Атаулы жне наты айнымалылар. су арыны жне индекстер
Атаулы ЖІ згеруі ндіріс клеміні немесе бааларды згеруімен тсіндірілуі ммкін. Жалпы баалар дегейіні згеруі инфляция деп аталады.
Атаулы Ж аымдаы жылды бааларымен лшенеді, ал наты Ж - базалы жылды бааларымен. Бл ЖІ шін де орынды.
Ж дефляторы = Атаулы Ж / Наты Ж
Ж дефляторымен атар баалар дегейін сипаттайтын баса да индекс бар. Ол ттыну бааларыны индексі. Біріншісі Пааше индексі, ал екіншісі Ласпейрес индексі деп аталады. Егер (x1, x2, … , xm) – ттынушылы оржын деп аталатын ттынушылы тауарларды траты жинаы болсын десек, онда:
Ттыну бааларыны индексі (CPI) = Аымдаы жылды ттынушылы оржыныны ны / Базалы жылды ттынушылы оржыныны ны
Ж дефляторы мен ттыну бааларыны индексін жалпы баалар дегейін сипаттауында оларды арасында айырмашылытар бар. Пааше индексін есептеу формуласы:
,
мндаы, 
- фымдаы жылды ндіріс клемі,
- базалы жылды ндіріс клемі.
Пааше индексі Ж-ні дефляторына сйкес келеді жне ол згермелі тауарлар мен ызметтер жинаы шін есептеледі. Ал згермейтін тауар жиынын есептейтін Ласпейрес индексі болып табылады. Ол ттыну баалар индексіне сйкес келеді. ТБИ (CPI) – экономикадаы жалпы баалар дегейін сипаттайтын крсеткіш.
ТБИ = Аымдаы жылды ттынушылы оржыныны ны /
базалы жылдаы ттынушылы оржыныны ны.
Ттыну оржыны деп белгілі бір ттыну тауарлары мен ызметтерді жинаын айтады. Ласпейрес индексін есептеу формуласы:
,
мндаы, 
жне 
- і игілігіні баалары (0 – базистік, ал t- аымдаы), - базистік жылдаы і игілігіні клемі.
Сонымен атар Фишер индексі бар. Ол жоарыдаы индекстерді кемшілігін жою шін олданылады:
.
Бл индекстер трмыс нын лшеу шін арналан, яни белгілі бір трмыс дегейін стап тру шін ажетті шыындар болып табылады. р трлі тауарлар баасы р трлі лшемге згергенде Ласпейрес индексі трмыс ныны суін, Пааше индексіне араанда натыра крсетеді. Ласпейрес индексі белгілі бір тауар жиынын есептеу шін олданылады, мнда ымбат тауарларды арзан тратын тауарлармен алмастыру ммкіндігі ескерілмейді. Ал, Пааше индексі керісінше. Біра Пааше индексінде л-ауатты тмендеу дегейі крсетілмейді.
Экономикалы су ЖІ бір жыл аралыындаы салыстырмалы згеруі трінде лшенеді.
ЖІ су арыны = (ЖІ - ЖІ-1) / ЖІ-1,
мндаы ЖІ – аымдаы жыла, ал ЖІ-1 – ткен жыла атысты.
ЖІ су арынын детте пайыз трінде крсетеді. азастанда 90-шы жылдары ндірісті лдырауы болан, ал 2000 жылдан бастап ЖІ елеулі суі байалады, жылына орташа есеппен аланда 10 пайыза жуы.
Жмыссызды кезіндегі негізгі ндіріс фактор – жмыс кшіні толы олданылмауын немесе тиімсіз олданылуын білдіреді. Халыты ш топа блуге болады:
- жмыспен амыландар;
- жмыссыздар;
- жмыс кшіне енбегендер.
Егер адам жмыса шыуды ктсе, жмыстан уаытша босатылан болса немесе жмыс іздеумен айналысса, ол жмыссыз адам болып саналады. Адам жмыспен амтылан деп есептеледі, егер оны й шаруашылыында жмыс істегенін ескермегенде, ол ткен аптаны басым блігінде жмыс істесе. й шаруасымен айналысатын йел адамдар, студенттер, зейнеткерлер жне жмыс іздеуді тотатан адамдар жмыс кші рамына енбейді. Жмыс кшін жмыс істейтін жне жмыссыздар ана райды.
Жмыссызды дегейі = Жмыссыздар саны / Жмыс кші саны
азастанда 2006 жылы ресми жмыссызды дегейі 8,1 пайызды рады, ол экономикалы белседі халы санынан 653,8 мы адам.
Таырып бойынша сратар:
1. Макроэкономика пні экономикалы саланы андай задылытар мен блшектері зерттейді?
2. лтты шоттара не жатады?
3. Макроэкономикадаы негізгі шыындар мен кірістер трлерін атап шыыныздар.
Негізгі дебиет:(13-66 б. /1/)