Ойынны педагогикалы-трбиелік мні

Балаларды психологиялы ерекшеліктерін негізге ала отырып, оларды ой-танымын, иялын, тілін, ой-рісін дамыту масат етілген. Халымызды «Баланы ойын сіреді» деген наыл сзіні маынасын ашу кзделеді.

лт болашаы болатын рпаыны амын жргекке орап, а бесігіне блегеннен бастап ола алан аталарымызды рбір ісі неге. Бесік жырымен есін білген елді ашанда кші тзу, рісі ке болма. Осынау лан-айыр далаа иелік етіп, жер бетіні жмаындай жерді мекендеуімізді бастауы сан асырдан жаласып, бгінге жеткен рпа трбиесінде жатыр.

«Ана крген тон пішер, ке крген о жонар» деген аиданы берік станан ата-аналарымыз сбиін ырынан шыарып, жан-жаа арап, езу тарта бастааннан блдіршінін ойын «лемімен» таныстыра бастайды. Сипалап, уалау, ая-олын созу барысында «с-с», «уырмаш», «Бесік жыры» ледерін айта отырып рі ойнатып, рі трбие бере білген.Баланы табу – иын, жасылыа бастау – одан да иын деп білген аза халы балаларды есейгенде Отаныны, халыны азаматы етіп трбиелеуде алуан трлі айла-тсіл олданан. Тіпті, алаш аяын еркін басып, тілі толы шыып, ойнай бастаанда, олара «Санама», «Ханыз» сияты айтуа жеіл, тапырлы пен аындыа жетелейтін ойын трлерін йреткен.

азіргі тада сол лтты ойын, ле шуматарымен былдырлап тілі шыан бала балабаша табалдырыын аттааннан кейін мір тануы, ебекке атынасы, психологиялы ерекшеліктері, тіліні дамуы осы ойын стінде алыптасады.Баланы ойлау рекеті, балабашада тілетін сабатарда, ойындарда, танымды сері мол дидактикалы ойындарда рбір нрсені мазмнын, мнін тсініп, ой-рісі кеиді. Ойын сабатарда иялы дамып, здеріне таныс заттарын жаа ырынан біліп тануы, атауларын дрыс атай білуі,сипаттама бере білуі алыптаса бастайды.

Ойынны сюжеті мен мазмны. Балалар ойындарында айналасындаы шындыты кп жатылыын крсетеді. Олар й трмысынан лкендерді іс-рекеті мен оларды ебектегі арым-атынастарынан кріністер крсетіп, замана оиаларын бейнелейді. Кбінесе шынды – рлді ойындарды сюжеті болады. Балалар араласатын мір ауымы нерлым ке болса, ойын сюжеті де сорлым сан алуан келеді. Сондытан кішкентайларды ойын сюжеттері шаын, ал мектепке дейінгі ересектерді ойын сюжеттері те сан алуан. Ойын сюжетіні р алуандыы артан сайын ойын уаытыны затыы да артады. Мысалы, 3-4 жастаы балалар ойыныны затыы 10-15 минут болса, 4-5 жастаы балалар ойыныны затыы 40-45 минута, мектепке дейінгі жастаылар ойыны бірнеше саата созылады.

Сюжетті ойындар мектепке дейінгі балалар мірінде елеулі орын алады. Сюжетті рлді ойындарды ерекшелігі сол, оны балаларды здері жасайды. Ойынны дербес рекеті айын нерпазды жне шыармашылы сипатта болады. Бл ойындар за та, ыса да болуы ммкін. Сюжетті рлді ойында бейнелеу ралы рл мен ойын рекеттері болып табылады. зіні сипаты жаынан блар кбінесе еліктеу, шындыты крсету болып табылады. Ойын кезінде балалар арасында ынтыматастыты белгілі бір трлері пайда болады. Бірлескен ойында балалар арым-атынас жасау тілін, з іс-рекетін, басаларды іс-рекетімен йлестіреді, зара тсінуді зара кмектесуді йренеді. Ойын стінде балаларда тжірибе алмасу пайда болады, ересектерден кмек срайды. Нтижесінде ойын ызыты да сан алуан болады. Ойына деген ызыу, оан атысуа деген тілек балаларды зара келісімге келтіреді.

