Аржылы саясатты жасау

Экономикалы дадарыстан шыу жне одан ары серпiндi даму мемлекеттi сындарлы жне негiзгi саясаты арылы болуы ммкін. Жргiзiлiп oтыpaн аржылы саясатты басты субъектici мемлекет болып табылады. Ол оамны за перспективаа арналан аржысын дамытуды басты баыттарыны стратегиясын зiрлейдi жне алдаы кезеге арналан мiндеттердi, аражаттарды жне oaн жетудi жолдарын анытайды. Жалпы экономикалы саясат сияты аржылы саясатты мемлекет экономикалы задарды – оамны экономикалы мірінде мнді, траты айталанып отыратын, объективті байланыстар мен зара туелді былыстарды жне дерістерді талаптарын негіздей отырып жасайды.

аржылы саясатты жасауа билiктi занамалы жне атарушы тарматары атысады. азастан Республикасында оны конституциялы ерекшелiктерiне арай жалпы экономикалы саясат сияты аржылы саясатты жасаудаы басымды азастан Республикасыны Президентiне жатады, ол жыл сайыны Жолдауында аымдаы жыла жне перспективаа арналан аржылы саясатты басты баыттарын анытайды. Yкiмeт экономиканы дамытуды басты баыттарын жзеге асыру жне оамдаы леуметтiк тратылыты амтамасыз ету масатымен осы Жолдауды шеберiнде ic-имыл жасауы тиic. Oсыан орай билiктi атарушы тармаыны бiр блiгi ретiнде кімет аржылы саясатты iскe acыpya ажеттi задарды жобаларын жасайды жне оларды арап, абылдау шiн Президентке тапсырады.

аржылы саясатты жалпы баыты экономикалы тиiмдiлiктi арттыруа бадарлануы жне масатты аржылы ресурстарды клемiн жне пайдалану тиiмдiлiгiн cipy болуы тиic. аржылы айтарым крсеткiшiнi cyi аржылы саясатты серлiгiн куландырады. рбiр натылы жадайда бтен тжiрибенi кшiру прмендi нтиже бере бермейтiндiктен, аржылы саясатты зiрлегенде тжiрибенi ескеру жне бл жадай шiн натылы жадайларды пайдалану ажет.

Рынокты экономика жадайында за мерзiмдi ылыми ар- жы болжамдарына негiзделген жне аржылы реттеуiштердi жйесiне сйенiп рекет eтeтiн тиiстi аржылы саясат материалды-заттай, аша аындарыны кнделiктi pi перспективалы тепе-тедiгiне жетудi, соны негiзiнде оамны демелi экономикалы cyiн амтамасыз етудi негiзгi ркениеттi дiсi болып табылады. Ол бiрiншi кезектегi мiндеттердi – мемлекеттiк бюджеттi тапшылыын азайту, iшкi жне сырты борышты ысартy, аржы рыногын дамыту, олданыстаы салы жйесiн жетiлдiру, инфляцияны apынын тмендету жне т.б. шешу шiн пайдаланылады. Сонымен бiрге аржылы реттеуiштердi жйесiмен айлашары жасау арылы белгiлi бiр трде мемлекет пайдаланатын аржы айналымында жрген нaты ресурстар тиiстi аржылы саясата жетудi негiзгi ралдары бола бастайды.

аржылы саясатты нaты тарихи жадайлара байланыстыра отырып жасау ажет. Олар оам дамуыны рбiр кезеiнi згешелiгiн, iшкi, сол сияты халыаралы жадайды да ерекшелiктерiн, мемлекеттi наты экономикалы жне аржылы ммкiндiктерiн eскepyi тиic. аржылы ресурстарды клемiне белгiленген жне жмсалан шыындарды тiкелей туелдiлiгi жай aнa аржылы саналылыты айаы болып табылады жне шаруашылы жргiзудi барлы дегейлерiнде олдап отырылуы тиiс. Бл маызды талапты сaтамay бюджет тапшылыыны, мемлекеттiк борышты пайда болып, кбеюiне, инфляциялы дерістерге рындыpaды.

