Таырып. Ашы экономика

Лекция масаты:Халыаралы экономикалы атынастара ашы экономикадаы макроэкономикалы рстектіштерді згеру жадайларын зерттеу.

Негізгі терминдер:шаын ашы экономика, халыаралы атынас, халыаралы аымдар, айырбас баамы, ресми резервтер.

Лекция негіздері

1. Сауда, капиталды халыаралы аындары.
2. Атаулы валюта айырбас баамы. Тлем балансы. Аымдаы шот, капитал озалысыны шоты, ресми резервтер.
3. Шаын ашы экономика.
4. Наты айырбас баамы. Сатып алу абілетіні тепе-тедігі. Бірыай баа заы.

Ашы экономикада Ж есептеу

Экономикадаы тауарлар мен ызметтерді ндіруге кеткен шыындарды арастырып тейік. Жабы экономика кезінде сату жне сатып алу процестері мемлекет шегінен шыпайтын жне барлы шыыстар шке блінетін: ттыну, инвестиция жне мемлекет шыындары. Ал ашы экономикада ндірілген німні бір блігі мемлекетті ішінде сатылатын болса, екінші блігі экспорта шет елге сату шін шыарылады. Осыны ескере отырып, ашы экономикада ндірілген тауара кеткен шыындарды трт компонентке бліп арастыруа болады:

^- отанды тауар мен ызметті ттыну – C^d

^- отанды тауар мен ызметтерге кеткен инвестициялы шыындар – I^d

^- отанды тауар мен ызметтерді мемлекеттік сатып алу – G^d

- отанды тауар мен ызметтерді экспорты – EX.

Яни, есептеу келесі формула арылы беріледі:

Y = C^d + I^d + G^d + EX.

Осы формуланы ашып крсетейік. Ттыну шыындары (C)- бл шетел (C^f) жне отанды тауарлар мен ызметтерге кеткен ттыну шыындарыны (C^d) сомасы.

Ал инвестицияны жалпы млшері (I)- бл отанды тауарлар мен ызметтерге кеткен инвестициялы шыындар (I^d) мен шетел тауарлары жне ызметтеріне кеткен инвестициялы шыындар (I^f) сомасын білдіреді.

Мемлекеттік сатып алуды жалпы млшері (G) - бл отанды тауарлар мен ызметтерді мемлекеттік сатып алуы (G^d) мен шетел тауарлары мен ызметтерін мемлекеттік сатып алуыны (G^f) сомасын білдіреді. Яни:

C = C^f + C^d

I = I^d + I^f

G = G^d + G^f.

Жоарыдаы Ж есептеу формуласына ойса, онда:

Y = (C - C^f) + (I - I^f) + (G - G^f) + EX.

Трлендірілгеннен кейін, мына тедікті аламыз:

Y = C + I + G + EX - (C^f + I^f + G^f).

(C^f+I^f+G^f)- бл шетел тауарлары мен ызметтерге кеткен шыын, яни импорт (IM) болып табылады.

Экспорт пен импортты айырымы таза экспортты береді

NX = EX - IM, сонда

Y = C + I + G + NX (Ж есептеу).

Бл тедеу отанды німге кеткен шыындар, ішкі шыындар жне таза экспортты байланысын крсетеді:

NX = Y - (C + I + G).

Егер ндірілген нім ішкі шыындардан асса, онда еліміз айырманы экспорттайды (+NX). Ал егер ндірілген нім ішкі шыындарды жаппайтын болса, онда еліміз айырманы импорттайды (–NX).

Ашы экономикадаы жиынты сраныс

Валютаны наты нсыздануы шартында (е наты айырбас баамы артанда) отанды тауарлар арзандайды, ал импортты тауарлар ымбаттайды. Яни экспорт артады, ал импорт ысарады, нтижесінде таза экспорт седі. Ел ішінде ндірісті артуы импортты ынталандырады, ал сырты лемдегі экономикалы белсенділік экспортты арттырады.

Ашы экономикада игіліктер нарыындаы тепе-тедік:

Y = C(Y – T) + I(i) + G + NX(e,Y,Y*),

мнда одан рі «*» белгісімен сырты елге атысты айнымалылар белгіленеді.

Бл тедеу Y–i диаграммасында клбеуі теріс IS исыын анытайды. Мемлекеттік шыыстарды G, наты айырбас баамыны e, шетелдегі шыарылымны Y* суі IS исыын оа, ал салытарды T артуы оны сола жылжытады, жне керісінше.

LM исыы жабы экономикадаы сияты, яни оны клбеуі о жне ол ашаны наты алдытары M/P скенде оа жылжиды.

Айырбас баамы

Ел ішінде ндірілген тауарлар мен ызметтерді баасын баса елде ндірілген тауарлар мен ызметтерді баасымен салыстыру шін, оларды бір валюта арылы крсету керек. Экономистер екі трлі айырбас баамды ажыратады: атаулы айырбас баамы жне наты айырбас баамы.

Еуропалы жйеде атаулы айырбас баамы E шетел валютасыны бір бірлігіне тлейтін отанды ашалай бірліктеріні млшері ретінде аныталады.

Е айырбас баамыны жоарлауы лтты валютаны нсыздануын білдіреді, йткені шетел валютасыны бір бірлігіне кбірек отанды ашалай бірліктерін беру ажет. Айырбас баамыны тмендеуі лтты валютаны ымбаттауымен пара-пар.

Айырбас баамыны негізгі екі тртібі бар: тіркелген жне былмалы немесе икемді айырбас баамдары.

Тіркелген айырбас баамы – бл лтты Банк немесе резерв жйесі тіркелген баамы болып табылады. Яни, тіркелген айырбас баамы жадайында Орталы банк айырбас баамын згеріссіз стап алу масатында шетел валютасын траты ара атынаста сатуа жне сатып алуа міндетті. Біра экономикада алыптасан жадайа байланысты Орталы банк баса айырбас баамы дегейіне ауысуы ммкін. Бл жадайда Е жоарлауы лтты валютаны девальвациясы, ал Е тмендеуі лтты валютаны ревальвациясы деп аталады.

былмалы немесе икемді айырбас баамыны тртібі бойынша Орталы банк айырбас баамын белгілеу процесіне араласпайды. Айырбас баамы валютаа сраныс пен сынысы арасындаы ара атынасты негізінде реттеледі. Біра Орталы банк лтты валютаны млдем «еркін сапар шегуге» жібермейді, ол валютаны кейде сатып немесе сатып алып, айырбас баамыны кенет згерістерін тежеп отырады.

Тіркелген жне былмалы айырбас баамы тртіптеріні з артышылытары мен кемшіліктері бар.