Ойынны мазмны оны ызыты етеді, ойнауа ыылас пен ынтаны оздырады. Ойын процесінде балаларды здері ойнаушыларды мінез-лымен зара арым-атынасын анытайды жне реттейтін ереже белгілейді. Егер трбиеші ойынды аылмен йымдастырса, ол балалара ыпал жасауа ммкіндік алады. Трбиешібалалара жаын болуа, оларды ойындарыны сйікті атысушысы болуа тиіс. Ойынны мазмнымен ережесін, зіні ойындаы рлін пайдаланып, ойнаушыларды ынтасын басып тастамай, деппен ойынны барысын, оларды зара арым-атынасын баыттап отырады. зі де сол рлге атыса алады. Ойынны кп уаыты серуенде теді. Сондытан аулада арнаулы рылыстар, имараттар кптеген рылыс материалдары кректер, доптар, секіргіштер болуа тиіс. Ойын сонымен бірге оу стіндегі оытумен де тыыз байланысты. Ойын ешашан да зіні ызышылыын жоалтпайды, тек оны мазмны, сипаты згереді. Ойындар мазмнына арай зіне тн ерекшеліктеріне арай сюжетті – рлді, драматизациялы, дидактикалы рылыс ойындары, имылды ойындар, лтты ойындар болып блінеді.

Балалар міріндегі сюжетті – рлді ойындарды орны. Мектепкедейінгішата ойын іс-рекетті басты тріне айналады, алайда, бл азіргі баланы детте, кп уаытын зіне ызыты ойындармен ткізетіндігінен емес, ойын баланы психикасында саналы згерістер туызатындыынан болады. Мысалы, олына тскен затпен имылдар жасаанда немесе лкендерді йреткендерін орындаанда бала ойнап отыр деп жиі айтамыз. Біра, бала бір рекетімен – екінші рекетті, бір затпен – екінші затты бейнелегенде ана наыз ойын болады. Ойын рекеті символикалы сипатта теді. Тек ойында ана бала санасында белгілі бір функция алыптасатындыы нерлым айын байалады.

Бала ойында заттарды ажыратып ана оймай, сонымен атар зіне андай да бір рлді алады да, соан сйкес, іс-рекет жасай бастайды. зін атты немесе орынышты аны орнына ояды, кбіне ересек адамдарды, анасын, трбиешісін, шышты, жргізушіні бейнелейді. Айналасындаылара атысты міндеттер – бала зіне алан рлді орындау ажет екендігін сезгендігі. зге балалар одан алан рлін дрыс орындауды ктеді жне талап етеді. Мысалы, «сатып алушыны» ойнаан бала зіні алан заттары шін аша тлемей кетуге болмайтындыын тсінеді. Дрігер рлі шыдамды болуа жне ауруа талап оя білуге міндеттейді. «Дрігер» зіне рмет пен сенімділік арым-атынасты, зі берген нсауларды емделушілерді орындауларын талап етуге ы бар. Сюжетті рлді ойынны мні рлді ойнаушыны зіне ойылан міндеттерді орындауы мен ойына атысушы згелерге де атысты ытарын іске асыру болып табылады.

Драмалы ойындарда мазмн, рлдер, ойын рекеттері андай да бір деби шыарманы, ертегіні т.б. сюжеті мен мазмнына шарттас болады. Ол сюжетті рлді ойына сас. Драмалы ойынында балаа андай болсын айын тсіл крсетпеу керек. Ол шін ойынны шын мнінде боланы дрыс.

Дидактикалы рылыс ойыны – балалар рекетіні бір трі. Оны негізгі мазмны оршаан мірді, алуан трлі рылыстарды жне солара байланысты іс-рекеттерді бейнелеу болып табылады. рылыс ойыны бір жаынан сюжетті рлді ойына сас келеді жне соны бір трі деп аралады. Оларды айнар кзі біреу – оршаан мір. Балалар ойын стінде кпірлер, темір жолдар т.б. ірі рылыстар салады. рылыс ойындарында олар оршаан заттарды, рылыстарды кшірмесін жасап, р бейнелеп ана оймай, сонымен здеріні шыармашылы ойын, жобалы міндеттерді зіндік шешімін енгізеді.

