Игіліктер жне аша нарытарындаы тепе-тедік

Игілік нарыы тсінігінде ызмет крсету мен ттыну тауарлары нарыы арастырылады. Бл тауарлар санаттары арасында кейбір ерекшеліктер бар, дегенмен олар зара сраныспен ана шарттасып тр, йткені ттыну мен инвестицияланан тауарлара деген сранысты болуы р трлі айнымалы шамалара байланысты. Ттыну тауарларына сраныс негізінен табыса байланысты, ал инвестициялы тауарлар пайызды млшерлемемен байланысты болады. Біра бл айырмашылытар стіртін арастырылан, йткені ттыну мен инвестицияланан тауарлар нарыын бір-бірінен шектеу шін, оларды салыстырмалы бааларын білу керек. IS-LM моделінде экономикалы тепе-тедік – ол IS жне LM исытарыны иылысатын нктесінде орын алады. Осы нктеде пайызды млшерлеме мен пайданы млшерін анытап, тауар нарыыны тепе-тедігі мен аша нарыыны тепе-тедігін анааттандырады. Басаша айтанда, ек исыты иылысу нктесінде наты шыындар жоспарланан шыындара те жне ол наты аша сранысыны аражаттары сыныса те екендігін крсетеді.

IS–LM лгісі (инвестиция – ор жинаы, намды тімділік - аша) – жиынты сраныс функциясын анытау шін ажетті, экономикалы факторды айындайтын тауар-аша тепе-тедігіні лгісі.

IS – тауар нарыындаы тепе-тедік лгісі, ал LM – аша нарыындаы тепе-тедікті лгісін анытайды. Сонымен, IS – LM лгісі екі нарыта да тепе-тедікті орнатады. Оны тедеулері келесідей:

1. Y = C + I + G + Xn – негізігі макроэкономикалы тепе-тедік.Мндаы:

2. C = a + b(Y – T) – ттыну функциясы;

3. I = e – d×i – инвестиция функциясы;

4. Xn = g – m¢×Y – n×i – таза экспорт функциясы.

5. – ашаа сраныс функциясы.

лгіні ішкі айнымалылары:

– табыс, С – ттыну, І – инвестиция, Хn – таза экспорт, i – пайызды млшерлеме.

лгіні сырты айнымалылары:

G – мемлекеттік шыындар, MS – аша сынысы, T – салы млшерлемесі.

Эмпирикалы коэффициенттер:

(a, b, e, d, g m¢, n, k, h) о мндер жне салыстырмалы трде араанда траты.

IS жне LM исытарын бір диаграммада йлестіріп, IS-LM моделін аламыз. Ол экономикалы саясатты салдарын талдауды ыайлы ралы болып табылады.

IS жне LM исытарыны иылысуы А нктесін белгілейді, онда бір мезгілде тауарлар мен ызметтер нарыы мен аша нарыында тепе-тедік орнайды.

(e,ie) тепе-тедік жпты, G мемлекеттік шыыстар, T салытар, M аша жиыны мен P баалар дегейіні берілген мндері шартында, жне і жнінде

екі тедеу жйесін шыару арылы есептеуге болады.

Осы тауарда біз экзогенді айнымалыларды згерісі эндогенді айнымалылара андай жолмен сер ететінін IS–LM лгісінде зерттейміз. Себебі аша-несие жне бюджет-салы саясаттары экзогенді айнымалыларды арасында орын алады жне IS–LM лгісі ыса мерзімді кезеде экономикаа осы айнымалыларды серін крсетеді.

i

 

IS-LM моделі

 

Бюджет-салы саясатыны сері. Бюджет-салы саясатыны згерісі арылы экономикаа серін зерттейміз. Бюджет-салы саясаты IS исыын жылжытады., яни пайда мен пайызды млшерлемесіне серін тигізеді. Мемлекеттік шыыстарды G суі немесе салытарды Т азаюы IS исыын оа жылжытады. Табыс пен пайыз млшерлемесіні і тепе-тедік дегейі жоарылайды. Біра мнда табысты суі «кейнсті иылысы» аз шамамен байалады, себебі пайыз млшерлемесі і суінен инвестициялар І азаяды. Бндай жадай ыыстыру нтижесі деп аталады..

G­ – мемлекеттік шыындарды мультипликаторы кез-келген пайызды млгшерлемесінде пайданы дегейі – а сетінін кейсианды иылыста тсіндіріледі.

Т¯ – салы саясаты мультипликаторыны згеруі кез-келген пайызды млшерлемеде пайда дегейіні – а сетінін кейнстік иылыс крсетеді.

