I. цогаланан; 1-тпкі Пшіігі; 2-алдыы белігі; I <>ктыншы;4-диаметрі; і-виіктігі
32-1-сурет. Октарды трлері. Шартты белгілер:
1-кабыы (болат, мельхиор, томпак); 2-коргасын; 3-алюминий; 4-томпак; 5-ттаныш крам; 6-із калдыратын крам; 7-жарыл-ыш крам.)
Гегіс шты).
Сонымен атар, сауыт бзар (бронебойная), сауыт бзар-ртегіш, ртегіш, жарылыш тріне топтастырылады.
деттегі отар - олардын. болаттан жасалан зегі болады, бл зекті орасын жабылысы аптан трады, ал орасын жабылысы болатпен апталады.
Тыын — олдан немесе зауытта жасалынуы ммкін. Зауыттан шыарылатын тыындар киізден жасалынады. Ксйінгі кездерде патрона тыынны орнына ішіне бытыра не-мссе картечь салынан полиэтилендік контейнерлер колданы-лады. Ал олдан жасалан тыындар ола тскен кез келген материалдардан, атап айтанда: картоннан, ааздан, матадан, киізден жне т.б. жасалады.
Гильзалар —ашы мылтыына арналан гильзалар: металдан, картоннан немесе ааздан, пластмассадан жасалан гильзалардын,тменгі жаы мівдетті трде металмен капталады. Бл гиль-іллардын. формасы цилиндрлі болып келеді. Автоматтандыры-щ лн немесе жартылай автоматтандырылан аруларды гильзалары тек ана металдан жасалады, ол пішіні жаынан: цилиндрлі, шлмекті, конусты болады.
Гильза рылысыны негізгі блшектері — калыптан (корпус), тпкі алпашадан (донышка гильзы), алпашанын, жиегінен (фланец), капсюль яшыынан (тпкі алпашаны ортасындаы)трады.
Сурет 33. скери патрон
Гильзаларыны трлері жне
Блшек атаулары. А-бтелке
тріздес; Б-цилиндрлі;
І-гильзаны аузы; 2-гильзаны енісі; 3-гильза кабырасы; 4-жиегі; 5-тбі; 6-капсюль; 7-маркілік (зауыттык) белгісі; а-гильза аузынык диаметрі; б-гшіьзаны биіктігі
Гильзаларды тпкі калпаша-ларывда — шыарылан зауытты белгісі, калибрі, шыаран жылы жне т.б. белгілер крсетілуі мм-кін.
III. Сот-баллистикалы зерттеу объектілеріне бегетте алан ату іздерін де жатызып, оларды екі топа бліп жіктеуге болады:
— атудан алан негізгі іздер;
— атудан калан осымша іздер. Атуды негізгі іздеріне — снарядтан (отан, бытырадан, картечьтен) пайда болан заымдар жатады. Снарядты энергиясына, бгетті аттылыына жне калындыына, олардьі кездесу брышына байланысты заымдар тетін жне етпейтін болып блінеді.
тетін заымдар снарядты кедергіден ту нтижесінен пайда болады. Олар тесіп тетін жне етпейтін болып келеді. тпейтін заымдар снаряд бгетке енбеген жадайларда пайда болады. Олара лкен емес шкырлар, жанама заымдар (сна-ряд объектіні тек шетін жанап немесе беткі абатымен теді), тайып кету іздері (рикошет, снарядты бгет бетімен жанасып шу баытын згертуі). Рикошетті бгет бетівдегі ізі тырналып (бороздка трінде) е жіішке жне зын жаы огы шып шыу жаына кдрай баытталады.
Атуды осымша іздеріне —атумен атар жретін былыс-ты рекеттері нтижесінде пайда болатын іздер. Жаын араашытытан ату кезінде пайда болатын осымша іздер жаын-нан ату іздері деп аталады. осымша іздерді пайда болуында порохты газдарды, опан аузыны жалыныны, порохты ртенбеген тйірлері, капсюльдік рамны ыдыраан блшек-теріні, майлау блшектеріні жне баса да заттарды атара-тын рлі лкен. Атумен кдтар жретін былыстарды нти-жесівде келесідей іздер пайда болады:
мндай бгет белшектері окпен тйісу кезінде бзылып ш. оны жмса заттар, маталарды бетінен кере аламыз.