Дидактикалы ойын кішкене балалара мейлінше тн оыту формасы болып табылады. Оны ары тегі ойынды лемен, имылмен штастыру негізінде кп нрсеге йрететін ойындарды жасаан халы педагогикасында жатыр. Мысалы: «Сиырлы алпаты сырын ашайы» ойынында ересек топтарда трбиеші балаларды зат туралы айта білуге йрету, оларды жйелі сйлеу абілетін дамыту міндетін ала ояды. Ойын міндеті – алпаты астында не бар екенін білу. Дидактилы ойынны нтижесі – андай жолмен болса да ту емес, балаларды білімді игеру, аыл-ой ызметін дамытуда, зара арым-атынас жасауда жеткен жетістіктеріні крсеткіші. Дидактикалы ойындар топ блмесінде, аулада, залда, орманда ткізіледі. Дидактикалы ойынны орталыы – ойыншытар мен ойын ралдары.

рбір топта дидактикалы трыдан жабдыталан уырша, оны кнделікті ттынуына керекті барлы заттарды комплектілері болу керек. стел сті ойындара лото, домино, таырыпты ойындар («айда не седі?», «Бл ай кезде болады?», «Бл кімге керек?» т.б.), пазылдар, леголар, имыл белсенділігін, ептілікті талап ететін ойындар («шатын алпатар», «азды балапаны», «Нысанаа тигіз» т.б.) мозайка типтес ойындар жатады. Ересек топтаы балалар шін ааза басылан лтел стінде ойнатылатын ойындар ызытыра болады. Оларда табиат былыстары, клікті алуан трлері (кім не мінеді, немен жреді, немен жзеді, немен шады?) бейнеленген, ертегілерді кейіпкерлері имыл крсетеді.

имыл-озалыс ойындарында балалар лтты санаматарды, ледерді, тапатарды дер кезінде олданып, бірге оып йренеді. Мндай ойындарда балаларды ептілігі (олды білезігі майыса, иілгіш икемді болады), имылды демілігі (р трлі тсті йренеді, рбір имылды айталайды) сауса буындары, ол буындары дамып алыптасады. Ойын ережесіне баына білу сияты адамгершілік сапалары (батылды, тапырлы, досты, жолдасты, тртіптілік) тікелей баытталып трбиеленеді жне дниетанымдарын кеейтеді.

имыл ойындары – балаа дене трбиесін беру ралы. Балаларды жгіру, секіру, рмелеу, латыру, аып алу абілеттерін жетілдіруге, дамытуа ммкіндік береді. имыл ойындары баланы жйке-психикалы дамуына, жеке басыны, денсаулыыны алыптасуына да лкен сер етеді. имыл ойынында ережелер йымдастырушы рл атарады, олар ойынны барысын, жйелілігін, ойнаушыларды арым-атынасын, баланы мінез-лын анытайды. имыл ойындары йді ішінде жне серуен кезінде бірнеше баламен немесе бкіл топпен ткізіледі. Олар, сондай-а, дене шынытыру сабатарыны рамына енеді. Бала мір былыстарына, адамдара, жануарлара деген кзарасын, оамды мні бар іс-рекетке деген штарлыын ойын арылы анааттандыратындытан, ойынны ай трі болсын блдіршіндерді рухани-адамгершілік трбиесіні дамуында маызды рл атарады.

Сол сияты ойындар да топта жас ерекшелігіне сай жргізіледі. Ойын балалара сабата да, серуенде де те ажет, тіпті бала жай демалып отыранны зінде де ойын стінде болады. имылды ойындар баланы барлы жас кезінде теді. азіргі тада Сорос бадарламасыны технологиясымен жмыс істеп жатан кезде, оны аты айтып трандай-а, сабатар ойын орталытары арылы теді. Мнда балалар тек ойын орталытарымен шектеліп алады деген сз емес, ертегілік жиында, не болмаса саба соында ойын трлері міндетті трде олданылады. Тіпті балаларды ызыушылыына арай олар сабатан кейін де сол орталыта ойынын жаластыра береді. Кні бойы балалар жабдыталан ойын орталытарында ойын алаы ретінде ойнай алады. мірдегі тсінігі, еліктеуі, баылауы осы ойын стінде крініс табады.

рпатан рпаа жаласын тауып келе жатан лтымызды ой салатын ойлы ойындарыны бірі – сауса ойыны. Бл ойын баланы тзімін шыдап, байсалдыа, ойын ережесін сатау мдениетіне трбиелеумен атар, келешекте мектепке барар блдіршінні саусатарыны блшы еттерін желтілдіруге септігі тиеді. Мектепке осындай дайындыпен келген бала сурет саланда, жазанда, олы талмай, аламы мен арындашын еш иындысыз иналмай баындыра алады. имыл-озалыс рекеттері арылы кзді крегендігі мен мергендігін арттырады, жылдамдыа, ептілікке баулиды.