G(немесеТ)ÞYÞCÞYÞMDÞRÞIÞY

Жиынты сраныс

IS-LM моделі AD исыыны теориялы негіздемесі болып табылады. Ал аша теориясы – AD исыын жылжытады.

Мысалы, аша сынысыны алыпты жадайында баа (Р) дегейіні суі пайданы тмендеуіне келеді. Аша сынысыны МS суі AD жиынты сраныс исыыны оа жылжуына келеді, ал МS тмендеуі AD исыын сола жылжытады.

Біра азір AD исыын шыару жне жылжыту шін аша теориясын емес, IS-LM моделін олданамыз. йткені IS-LM моделі лтты табыс бааны суімен кемитінін тсіндіріп ана оймай, ол таы теріс клбеуі бар AD исыын шыарады.

Ол баалар дегейі Р жне ттынушылар, фирмалар жне мемлекет сатып алуа дайын ндіріс клемі Y арасындаы ара атынастар шкаласын крсетеді.

Бл туелділікті графигі AD жиынты сраныс исыы деп аталады (2.1 сурет). Ол Y-P диаграммасында теріс клбеулі.

AD жиынты сраныс исыын IS-LM моделі арылы шыаруа болады

М аша сынысы тіркелген болсын, ал баалар дегейі Р1–ден Р2–гедейін ссін. Онда ашаны наты алдытары М/Р1–ден М/Р2–гедейін азаяды. Y-i диаграммасында LM исыы сола-жоары жылжиды. Y-P диаграммасында екі тепе-тедік нкте (Y1,P1) немесе (Y2,P2) пайда болады. Оларды алыпты сызыпен біріктіріп, AD жиынты сраныс исыын аламыз.

 
 


.

 

Сурет. Жиынты сраныс исыын шыару

Баа дегейіні Р сері арастырыланда AD жиынты сраныс исыы бойымен жылжу байалады, ал баадан тыс факторлар сер еткенде, AD исыыны зі жылжиды. Макроэкономикалы саясатты жиынты сраныса алайша сер ететіндігін анытауа болады. AD исыыны жылжу баытын анытауа болады, егер AD жиынты сраныс исыын ру тсілін талдаса.

 

 

Жиынты сраныс исыыны жылжуы

G мемлекеттік шыыстарды суі, Т салытарды азаюы, С ттынушылы шыыстарды суі, М аша сынысыны артуы, болашаа жаымды болжау AD жиынты сраныс исыын оа арай жылжытады Ондай болмаан жадайда AD исыыны жылжуы сола баытталады.

Таырып бойынша сратар:

1. Кейнс мультипликаторыны алыптасуы жадайын айтыыз.

2. Жабы экономикадаы макроэкономикалы саясатыны негізгі элементерін атап шыыныздар?

3. Жиынты сраныс исыынын жылжуына андай жадайлар сер етеді?

Негізгі дебиет: (230-252 б. /4/)

ЭКОНОМИКАЛЫ ДИНАМИКА ЖНЕ ТРАСЫЗДЫ

7 таырып. Инфляция жне жмыссызды

Лекция масаты:Инфляция жне жмыссыздытын трлері, экономикаа береті ыпалдары крсету.

Негізгі терминдер:аша нарыы, инфляция, жмыссызды, Оукен заы, Филлипс кисыы, инфляцияа арсы саясат.

Лекция негіздері

  1. Экономикалы циклдер, макроэкономикалы динамика
  2. Инфляция: себептері, факторлары, трлері. Инфляция жне сыныс шоктары.
  3. Жмыссыздыты табии дегейі.Оукен заы. Наты жалаы жне жмыссызды дегейі.
  4. Эмпирикалы байаулар жне Филлипс исыы, згертілген Филипс исыы
  5. Инфляцияа арсы саясат

Экономикалы цикл –бірнеше жылдар ішіндегі экономикалы активтілік дегейлеріні бірінен кейін бірі келіп тратын сулер мен лдырауларыны згеруі.

Жмыссызды– бл ебек сынысыны ебекке деген сраныстан арты болуы.

Жмыссызды дегейі – бл жмыссыздар саныны жмыс кшіне атынасы.

Жмыссызды трлері:

Фрикционды жмыссызды – бл адамдарды жмыс орнын ауыстыруымен немесе жаа жмыс орнын іздеуімен байланысты болатын жмыссыздыты трі.

рылымды жмыссызды – бл ебекке деген сраныс рылымыны ебек сынысына сай келмеуінен пайда болатын жмыссызды трі. Мндай сйкессіздік жмысшылар мамандыыны бір тріне сранысты жоарылап, ал екінші тріне тмендеуінен, сынысты мндай згерістерге баяу бейімделуінен болады.

