Зертханалы жмысты орындау тртібі

2.3.1 Зертханалы жмысты орындауа оытушыдан нса нмірін алып, жйеде тіркелііз:

- Metlab2.exe файлын осыыз, студентті тіркелу терезесі пайда болады (1.1 суретті араыз);

- зіізді аты жніізді, топ нмірін енгізііз;

- зертханалы жмысты берілген нсасын енгізііз;

- «Далее» батырмасын басыыз.

2.3.2 Пайда болан зертханалы стендті терезесінде (2.1 суретті араыз) тапсырманы оыыз, кірудегі температураны айта осышыны астында орнатылан енгізу терезеге тапсырма бойынша кірудегі температураны мні енгізіп, «Enter» батырмасын басыыз. Содан кейін зертханалы жмысты орындауа аспаптарды тадауын бастаыз.

2.3.3 «Первичные преобразователи» бетінде термопаралар мен термокедергілерді сынылан тізімінен таспырмаа сйкес бірінші ретті трлендіргішті типін тадаыз.

2.3.4 «Проверить правильность выбора прибора» батырмасын басыыз.

2.3.5 Егер де бірінші ретті трлендіргіш дрыс тадалынан болса, сол жата тменде «Первичный преобразователь выбран верно» жасыл лампа жанады.

2.3.6 Жмысты келесі «Екінші ретті аспапты тадау» кезеіне кшііз. Ол шін «Вторичные приборы» бетіне кшііз.

Типі тапсырмада крсетілген екінші ретті аспапты 2.3.3 – 2.3.5 п. сияты тадаыз.

2.3.7 Жмысты келесі кезеі «Имитациялы тжірибе» болып табылады. Ол шін «Статистическая обработка результатов» бетіне кшііз. Пайда болан «Имитационный эксперимент и статистическая обработка результатов» (2.2 суретті араыз) терезеде кірудегі температураны лшеуге имитациялы тжірибелерді екі лшеу ралымен ткізуге ммкіншілік бар: сол жата – 2.3.3 п. тадалынан бірінші ретті трлендіргішпен, о жата –2.3.6 п. тадалынан екінші ретті аспаппен. Баылау санын «25» деп енгізіп, осы терезені о жне сол жатарындаы екі «Имитационный эксперимент» батырмаларын басыыз.

 

 

2.1 Сурет – Виртуалды зертханалы жмысты терезесі

 

Бірінші ретті трлендіргішпен лшенген кірудегі шаманы 25 мнінен тратын екі тік жолы жне екінші аспаппен лшенген кірудегі шаманы 25 мнінен тратын екі тік жолы пайда болады. Олар 2.3.2 п. берілген кірудегі температураны мніні кездейсо тртібімен алынан лшенген нтижесі болып табылады.

2.3.8 Жмысты келесі кезеі «Нтижелерді статистикалы деу».

Бірінші ретті трлендіргішпен ткізілген имитациялы тжірибелерді статистикалы деіз. Ол шін «Excel» батырмасын басыыз, сонда лшенетін шаманы 25 мніні срыптауы автоматты трде «.xls» кеейтілуі бар файлда орнатылады. Пайда болан терезеде кеейтілуі «.xls» болатын файл атын крсету керек.

«Excel» файлын ашып, баылау нтижелері мен лшеу нтижелеріні математикалы ктіміні, дисперсиясыны, ортаквадраттар ауытуыны бааларын есептеіз (1.4 п. араыз). лшенетін шаманы кездейсо ателіктері бар баылау нтижелеріні таратылу заыны диаграммасын рыыз.

 

 

2.2 Сурет – Имитациялы тжірибелер мен нтижелерді статистикалы деуді терезесі

 

2.3.9 Баылау нтижелері мен лшеу нтижелеріні математикалы ктіміні, дисперсиясыны, ортаквадраттар ауытуыны бааларыны мндерін компьютермен есептелген мндерімен салыстырыыз. Ол шін есептелген мндерді сйкес терезелеге енгізіп, «Проверка» батырмасын басыыз. Есептелген мндер дрыс болса, енгізу терезелерді сол жаында жасыл светодиодтар жанады.

2.3.10 лшенетін шаманы баылау нтижелеріні таратылу диаграммасын экранда орнатылан компьютерді диаграммасымен салыстырыыз.

2.3.11 Келесі 2.3.8 – 2.3.10 рекеттерді орындалуын баса лшеу ралы– екінші ретті аспап шін айталаыз.

2.3.12 Жмысты келесі кезеі - «Эмпирикалы баалар кмегімен таратылу заны нормалды болатыны туралы гипотезаны тексеру».