Жалпы ойынны андай трі болмасын, атадан балаа, рпатан рпаа ауысып отырады. Халы ойындары мірлік ажеттіліктен туады да, психологиялы жаынан денсаулы сатауа негізделеді. Соны ішінде сауса ойынына тоталайы, сауса ойыны – ол саусатарыны кмегімен андай да болмасын ертегіні немесе ле, тапа шумаын сахналауа, би имылдары мен имыл-рекет ойындары арылы да серлі нзік ол имылдарын крсетуге болады. Сауса ойыны арылы баланы сйлеуге деген абілеті дамып, мірге талпынысы, ынтасы артады жне шыармашылы рекетінде де жол ашады. Осы ойынды ойнай отырып, ата-аналар, трбиеші-педагогтар, балалар оршаан ортадаы заттар мен былыстарды, жан-жануарларды, стар мен ааштарды бейнелей алады. Техниканы трт быласы те дамыан азіргі тада, Интернет желісі желдей есіп тран заманда небір бейнені бейнелеуге болады.Мселен, саусатарды озалыс-имылына арап бала уанады, шаттана шапалатайды, шат-шадыман болады.

азаты лтты бала трбиесінде де сауса ойыныны алар орны ерекше. Ойын – мектеп жасына дейінгі балаларды негізгі іс-рекеті. С.Торайыров кезінде: «Балалыты анына ойын азы», - деп бекер айтпаан. йткені, ойын кезінде бдіршінні бейімділігі, ызыушылыы жне заттарды айырмашылыын ажырата алатыны аны байалады.Балабашада не йде йренген ле шуматарын айталап айта отырып, есінде саналы трде сатайтын болады. Ол, рине, баланы есте сатау абілетін арттырады.

ХІХ асырды басында, жары кзі елімізге жаадан ене бастаан тста жылаан балаларын жбату шін ата-аналары шамны жарыына сауса арылы р трлі жан-жануарлар бейнесін крсетіп ойын ойнаан жне ертегі растырып гімелеп берген.Мысалы, «Саусатар слемдесуі» ойынын алайы. Бл ойында бас барма шы р саусаты шымен кезек-кезек тйіседі. «онатар келді» о олды саусатары жне с саусаымен ортаы саусатарын жгірген трізді етіп имылдатады. «Билеген кісі» екі саусаымен билеген бейнені жасауа болады. Тілі шыып, шлдірлеп сйлей бастаан сбилерден байалатын бір асиет – ойын ледерге назары ауып, тыдауа уестігі артады. Мысалы, «Бесік жыры», «Тілек-арнау», «Уату ледері» наыз осы кезеге арналан лтты ндылыы. Бл ледерде, тапатарда ата-ананы рпаына деген жасы тілегі, оны жйкесін жайбарааттандырып, кілін ктеру, тйсігін ояту масаты кзделеді.

аза халыны арасында кеінен тараан «уырмаш» ле-ойыны да саусатарды нзік имылын жетілдіреді.аза ауыз дебиетіндегі, сіресе, балалар фольклорын дамытушы негізгі бір сала – рине, балалар ойыны. Ойын – балалар міріні нрі, яни оны рухани жетілуі мен табии суіні ажетті алы шарты жне халыты салтын йренуде, табиат былысын тануда оларды кру, есту, сезу абілеттерін, зейінділік пен тапырлытарын дамытады. Ойын – баланы дептілікке баулитын да трбиелік рал.

Ойынды басару міндеттері – мектепке дейінгі балалы шата адамны жеке тлалы асиеттеріні негізі алыптасады. Осы кезеде ойын жетекшісі іс-рекет ретінде алыптасан жадайда ана оларды дамуына ке ммкіндік береді. А.Н.Леонтьев бл жайында мынадай пікір білдіреді: «Ойын баланы жетекшісі іс-рекеті болу шін, ойынды басаруды йрену керек, ол шін ойынны даму задылытарына баыну ажет, олай болмаан жадайда оны басару емес, ойынды бзуына келіп соады».