Циклдік жмыссызды – бл лдырау кезеімен байланысты пайда болатын жмыссызды трі.

Толы жмыстылы немесе жмыссыздыты табии дегейі.Бл кезде тек фрикционды жне рылымды жмыссызды трлері болуы ммкін. Циклдік жмыссызды 0-ге те.

Жмыссыздыты табии дегейі келесі формула бойынша есептеледі:

,

мнда: U* – жмыссыздыты табии дегейі;

F* – олара жмыс орны бар жмыссыздар саны;

R – экономикалы белсенді халы;

q – жмысын жоалтып жатан жмысшылар лесі;

µ – жмыс тауып жатан жмыссыздар лесі.

Жмыссыздыты табии дегейіне сер ететін факторлар:

а) демографиялы фактор;

б) ебекаыны тменгі дегейі

в) ебек одатарыны рекеттері.

Оукен заы. Ол наты ЖІ мен жмыссызды дегейіні арасындаы туекелділікті анытайды. Оукен заы бойынша луетті ЖІ-мен салыстыранда наты ЖІ-ні 2%-а тмендеуі жмыссызды дегейін 1%-а жоарлатады. Оукен заы былай жазылады:

,

мнда: Y* – толы жмыстылы жадайында луетті ндіріс клемі,

Y –лтты ндірісті наты клемі,

u – жмыссыздыты наты дегейі,

u* – жмыссыздыты табии дегейі,

y – Оукен коэффициенті.

Инфляция – жалпы баа дегейіні ктерілуінен ашаны нсыздануы.

Инфляция дегейі мына формуламен есептелінеді:

,

мнда: – инфляция дегейі,

P – аымдаы жылдаы бааларды орташа дегейі,

P – базалы жылдаы бааларды орташа дегейі.

Инфляция келесі белгілер бойынша блінеді:

1. Экономиканы мемлекеттік реттеуді дрежесіне байланысты:

Ашы – нарыты экономикаа тн еркін баа кезіндегі рекет ететін инфляция.

Жасырын – ата мемлекеттік реттеу кезінде рекет ететін инфляция. Ол тауарлар мен ызметтер тапшылыынан байалады.

2. Бааларды су арынына байланысты:

Траты – жылды арыны 10%-а дейін болатын инфляция.

Секірмелі – жылды арыны 20-200%-а дейін болатын инфляция.

Гиперинфляция – жылды арыны 200%-дан арты немесе айлы арыны 50%-дан асатын инфляция.

3. Алдын ала болжау дрежесіне байланысты:

Ктілетін инфляция серінен болатын жоалтуларды алдын алуа немесе азайтуа ммкіндік береді.

Ктілмеген инфляция наты табыстарды тмендеуіне жне несие беруші мен алушыны арасында табыстарды айта блінуіне келеді.

4. Инфляцияны тудыратын факторлара байланысты:

Сраныс инфляциясы – жиынты сранысты жиынты сыныстан артуынан пайда болатын инфляция.

Шыындар инфляциясы – нім бірлігіне кететін орташа шыындарды артуынан пайда болатын инфляция. Бл кезде сыныс клемі сраныстан алып отырады.

Филлипс исыы – инфляция мен жмыссызды арасындаы туелділікті крсететін исы.

Тмендегі суреттен кріп отыранымыздай, бл – кері туелділік.

Инфляция дегейі 3 фактормен шартталан:

а) ктілетін инфляция;

б) жмыссыздыты табии дегейінен ауытуы;

в) шикізат бааларыны суімен пайда болан сыныс шоктары:

 

,

 

мнда: – инфляцияны наты дегейі,

е – ктілетін инфляция дегейі,

u – жмыссыздыты наты дегейі,

u* – жмыссыздыты табии дегейі,

– сыныс шоктары,

– эмпирикалы коэффициент, 0-ден жоары,инфляцияны циклдік жмыссыздыа реакциясын крсетеді.

ткен асырды 70-ші жылдары р трлі елдерде инфляцияны жоары арынымен атар жмыссыздыты да жоары дегейі байалды, ал 80-ші жылдары инфляцияны тмендеуімен атар жмыссызды дегейі де тмендеді.

Бл жадай жмыссыздыты табии дегейіні исыы арылы тсіндірілді. Яни за мерзімді кезеде Филлипс исыы тік болады

 

 

Таырып бойынша сратар:

1. азіргі экономикадаы инфляцияны андай трлері білессіз?

2. Экономикада табии жмыссыздыты жоюа болама?

3. Инфляцияа арсы саясатты е тиімді амалдары андай?

Негізгі дебиет: (486-497 б. /5/):