Баллистикалы объекті іздеріні сипаттамасы.
Сот баллистикасыны ылыми негіздерінде сырты жне ішкі баллистикаа жіктелетін ату жгіндегі білім жйесі, сонымен бірге ату іздеріні объектілерде, отар мен гильзаларда алыптасу задылытары жатады.
Ішкі баллистика жалындаушы рамны атылу процесі жзеге асатын капсюльді тесіп рудан басталады. Жалын сулелері капсюль ясына кіріп, бытыра уатын жандырады. Бытыра уатыны жануына жне белгілі бір ысымны жетістігі мен оты ішіндегі снаряд бытыра газдарыны ысымы арылы ствол каналымен озала бастайды. Снарядты жне оларды жетелеуші бытыра газдарыны канал стволынан шыаннан кейін ішкі баллистика процесі аяталады.
Яни, ішкі баллистика процесі оты аруа кіріп шыуына дейінгі процесте жзеге асады.
Сырты баллистика бойынша атуды негізгі жне осалы рекеттері зерттеледі.
Атуды негізгі факторы – бл снарядты тосауылдан баытталан рекеті. Ату ізіні негізгі деректемесі болып маыздылыы бойынша р трлі бгет згерістері (тиген залалы) табылады. Бгетке зиян тигізерде опен бір тесік ралады. Кптеген бір-екі метрге шатын о бір зиян тигізеді, ол отарды шашырау саны мен ауданы, ара ашытыы скен сайын лая береді.
Із абылдаушы объектіні згеру саласы бойынша барлы атылатын аруларды енуші жне беткі абатты деп блуге болады.
Атылуды осымша деректемелері оны негізгі факторыны шыарушы жне осылушы рекеттерімен, былыстарымен сипатталады. Олара:
1. аруды айтарымы жне нышана рефлекторлы оралуы;
2. ствол каналынан лкен жылдамдыта ызан бытыра газдарын латыру;
3. снаряд сыртыны залал шеттерімен атынасы.
Гильзада атылатын ару іздері мына жадайда алады:
· отау-магазинді иілдіруден, ысырманы алдыы сырт абатынан, о салушыдан, ысырманы алдыы кескінінен жне тастаушысыны ілушісінен;
· ату-ру салдарынан, оты стаушыдан, о салушыны абыраларынан;
· атылан гильзаны алу, латырушыны тісінен, о салушыдан, крсеткіштен.
Кескінді тайанаушы-жаптырмалы атушы рал шін іздерді спецификалы кріністері тн.
Отаы атылушы рал іздері – кескінді сызы іздері, оты тесу іздері, жаын жерден ату іздері яни бл мына жадайда пайда болады:
- аруды отау кезінде.
- аруды ату салдарынан пайда болады.
Атылатын аруды олдануды табу, тсіру, арау мен алуарнаулы анытамаа ие.
Атылатын аруды, гильзаларды, отарды, патрондардарды, дробьтарды табуосындай объектілерді баса табылуы ммкін орындарды бір масатта іздестіруді ындырады.
Ату іздерін тіркеу шін бірнеше дістермен ралдар олданылады. Біріншіден, атылан оты олдану ізі бар оиа болан жерді суретке тсіру жзегеа сырылады. Екіншіден, атылатын объектіні блшекті лшеуші суреті дайындалады. шіншіден, объектілер арастырылып, тексеру орытындысы тергеу рекетіні хаттамасында наты крсетіледі.
Атылатын оты арау ауіпсіздігіні арнаулы дістерін сатау талабы: оты жіберуші ілмекті басылып кетпеуін адаалау керек, аруды аузын жоары стау, оны латпау бетіндегі трасологиялы жне баса сипаттаы іздерді ртпау.
Атылатын ару келесі баыт бойынша сипатталады: маркировкаа, рып жіберуші механизмге иелі аруды трлі жйесі, ару моделі, жарыта араандаы ствол каналыны жадайы, ствол каналында бытыра иісіні болуы немесе болмауы, баса да ару іздеріні болуы мен сипаты.