азіргі кездегі мектепке дейінгі педагогикада ойынды басаруда р трлі теориялы тсілдер алыптасуда.Мектепке дейінгі педагогикада бала ойынын басаруды р трлі жолдары бар. Ойынды кешенді басаруа оны алыптасу процесіндегі бір-бірімен жалпы мазмны бойынша байланысан трт рамы жатады.

Оларды мына сызба арылы крсетуге болады: ойынды кешенді басару – оршаан ортамен белсендііс-рекетте таныстыру – ойынды тжірибесін байыту – затты-ойынды ортаны йымдастыру – трбиешілерді балалармен белсендіретін арым-атынасы. Ойынды кешенді басаруды мазмны ойын дамуыны тжірибесін байыту ерекшелігіне арналан. Балалар андай ойынды тжірибе алу керек деген сраа жауапты балаларды ойынды тжірибесін дамытуды негізгі баыттарынан табуа болады.Балаларды ойынды тжірибесін дамыту – мазмнын крделендіру – ойын рекеттерін крделендіру – серіктесімен арым-атынасы – з бетінше жмысы жне шыармашылы.

Осыан байланысты А.В.Запорожецті сздерін келтірсек: «Баланы бастапы кезде ойын техникасын мегерумен іс аталмайды жне ойын рекетін рі арай дамыту трбиешіні белгілі тртіппен крделі сюжеттерді ойнатуды нтижесі болып табылады».Трбиеші балалармен бірге кмнданатын, ойланатын, ойынны баса атысушыларымен аылдасатын, оларды пікірін ескеретін те ылы серіктес рлін атарады.

йрету ойыны барысында трбиеші балалара ойынды тжірибесі жотыына байланысты лі шеше алмайтын ойынды проблемалы жадайлар атарын сынады. Міндетті трде балаа ойылатын талап – баланы ойына белсенді атысуы. Ересек адам ойнап, балалар тек арап отыратын ойындар тиімді бола алмайды. Трбиеші ойын барысында баланы орнына ештее орындамауы керек, ол тек кмек бере алады. йрету ойын трінде, білінбей туі ажет. Балалар ойынны деттегі серігі ойыншытар мен баса ойын материалдары болады, сондытан ойынды кешенді басаруды дамытушылы затты-ойынды ортаны йымдастыру ерекшелігін анытауа кп кіл блінеді.

Затты-ойынды ортаны безендіруде тмендегі шарттарды сатау ажет:ойын брыштарын р трлі таырыптаы ойыншытармен жне баса ойынды материалмен амтамасыз ету;ойын брыштары ойынны даму дегейіне байланысты безендіріледі.Мысалы, ш жастаы балалара оу жылыны басында ойнауа тек ойыншытар ана беріледі. Ойынды рі арай крделендіру ойын рекеттерін елестеткен заттарды атыстырып ойнауа ынталандыратын р трлі безендіру элементтерін олдануды мжбр етеді.

Балаларды байытылан ойын тжірибесін з бетінше шыармашылыпен олдануына ойынды проблемалы жадайлар кмектеседі, олар шыармашылы ізденіске баыттайды, білімдерін, ойын тжірибесін жинатайды. Ойынды проблемалы жадайлар затты-ойынды ортаны згерту жолымен де ересек адамны балалармен ойын мазмны жнінде белсенді арым-атынас жолымен де жасалады.

Ойын процесінде трбиешіні балаларды белсендіретін арым-атынасын йымдастыруына ойылатын негізгі талаптар:

1)Трбиеші балалармен ойын ынтыматастыына енеді, олармен диалог растырады. Трбиеші ойын барысында балалара зін крсетуге еркіндік беру ажет.

2)арым-атынас масатты, длелденген болу шін трбиеші оны алдын-ала ойластыруы ажет, яни арым-атынасты йымдастыру алдын-ала жоспарланады.

3)Белсендіретін арым-атынаса уаытында, балалар білмей иналып транда немесе брыны ойын дадыларын олданатын кезде кірісу ажет. Бл трбиешіні ойнаушыларды асында болып, брін байап труын ажет етеді.

4)Ойын кезінде балаларды ойларын бзбау шін жне ойынны сюжеттік жне психологиялы мазмнын байыту масатында ойнаушылара дрыс баыт беру шін трбиеші ойына сыпайы, депті кірісу ажет.