«Проверка гипотез» бетіне кшііз. «Расчет эмпирической оценки» бетін ашыыз (2.3 суретті араыз).

Бірінші ретті трлендіргіш пен екінші ретті аспап шін асимметрия жне эксцесс коэффициенттерін 2.4.3 п. сйкес «Excel» кмегімен есептеіз.

Есептеу нтижесінде алынан асимметрия Г1 жне эксцесс Г2 коэффициенттеріні мндерін сйкес терезелерге енгізііз.

2.3.13 «Расчет» батырмасын басыыз. Компьютер асимметрия Г1 жне эксцесс Г2 коэффициенттерін есептейді. «Подтверждение закона» терезесінде компьютерді гипотезаны тексеру нтижесі пайда болады: таратылу заыны нормалды болатыны длелденеді немесе кері арай.

2.3.14 «Проверка» батырмасын басыыз. Есептелген асимметрия Г1 жне эксцесс Г2 коэффициенттеріні мндері компьютермен есептелген мндерімен салыстырылады. Есептеулер дрыс болса сйкес терезелерді сол жаында жасыл светодиодтар жанады. Есептеулер дрыс болмаса оытушы парольді енгізіп компьютерді асимметрия Г1 жне эксцесс Г2 коэффициенттерін есептеуіні детальдарын кре алады.

 

 

2.3 Сурет – Эмпирикалы баалаулар бойынша таратылу заны нормалды болатынын тексеру

 

2.3.15 Жмысты келесі кезеі «рескел ателерді немесе млт кетулерді жою».

«Оценка грубых погрешностей» бетіне кшііз. «Excel» файлында «ш сигма» ережесі бойынша (2.4.1 п.) жне баылау функциясы деп аталатын статистикасы кмегімен рескел ателіктерді есептеіз.

Сйкес терезелерге алынан шамаларды есептеулерін енгізііз:

- «ш сигма» ережесі шін: Xmax, Xmin жне шегіні сыртында орналасан мндерді санын;

- баылау функциясы деп аталатын статистикасы шін: жне статистиканы тексеру нтижесін.

2.3.16 «Проверка» батырмасын басыыз. шегіні сыртында орналасан мндерді саны; есептелген мндері жне статистиканы тексеруді нтижесі компьютерді есептеулерімен салыстырылады. Есептеулер дрыс болса сйкес терезелерді сол жаында жасыл светодиодтар жанады. Есептеулер дрыс болмаса оытушы парольді енгізіп компьютер есептеулеріні детальдарын кре алады.

 

Рескел ателіктер (млт кетулер, шыарулар) болан жадайда кпсанды баылаулары бар тікелей лшеулерді нтижелерін деуді дістемесі

лшеулерді сапасын жоарылату шін лшеулерді жиі жадайда кпсанды баылаулармен орындайды. Баса сзбен айтанда оператор бірдей шарттарда бірдей лшеу ралымен жне бірдей лшеу дісімен лшеулерді айталайды.

Баылаулар нтижелері алынаннан кейін мліметтер деледі, бл жерде ртрлі статистикалы деуді процедуралары олданылады, мысалы, стандартты (1.4 п.) немесе арапайымдалан дістеме. Кпсанды баылауларды статистикалы деуді задылыты шарттарынын бірі срыптауды біртектілігі яни срыптауды барлы мшелеріні жалыз негізгі жиынтыа жататыны болып табылады. Баса сзбен айтанда срыптауда тжірибелерді ткізу шектеріні сыртында жататын баылаулар болатын болса, оларды срыптаудан алып тастау керек. Кездейсо ателікті мнімен табасын анытау ммкін емес. Кездейсо ателікті есепке алу шін кпсанды (статистикалы) лшеулерді ткізеді. Кездейсо ателікті баалаанда ктілетін ателік туралы гімелейді. Берілген шарттарда ктілетін ателіктен маызды асатын кездейсо ателік рескел ателік болып табылады. лшеу нтижені ашытан брмалайтын ателік млт кету болып табылады. Тжірибелерді ткізетін адамны субъективті кездейсо ателігін млт кету деп есептейді.

Тжірибелік практикада млт кетулерді іздеу «срыптауды цензуралау» деп аталатын процедурасында негізделген. Срыптауды цензуралау формалды критерийлерді олдануды жорамалдайды. Бірсыпыра осындай критерийлер бар, е арапайымы «ш сигма» ережесі болып табылады.

2.4.1 рескел ателер мен млт кетулерді «ш сигма» ережесі бойынша анытау жне жою [6].