Хаттамада міндетті трде объектілерді алу дісі мен аптау сипаты крсетіледі, сондытан хаттаманы рылуы іздерімен жне кезекті жмыстарымен атар жаласады.
Объектілер мен іздерді жаластыра зерттеуге оларды саталуы мен ажнттігін амсыздандыру шін атылан орыннан белгіленіп, крсетілуі тиіс.
Отар мен гильзалар тексеріс алдында бірден алынады, суретке тсіріледі, содан кейін блек пакеттер мен ораптара салынады.
Сезіктіден аруды алу мына мселелерді анытау масатында сот баллистикалы идентификация сараптамасын таайындайды:
- оиа болан жерден табылан гильзаны алынан арудан атыланын немесе атылмаанын анытау;
- жбірленуші лікті киімінен табылан оты салыстырылушы арудан атыланын немесе атылмаанын анытау.
ОРЫТЫНДЫ.
Криминалистік баллистика – бл ылмысты ашу жне тергеу масатында атыс аруын жне оны олдану іздерін табу, бекіту, алу жне зерттеуді техникалы ралдары мен тсілдеріні, ылыми ережелеріні жиынтыын амтитын криминалистік техниканы блімі.
Р ылмысты кодексі атыс аруын, о-дрілерді, жарылыш заттар мен ралдарды засыз сатып алуды, біреуге беруді, сатуды, сатауды, тасымалдауды жне алып жргізуді (251-бап); 0аруды засыз жасауды (252-бап); атыс аруын ыпсыз сатауды (253-бап); аруды, о-дрілерді, жарылыш заттар мен ралдарды кзету міндеттерін тиісті орындамауды (254-бап); аруды, о-дрілерді, жарылыш заттар мен ралдарды рлауды немесе бопсалаушылыты (255-бап) ылмыс деп таниды.
Криминалистік баллистика атыс аруын; оны жасау шін олданылатын рал саймандар мен материалдарды; о пен оны жабдытарын, сондай-а снарядты іздері алан жне о атанда алан кйені, о-дрілерді жанбаан блшектеріні, темір мен май блшектеріні іздері бар объектілерді зерттейді. Сонымен атар криминалистік баллистика о-дрі газдарыны уаты (энергиясы) негізінде жасалан атыс ралдарын да арастырады. Бл ралдар арнайы заттарды шашу (газды тапанша, алтыатар), белгі беру шін (ракетница, ттін шашкасы), рылыс жргізу шін (рылысты-монтажды тапанша) олданылады. Криминалистік баллистика объектісіне кмекші рал ретіндегі, яни жары, белгі беретін, атысты жасаанситын о-дрілер де жатады.
Атыс аруыны масаты – о-дрілерді немесе баса затты уаты негізінде бір баытта озалатын снарядпен ашытаы нысананы механикалы трде жою. ару азаматты ызметтік жне скери болып блінеді. Біріншісіне зін-зі орау аруы, спортты, ашылы, белгі беретін, ндірістік жне суы ылышаруы жатады.
скери аруа скери жне жедел-ызметтік міндеттерді атаруа арналан атыс жне суы ару жатады.
Атыс аруы: а) автоматтандыру дегейі бойынша автоматтандырылмаан, зі оталатын, автоматтандырылан; ) сыятын о-дрі бойынша бір зарядты, кп зарядты; б) оталу тсілі бойынша – казнозарядное, дульнозарядное; в) кп ылы; г) ы калибрі бойынша – кіші калибрлі (6,5мм-гедейін), ортакалибрлі (9мм-ге), ірі калибрлі (9мм-ден жоары), ) ы рылысы бойынша – тегіс кертікті; д) ату сипаты бойынша – дара, сериялы жне збей ататын болып блінеді.