Шыармашылы ойын – ерте жаста алыптасады. Блдіршіндер таматанады, серуендейді, йытайды, ересек адамдарды тама дайындауын, ыдыс-ая жуанын, баса шаруалар орындаанын баылайды. Соныменбірге балалар р трлі заттардыздері пайдаланып немесе ересек адамдарды пайдалананын баылап отырады. Осы жаста алыптасан дамуды леуметтік жадайына байланысты, балалар ересек адамдарды іс-рекеттеріне емес, оларды пайдаланатын заттарына ызыады. Балалар заттарды атауларын естеріне сатап, оларды пайдалану туралы біліп, асиеттерімен танысады. Мысалы, мынау – трелке, онымен сорпа ішеді, бота жейді, т.б. Балалар кнделікті мірде істей алатын рекеттерін здеріні ойындарында крсете алады. Балаларды ойына атыстыру шін трбиеші олара ойын міндеттерін оюды йретеді.

Ойын міндеттері – ойында крініс табатын мірден алынан кішігірім оиа.Осы жаста ойын міндеттері мазмны бойынша арапайым болып келеді. Ойын міндеттеріні мазмны оршаан ортадан алынады. Ойында балалар р трлі ойын міндеттерін ояды, бл оршаан орта туралы алан серлеріне байланысты. Олар нерлым бай болса, ойын міндеттері сорлым кп болады. Ойын міндеттерін кбейтуге басару масаты болмау керек, бала бір-екі ойын міндеттерін ойса, соны зі сюжеттік-крсету ойынына жеткілікті.

Сюжеттік-крсету ойынында балаларды з бетімен жмыс істеуді дамыту керек. Шынайы мірде біз балалардан: «зім істеймін!» - дегенді жиі естиміз, ойында да оларды з бетінше ойнауа ы бар.

Балаларды з бетімен жмыс істеуін дамыту масатында ойында трбиеші басаруды келесі міндеттерін атарады:

-р баланы трлі ойын міндеттерін оюдаы з бетінше жмыс істеуін дамыту;

-балаларды ойылан ойын міндеттерін шешу шін р трлі затты тсілдерді з бетінше тадауа ынталандыру.

Бала жаа бір нрсе йреніп жатанда, оан ересек адаммен ынтыматасты ажет. Бл кезде трбиеші ойын міндетін оюа кмектеседі, оны андай тсілмен шешуге болатынын крсетеді. Бала ойын міндеттерін оюды йренгенде, оан з бетінше жмыс істеуге барынша ммкіндік беру керек.

Халымызды «Баланы ойын сіреді» деген даналы сзі тегін айтылмаса керек. Бала ойнап жріп ойланады, жйкесі тыныады, кілі сіп ойы сергиді, денесі шымырланады. Ойын арылы трмыс-салт, дет-рып, лтты ерекшелік, дстр жайлы таным-тйсігі алыптасады. здеріні рбы-рдастарымен арым-атынас жасауа йренеді. Ойындар саба мазмнына сйкес алынып, жеке жне топты жмыстар жргізуде ала ойан масата жеткізіп, наты ортынды алуа кмектеседі. Сан алуан лтты ойындар баланы трбиесін дамытып, жас жеткіншекті бойына адамгершілік, сйіспеншілік, кішіге кмек, лкенге рмет крсете білуге, иыншылытан орыпауа, масата жетуде кш-жігерін жмсай білетін тзімділікке трбиелеуде ерекше мні бар.

Заман згерген сайын адам баласыны басынан ткендері баланы ойынында крініс табатынына ешкім де шек келтірмес. Е бастысы – ойын барысында баланы жан-жаты ойлануа, згелерді пікірімен санасуа, орта тіл табысып, тез арада шешім абылдауа, ойынды шыншыл ойнауа, адал болуа, жалан сйлемеуге, жанашарлыа, кешірімді болуа баулу ажет. Трбиеші балаларды физиологиялы, психологиялы ерекшеліктерін есте стап, лтты озалыс ойындарын балабаша мірінде жас ерекшеліктеріне сай йымдастыра білгені жн. Ойын жас ерешеліктеріне сай келмесе, кері серін тигізуі ммкін.