• майлану ыртыстары (шгінділер): опанны майлауымен байланысты, онда тапаншадан майлар 150 см-ге дейін шады. Бірінші атыстан кейін майды болмауы да ммкін;
• кйе ыртыстары кіретін саылауды жан-жаында орна-ласып, жаыннан ату нтижесінде пайда болады. Мысалы: «Макаров» тапаншаларыны жйесінде 40 см-ге дейін). Егерде бгет 0,5-тен 5 см-ге дейін араашытыктаы бірнеше кабаттардан трса, ату ашытыы 1000 м болса да кйені екінші абатта пайда болуын кре аламыз. Бірінші абатта кйе іздері болмайды;
• бегетте порох тйірлеріні ыртыстануы мен енуі. Бл белгі жаыннан ату нтижесінде пайда болады;
• кйіп алу - бл жылулы жаынан жалынны бгетке сер етуі. Ол ете жаыннан жне нысанаа таап атудан пайда
болады;
• бгетті ішінара ирауы порохты, газдарды серінен бола-ды жне нысанаа таап жне те жаыннан атудан байалады;
• кару-жара блшектеріні іздері. Адама таап атудан оны денесінде, маталарда опан ысынын іздері пайда болады - штанцмарка.
Атан кезде пайда болан заымданудын, формасы, елшемі жне соларды кіру жне шыу іздеріні жне де канаддарды срекшеліктері зерттеледі.
Кіру саылауы сырты келбеті жаынан домала, окты бойлы кескініне дейін болады. Бірак кбінесе бл заым домала, ; ал жиектері оты озалу баытына карай шеберленіп келеді.
О бгетпен соылу нтижесінде бгетті блшектерін шы-|)і.ш тсіреді, «минус материал» атгы былыс пайда болады. Егер бгетосал болса радиалды жне концентрлік сызытарды байауа болады.
Кіру саылауыныбірденбір белгісі болып жан-жаында кгірт тсті жиектін — тйісу белбеуі болып табылады.
Шыгу саылауыдетте исы пішінді больш кіру саылауы-иан бірнеше есе лкенірек болады. Оны шеттері оты шу баытымен баытталады. Саылауды жанында бгет болуы ммкін. Ату жараатынын. (заымыны) каналы барлы жерінде Оір диаметрлі немесе шыу саылауына арай бара-бара лкеюі
ммкін.
Бгеттегі талшыты материалдарды талшыгары снарядтьщ
і'і иалысынаарайбаытталады. Ату жаракаты рак аашта детте домалак пішінді, ал дым-кыл аашта - сопаша немесе саылау трізді болып келеді. Дымыл ааштаы саылау отан грі кішірек болып келеді. Шыу саылауы детте дрыс емес пішінді болып, талшытары оты озалысына арай баытталады жне де бл ааштын жааларывда байкалады.
Шыныда болатын ату жаракдтыны пішіні о калибрінін диаметрінен улкенірек болады. озалыс барысында шыны гітіліп сыныктара айналады. Егер атыс жаыннан болса, онда шыны порохтык газды кшімен шырылып кетеді. Ок ткен шыныда иреленген радиалды жне концентрлік санылаулар байалады. Баяу жылдамдыктаы снарядтан пайда болан са-ылау снаряд диаметрінен кішірек, ал радиалды саылаулар тік сызыкты болады.
Трикотажды материалдардаы заымдар детте домалак пішінді болады, ал баса материалдарда жіпшелер негізі мен арауы тік брышта иылысса, саылау тртбрышты болады. Матаны шыныдан айырмашылыы, матада тйісу белбеуі бай-алынады жне жіпшелері оты озалыс баыты бойында орналасады. Егер мата опен емес шегемен тесілсе, онда «ми-нус материал» кбылысы болмайды.
Ок арылы тесілген металдын жиектерін тегістеу кезіде «минус материал» былысы крінеді. Жиектері окты оза-лыс баытына арай бгіледі, ал саылау оты лшеміне кдрай сйкес келеді.