларды салдарынан кптеген нды дние-мліктер жойылады, адамдар жарааттанып, лім жадайы тууы ммкін. Сондытан ртке арсы кресу шараларын ойдаыдай йымдастыру мселесіне лкен кіл блу керек.

Жану процестері

Жану дегеніміз кп млшерде жылу шыуы мен жары суле блінуі оса жретін крделі физикалы-химикалы процесс. Жану процесіні пайда болу жне дамуы шін ш факторды бар болуы ажет: жаныш зат, тотытырыш (ауаны оттегісі) жне ттану кзі. Мнымен атар жаныш зат пен тотытырыш бірімен-бірі белгілі санды ара атыста болу керек жне жаныш затты температурасын ктеру шін ттану кзіні ажетті жылу энергиясы болуа тиіс.

Жаныш деп оттегімен осылатын заттарды айтады. Біра кейбір заттарды жануы оттегімен ана емес баса газдармен де осылу арылы болады, мселен, хлормен, ккіртпен, броммен т.б. Жаныш заттар атты, сйы, газ (бу) кйінде болады. детте жану процесі затты газ (бу) кйінде жреді. Сондытан атты жне сйы заттар жану барысында физикалы-зимиялы реакция арылы жаныш газдара (булара) айналып, жану процесіні здіксіз жруін амтамасыз етеді.

Жаныш заттарды кпшілігі ауада оттегіні концентрациясы 12-14% жоары болса ана жанады, ал кейбір заттар одан тмен концентрацияда да жануы ммкін. Жану процесі басталу шін ттану кзіні жылу энергиясы жаныш затты ттану температурасына дейін ыздыра алатындай млшерде болу керек. Ттану кздеріне жалын, ашы от, шын, ызан дене, химиялы реакцияны жылуы, суле энергиясы, найзаай таы басалары жатады.

Жану процесіні бірнеше трлері болады: от алу, жану, ттану, здігінен жану, здігінен ттану, жарылу. От алу деп жаныш затты стінде пайда болан газды не буды лап етіп тез жанып кетуін айтады. Мнда затты булану (газдану) жылдамдыы те аз боландытан оны зі жанбайды. Затты стінде жиналан газ не бу жанатын е тмен температураны сол затты от алу температурасы деп атайды.

От алу температурасы жаныш заттарды рт ауіптілігі жнінде негізгі крсеткіш болып есептеледі. Осыан сйкес барлы жанатын сйы заттар рт ауіптілігіне арай екі топа блінеді: тез ттаныш сйытар (от алу температурасы Т_о£61^оС) жне жаныш сйытар (от алу температурасы Т_о>61^оС).

Жану дегеніміз ттандыру кзіні серінен туатын жану процесі, ттану деп жалын пайда болатын жану процесін айтады. Ттану температурасы – ттананнан кейін жаныш затты траты жануына ажетті жанатын газ бен буды шыу жылдамдыын амтамасыз ететін сол затты температурасы болады. Бл температура ттандыру кзін аулатааннан кейін жану процесі тотамай рі арай жаласа беретін затты е тмен температурасына те. Сонымен зат траты жану шін оны булану жылдамдыы буды жану жылдамдыынан арты болатындай температурасы болу керек. Ттану температурасы от алу температурасынан біршама градуса жоары болады.

здігінен жану деп жаныш заттарды сырты ттандыру кзісіз-а пайда болатын жану процесін айтады. здігімен жану процесі заттарды химиялы, микробиологиялы жне жылулы факторларды серінен зінен-зі ызуыны салдарынан туады. Химиялы здігінен жану процесі заттарды зара рекеттестігінен шыатын жылуды серінен болады. Микробиологиялы здігінен жану процесі микроорганизмдерді тіршілік рекетінен туады. Жылулы здігінен жану процесі затты жасырын не сырты ыздыру кзіні серінен пайда болады.

здігінен ттану деп жалын пайда болатын зінен-зі жану процесін айтады. Затты ттануына дейін зінен-зі ызып, жалынды жану процесін туызатын е тмен температурасын здігінен ттану температурасы деп атайды.

Жарылу деп орасан зор жылу жне газ заттарын шыарып, ирату шін туызатын те тез жану процесін айтады. Жарылыш заттар газ, бу, ша трлерінде болады. Бл заттар ауада оларды тек белгілі концентрациясы боланда ана жарылады. Сонымен р жарылыш затты тменгі жне жоары концентрациялы ттану (жарылышты) шегі белгіленген.

Ауадаы газ, бу жне шаны е кіші жарылу концентрациясын тменгі концентрациялы ттану шегі, ал оларды е лкен жарылу концентрациясын жоары концентрациялы ттану шегі деп атайды. Нерлым бл шектерді аралыы ке болса жне тменгі шек тмен болса, сорлым заттар жарылу жне рт жнінде ауіпті деп саналады (бензин буы 0,8-5%, метан 5-15%, сутегі 4-74%, аммияк 15,5-27%).

Жаныш сйы заттарды рт ауіптілігін анытайтын крсеткіштерді бірі температуралы ттану шегі болып есептеледі. Бл ым аныан буды концентрациясы сйы затты температурасымен байланыстылыына негізделген. Демек, тменгі жне жоары концентрациялы ттану шектері сйыты белгілі температурасына сйкес болады.

Тменгі (жоары) температуралы ттану (жарылышты) шегі деп сйы затты аныан буыны оспасы пайда болып, оны ттану ммкіншілігін тудыратын тменгі (жоары) температурасын айтады, мселен, ацетон шін -20^оС жне +6^оС, А-76 бензин шін -36^оС жне -7^оС, керосин шін +15^оС жне +44^оС.

Кптеген химиялы заттар жне оларды оспалары ауамен немесе сумен осыланда зінен-зі ызып, оны аырында здігінен жануы басталады. здігінен жану абілеттілігіне арай химиялы заттар мынандай топтара блінеді:

1. Ауамен осылан кезде здігінен жанатын заттар. Блара жатады: активтелген кмір, алюминий нтаы, сілті металдар карбиды т.б. Бл заттарды ауада тотыуы кп млшерде жылу шыуымен болады.

2. Суды серімен жанатын заттар. Блар: сілті металдар жне оларды карбидтары, кальций тотыы, натрийді асын тотыы т.б.

3. Бірімен-бірі араласанда здігінен жанатын заттар. Блар атты, сйы жне газ трінде тотытырыштар: хлор, азот ышылы, селитра, сйыталан оттегі, хром ангидриді т.б.

Жану процестерін білу оларды пайда болу себептерін жойып, ртті болдырмауа не оны басталу кезінде сндіруге ммкіншілік туызады.