Сонымен атар ойындар баланы белсенділігін арттырып, тртібіне де о серін тигізеді, зіне де баа бере алады. рбір ойын – балаларды адамгершілік жолындаы бір ктерілер баспалдаы секілді. сіп дамып келе жатан балаларды бойында алуан трлі асиеттер байалады. Осы асиеттерді бала бойынан дер кезінде байап, оан о баа беру, дамып келе жатан мінезін дрыс жола сала білу, ол – р бір трбиешіні міндеті. Осы тста «Ойын ойнап н салмай, сер бала болар ма?»деген сз ойа оралады. Баланы бірінші рекеті – ойын. Бала бойындаы жаымды асиеттердідамыту барысында балабашада ойынны атарар рлі те жоары. Зерттеп арасаыз, бала ойынында оамды, жымды сипат болады.

Достарымен бірге ойнау баланы моральды, эстетикалы сезімдеріні алыптасуына сер етеді. Ойын барысында бала зіні шебер йымдастырушы екенін, жігерлі, тапыр екендігін байатса, кейбір бала з бойындаы менмендік, кпешілдік, ыырлы асиеттерін кріп, ялып, ол асиеттерден арылуа бел буады. Ойын балаларды орта масата, жым намысын орауа, оны жеісіне ортатасуа трбиелейді. жымды ойындарда бала жолдастыты, ауызбіршілікпен йымшылдыты не екенін тсіне бастайды. Сонымен атар азіргі тада балабашада кеінен насихатталып жрген зімізді лтты ойындарымызды алар орны ерекше.

азаты лтты ойындары – ата-бабамыздан бізге жеткен, ткен мен бгінгіні байланыстыратын баа жетпес байлыымыз, асыл азынамыз. Ойын бала міріні ажырамас блігі дей келе, мен з сзімді белгілі педагогты: «Ойынсыз аыл-ойды алыпты дамуы да жо жне болуы да ммкін емес. Ойын дниеге арай ашылан лкен жары терезе іспетті, ол арылы баланы рухани сезімі жасампаз мірмен штасып, зін оршаан дние туралы тсінік алады. Адамды тапырлыа, жеттікке, батылдыа, шапшадыа, ептілікке, байсалдылыа йрететін де – осы ойын», - деген даналы сзімен тйіндегім келеді.

«Балаа білім беру шін е алдымен оны трбиелеген жн, трбиесіз берілген білім, ол ерте бір апата кеп соады»,- деген данышпан, ойшыл, энциклопедист алым бу Насыр л-Фараби. Данышпанымыз айтандай, трбиелік мні зор ойындар ойната отырып, бала трбиесіне з лесімізді осайы, аайын!

II-БЛІМ. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын рекетіні алыптасуын эксперименталды зерттеу

2.1. Мектепке дейінгі балаларды ойын рекетін алыптастыру дістері.
Зерттеу масаты: Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын рекетіні алыптасуын жне мектепке оуа дайынды мотивациясын алыптастыру.

Зерттеу міндеттері:

- мектеп жасына дейінгі балалара психологиялы олдау жасау.

- Іс-рекет жне оны діснамалы негізі арастыру.

Зерттеу обьектісі: Мектепке дейінгі балалар.

Зерттеу базасы: Батыс азастан облысы, Орал аласы, №45 «Нрст» ббекжайы, «Досты» II – кішілер тобы.

Мынадай жаттыулар арылы мектепке дейінгі балаларда ойын рекетіні

алыптасуын анытадым.

Жбын тап

Масаты:геометриялы пішіндерді ажыратуа ,салыстыруа жаттытыру;білімдерін бекіту,ойлау абілеттерін дамыту.

ажетті ралдар:ртрлі ретте орналасан геометриялы пішіндерді суреттері.

Ойын барысы:Балалара геометриялы пішіндер орналасан суреттерді тарату.лгі ретінде бір сурет крсетіп,дл осындай суретті жбын табуды сыну.Суреттерді дрыстыын тексеру шін оларды салыстыру.

Пішіндерді боя

Масаты:1.Тстерді тани білуге йрету.2.Ойын элементтерін пайдалана отырып математикаа ызыушылытарын арттыру.

ажетті ралдар:Геометриялы пішіндер.

Ойын барысы:Балаларды йымдастырып,олара а бет ааздаы пішіндерді суреттері таратылып беріледі.Бл суреттегі пішіндер боялмаан.Трбиеші балалара татаа боялан пішіндерді іліп ояды.Балаларды міндеті сол татадаы тстеріне арап алдарындаы пішіндерді сондай тспен бояйды.Мндай ойын балаларды тсінулеріне жне шапшадылытарын шыдайды.