Кезе ерекшелiгiн есепке алу оны алдыы шаруашылы жне аржылы рылысыны тжiрибесiн, жаа рдiстер мен прогрессивтi былыстарды, дниежзiлiк тжiрибенi мият зерделеудi де ажет етедi. Аымдаы кезенi ерекшелiктерiн, экономикалы дамуды толаы жеткен ажеттіктерін есепке алу негiзiнде аржылы саясатты дер кезiнде згертiп отыру алдыда трaн мселелердi нерлым ыса уаытта жне е аз шыындармен шешуге ммкiндiк бередi.

аржылы саясат аржылы ресурстарды шоырландыруа жне зру мiндеттердi шешуге баытталан, мемлекеттi тап осы оамды ндiрiске ыпал eтyiнe ммкiндiк жасайды. Экономика мен оамны леуметтік дамуына аржылы саясатты ыпал жасауы аржылы саясатты ылыми негiзделген теориясы негiзiнде жзеге асуын талап етедi. Тек ылыми кзарас, саясатты анытайтын барлы факторларды бiлiп, зерделеу оны салыстырмалы дербестiгiнi объективтi экономикалы атынастар туелдiлiгiне ласпауыны кепiлi. Экономикалы дамуды тжiрибесi аржылы саясатты экономикадан ол зуiнi ата экономикалы иыншылытара рындыpaтынын, оамды дамуды мiндеттерiн iскe асыруды сзсiз тотататынын длелдейдi.

аржылы саясат ылыми зерттемелерге негiзделсе жне ылыми тсiлдеме аржылы саясатты натылы аржылы аты- настардан зiлмейтiндiгiне ызмет етсе, онда аржылы саясат прогрессивтi болуы ммкін.

аржылы саясатты жасаан кезде оны бiрнеше нсалары дайындалады. Оларды барлыы сарапты баалаудан ткiзiледi, нерлым отайлы нcacы кіметке жiберiледi. Кп нсалы жоба математикалы моделдеу мен жобалауды пайдалануды талап етедi. Мнымен бiрге нeмi сiп отыратын аржылы ресурстарды босалы орын жасау ажет, сондай-а мемлекетті шаруашылы жргiзушi субъектiлерiнi табыстарын алуды нерлым отайлы лестерiн анытау ажет. аржылы саясатты жасаан кезде аржылы ресурстарды блуге жне оларды негiзгi баыттара шоырландыруа лкен маыз берiледi.

Елдi аржылы жадайы бiратар крсеткiштермен сипатталады:

1) жалпы оамды нім мен лтты табыс;

2) инвестициялауды ауымы;

3) негiзгi капиталдарды жаартуды арындары;

4) ебек нiмдiлiгiнi cyi;

5) халыты трмыс дегейi;

6) мемлекет бюджетiнi тапшылыы.

Cоы жылдардаы азастанны аржы жйесi мемлекет бюджетiне тленбеген тлемдермен сипатталады. Жйелi тлем абiлетсiздiгiнi салдарынан мемлекеттік борышты арттыруа тура келеді.

Тратандыруды аржылы саясаты зiне мына мiндеттердi кіріктіреді:

1) инфляцияны тотату;

2) бюджет тапшылыын ІЖ-ні 2%-ына дейiн тмендету;

3) мемлекеттік борышты ІЖ-ні 48%-ына дейiн жеткiзу.

аржылы саясата ашалай-кредиттік саясат осылады. аржылы саясат жетiстiктерiнi бiрi – лтты банк кредиттерiн беру (эмиссия) жолымен мемлекеттiк борышты жабудан занамалы трде бас тарту.

аржылы саясата ойылатын маызды талап аржылы саясатты жргiзгенде, яни дамуды белгiлi бiр кезеiнi негiзгi мiндеттepiн орындауа шаралар баыттау жолымен аржы жйесiнi барлы буындарында жргiзiлетiн шараларды келicкенде кешендi кзарасты сатау, сондай-а экономикалы саясатты рамды блiктерi арасында аржы, кредит, баа белгiлеу, жалаы салалары саясатында тыыз зара байланысты амтамасыз ету болып табылады.