Жасалу жадайы бойынша ару стандартты (зауытта жасалан) жне стандартты емес (ксіпші немесе олдан жасалан) болады.
Ксіпші шеберханасында стандартты сатай жне аз трде жасалан ару ксіпшілік болып есептеледі.
ол астындаы материалдар, кейде стандартты арумен зауыт рал-жабдытарыны блшектерін пайдаланып та олдан ару жасайды.
айтадан жасалан жне деттен тыс арулар (ататын портсигарлар, аламсаптар, олшатырлар, т.б) жеке топты райды. Стандарта сай арулармен салыстыранда, стандарта сай емес сас аруларды рылысында ауытулар болады жне олар бекітпесіні рылысымен, ысыны млшерімен ерекшеленеді.
айта жасалан ару – бл ашы мылтыынан жасалан шола мылтытар; тірі нысананы кздеп атуа лайыталан газды, белгі беретін жне рылысты-монтажды пистолеттер.
Кез келген атыс аруы: 1) о-дріні немесе баса затты уаты (энергиясын) оты ату шін олдануы ажет; 2) аруды зарядты ттындырушы рылысымен жне оа баыт беретін ысы болуы ажет; 3) аруды объектіні лтіруге жеткілікті кш жне бірден кп о атуа ммкіндік беретін берік рылысы болуы ажет.
ыны ішкі жаындаы кертіктер оты айналуын амтамасыз етіп, дл жне алыса атуа ммкіндік береді. аруды р трлі модельдерінде 4-7 кертік болады. Кертіктер о жаты (отанды аруда) жне сол жаты (шетел лгілерінде) болады.
аруды калибрі – ы арнасыны миллиметрімен есептелетін диаметрі. Тегіс ылы ашылы аруды калибрі детте орасынны бір аылшын фунтынан (453,6 г) йып жасайтын домала ыны диаметріне сйкес болуы ажет. Егер орасынны бір фунтынан 20 о жасалса, аруды калибрі 20 болады. Отанды нерксіп 12, 16, 20, 28, 32 калибрлі ару ндіреді.
Атан оты дауысын аырындату шін дыбыс басыш (глушитель) олданады. Соы уаытта зауытта шыарылатын дыбыссыз арулар ке тараан. Дыбыссыз ату шін ерекше рылысы бар отар да шыарылуда.
Атыс аруыны отары бірыай болады, яни ттандырыш капсюль, о-дрі жне о гильзаны ішінде болады. Отарды пистолеттік, револьверлік, карабиндік, винтовкалы, автоматты жне мылтыты трлері бар. О маркасы, шыан зауыт нмірі, трі гильзаны тбінде жазылады.
Гильза корпустан, ауыз жаынан жне фланецтен трады. Нысаны бойынша гильза цилиндр, бтелке жне конус тріздес болады.
Соыс жргізетін ару отары гильзасыны тбінде капсюльді ясы болады. Капсюльді ішінде соыны сезетін жарылыш зат бар. Ол жарыланнан кейін тбінде не ттінсіз болатын о-дріні ттандыратын о шыны шашырайды. О-дрі зарядыны клемі оны тріне жне оты калибріне байланысты болады.
Патронны атылатын элементі – снаряд, яни о бытыра немесе картечь. Отар аруды калибрі бойынша ажыратылады. Кертікті ару отары абыты, абысыз жне жартылай абыты болады. абысыз о монолитті, абыты оты орасыннан жасалан зегі мен одан атты металдан абыы болады, ал жартылай абыты оты абыы оны бас жаын жаппайды.
Ашылы патронны бытырасы мен картечі тйіршік трінде болады да, бытыра рамына байланысты атты не жмса, ал картеч тек жмса болады.
Ашылы патронда тыын мен тсемі де олданады. Тыын жннен не полиэтиленнен жасайды, ал олдан жасаталан отарда аазды, шберекті, т.б олданады.