Берілген баылауларды срыптауынан ±3 шегінен шыатын мндерді алып тастау керек.

±3 сенімді интервала Р = 0,997 сйкес болады. Баса сзбен айтанда ателік нормалды замен таратылан болса оны ммкін болатын мндеріні біреуіде осы интервалды сыртында бірге те жаын ытималдыпен орналаспайды. Сондытан ателіктер нормалды заымен таратылан болса ±3 шектері бар ателікті максималды ммкін болатын (шекті) ателік деп есептейді. Осы шектерден шыатын ателіктер рескел ателіктер немесе млт кету деп есептеледі. Баылауды нтижелеріні статистикалы деулері басталмай трып рескел ателіктер мен млт кетулерді тжірибелік мліметтерден алып тастайды.

Бл ереже ыайлы жне арапайым біра те «атал», сондытан оны олдананда срыптаудан ыты нтижелерді жоюды ауіптілігі бар.

2.4.2 рескел ателіктер мен млт кетулерді баылау функциясы кмегімен анытау жне жою.

Таы бір білікті критерий бар. Оан сйкес баылауды кдікті баылау нтижесіні рескел ателігі болмайтыны туралы гипотезасы тексеріледі. Кдікті деп біріншіден баылау нтижелерді максималды жне минималды мндері саналады. Сондытан гипотезаны тексеру шін баылау функциясы деп аталатын немесе статистикалар олданылады. Сйкес таратылу функциялары бір біріне те болып табылады жне де нормалды таратылу за шін оны кестесі бар (2.1 кесте).

Берілген сенімді ытималды немесе маыздылы денгей шін кездейсо себептерден кездейсо шаманы абылдайтын е лкен мндерін табуа болады. Егер де тжірибелік мліметтерден есептелген мні мнінен кіші болса, баылау атары біртекті болады деген гипотеза абылданады, кері жадайда гипотеза тжірибелік мліметтермен айшылыа келеді, гипотеза абылданбайды. Егер де баылау атары біртекті болмаса, онда немесе нтижелерінде рескел ателер бар болады деп есептелінеді, оларды деуге олданбайды, алып тастайды. Жзден кезде біздер бірінші ретті атені жіберуіміз яни біртекті болатын срыптауды біртекті емес деп абылдаумыз ммкін. Млт кетулер жойыланнан кейін баылау нтижелеріні статистикалы деуі кдімгідей орындалады.

2.4.3 Баылау нтижелері тек ана нормалды за бойынша таратылан болса рескел ателіктерді аталан критерийлерін олдануа болады. Баылау сандары боланда Пирсон критерийі жарамайды, ондытан сбаылау нтижелері нормалды замен таратылатынын тексеру шін келесі фактті олдануа болады: нормалды за шін асимметрия жне эксцесс коэффициенттері нлге те болады.

Асимметрия Г1 коэффициентіні эмпирикалы баасы келесі формуламен табылады

. (2.1)

 

 

2.1 К е с т е – Баылау саныны ртрлі n мндеріндегі мндері

(q – маыздылы денгейі)

n q=1- P
0,10 0,05 0,025 0,01
1,406 1,412 1,414 1,414
1,645 1,680 1,710 1,723
1,731 1,869 1,917 1,955
1,894 1,996 2,067 2,130
1,974 2,093 2,182 2,265
2,041 2,172 2,273 2,374
2,097 2,237 2,349 2,464
2,146 2,294 2,414 2,540
2,190 2,383 2,470 2,606
2,229 2,387 2,519 2,663
2,264 2,426 2,562 2,714
2,297 2,461 2,602 2,759
2,326 2,493 2,638 2,808
2,354 2,523 2,670 2,837
2,380 2,551 2,701 2,871
2,404 2,557 2,728 2,903
2,426 2,600 2,754 2,932
2,447 2,623 2,778 2,959
2,467 2,644 2,801 2,984
2,486 2,664 2,823 3,008
2,504 2,683 2,843 3,030
2,520 2,701 2,862 3,051
2,537 2,717 2,880 3,071

 

Эксцесс Г2 коэффициентіні эмпирикалы баасы келесі формуламен табылады

. (2.2)

 

Г1 жне Г2 шамалар шін шашырау дрежесін оларды асимметрия жне эксцесс коэффициенттеріні жне ортаквадраттар ауытуларыны бааларымен салыстырып жуытап баалауа болады

; (2.3)

 

. (2.4)

Егер де бір уаытта жне шарттар орындалса таратылу заы нормалды болып есептеледі.

Егер де баылау нтижелеріні саны , оларды нормалды замен таратылатыны келісу критерийлермен тексерілмейді.