Мемлекетті аржысын басару
аржыны басару стратегиялы жне оперативтік басару болып ажыратылады. Стратегиялы басаруды дстр бойынша мемлекеттік билікті жне басаруды жоары органдары – Парламент, Президент аппараты, кімет, аржы министрлігі, Экономика жне бюджеттік жоспарлау министрлігі жзеге асырады.
азастан Республикасы Президентіне оны кптеген кілеттіктеріні Парламентке туіне арамастан кп жадайда Президент аппараты арылы аржыны басаруа лкен кілеттік берілген:
1) республикалы бюджетті зірлеу жне оны атарылуы туралы есеп беру
тртібін айындайды;2) Республикалы бюджеттік комиссияны рады, ол туралы аиданы бекітеді, оны рамын айындайды;
3) азастан Республикасыны аумаында ттенше мемлекеттік бюджет енгізу туралы шешім абылдайды жне оны зірлеу тртібін айындайды;
4) Президентті азастан халына жыл сайыны Жолдауында алдаы жыла арналан азастан Республикасыны аржылы-кредиттік жне салыты- бюджеттік саясаттарыны негізгі баыттары айындалады;
5) азастан Республикасыны лтты орын басару жніндегі кеес рады жне ол туралы аиданы бекітеді; лтты орды алыптастыру жне пайдалану тиімділігін арттыру жнінде, сондай-а оны пайдалануды клемі мен баыттары жнінде шешімдер абылдайды. лтты орды алыптастыру жне пайдалану туралы есептерді бекітеді.
6) азастан Республикасындаы ттенше немесе соыс жадайларында тиісті аржы жылыны бірінші тосанына арналан республикалы аржы жоспарын бекітеді жне азастан Республикасы задарына сйкес зге де кілеттіктерді жзеге асырады.
аржыны жалпы басару азастан Республикасыны за шыару ызметін жзеге асыратын елді е жоары кілді органы – Парламентке жктелген. Палаталарды бірлескен отырысында Парламент кімет пен Республикалы бюджетті атарылуын баылау жніндегі есеп комитетіні республикалы бюджеті атарылуы туралы есептерін бекітеді, республикалы бюджетті, сондай-а республикалы бюджетке згерістер мен толытырулар енгізеді, бекітеді, салытар мен алымдарды белгілейді жне оларды алып тастайды, мемлекеттік арыздар мен республиканы экономикалы жне зге кмек крсетуі туралы мселелерді шешеді.
Парламентті зырында аржылы проблемаларды шешу занамалы актілерді – азастан Республикасыны задары мен Парламент аулыларын талылауа жне кейін дауыс беруге енгізу жніндегі занамалы бастама ында жзеге асырылады. Парламент аса маызды оамды атынастарды реттейтін задар шыарады, негізгі аидаттар мен нормаларды белгілейді. Парламентті жмыс органдары траты жмыс істейтін сенат пен мжілісті траты комитеттеріні бірі – аржы жне бюджет комитеті болып табылады. Комитетте занамалы актілер оларды парламентті палаталарында дауыса салуа енгізгенге дейін аныталады.
азастан Республикасыны кіметі – Министрлер кабинеті Республика Президенті белгілейтін тртіппен Парламентке республикалы бюджетті жне оны атарылуы туралы жылды есепті табыс етеді. Мндай есепті кімет Республикалы бюджетті атарылуын баылау жніндегі есеп комитетіне де табыс етеді, арыз алуды жзеге асырады, лтты ора активтерді есептеу, лтты орды пайдалану тртібін айындайды, тменгі бюджеттерден жоары бюджеттерге бюджеттік субвенцияларды аудару тртібі мен кезедігін айындайды, елді аржы жйесін ныайту жніндегі іс-шараларды жасап, жзеге асырады, мемлекеттік аржылы, валюталы жне материалды ресурстарды жасау жне пайдалану кезінде задылыты саталуын баылауды амтамасыз етеді, азастан Республикасыны задарына жне Президентті актілеріне сйкес зге кілеттіктерді жзеге асырады.
Бл органдар баса функцияларды орындаумен бірге аржыны басарады, йткені аржылы проблемалар жніндегі шешімдер оам дамуыны бадарламаларын зірлеумен жне іске асырумен байланысты баса шаруашылы жне саяси проблемалармен тыыз тоайласады. за мерзімді, орта мерзімді жне ыса мерзімді бадарламалар мен жоспарларды (болжамдарды) жзеге асыру міндеті аржылы амтамасыз етуді, яни натылы аржылы ресурстарды іздестіруді ажет етеді. Сондытан леуметтік-экономикалы проблемалар бойынша шешімдерді жасау дерісінде салыты емес тсімдер, трансферттер, арызды аражаттар, баса ашалай кздер трінде аржы базасы аныталады.
Жалпымемлекеттік аржыны мемлекеттік укілетті органдар – аржы министрлігі мен Экономика жне бюджеттік жоспарлау министрлігі басарады.
Мемлекетті аржысын басаруа зіні функцияларыны згешелігіне сйкес азастан Республикасыны лтты банкі белгілі бір трде атысады.
лтты банк ашалай-кредиттік саясатты жргізгенде, аша айналысын реттегенде, аржылы ресурстарды басаранда аржылы атынастара тікелей де, сонымен бірге жанама трде де ыпал жасайды; ол аржы министрлігімен бірлесіп мемлекеттік валюталы-аржылы атынастара, экономиканы ажеттіліктерін аржыландыруа арналан сырттан арыз алуа атысады. Сондытан лтты банкті басарушылы ыпалыны тиімділігі мемлекетті бірыай аржылы-кредиттік саясатын жргізгенде мемлекетті аржысы мен субъектілер аржысыны жай-кйінде крініп білінеді.
азастан Республикасыны экономикалы жне жеморлы ылмыстылыпен крес жніндегі агенттігі (аржы полициясы) луетті рылым болып табылады жне аржы службасы рамына атаулы трде кірмейді. Бл азастан Республикасы Президентіне баынатын атарушы орган, рылымында облыстарда, Алматы жне Астана алаларында ауматы органдары, аудан аралы блімдері бар. Агенттік (аржы полициясы) органдары аржылы операциялармен: ысыраптармен, мемлекет аражаттарын рлаумен, бюджеттік ресурстарды масатсыз пайдаланумен, салытар мен бюджетке тленетін баса міндетті тлемдерді тлемеу немесе кірістерді жасыру не кемітіп крсету масатымен жасаумен, салу объектілерін немесе онымен байланысты объектілерді жасырып алумен, салытар мен баса міндетті тлемдерді тлеуден жалтарынумен байланысты ылмысты жне ыты бзушылыты анытап, жолын кесу жніндегі функцияларды орындайды.
азастан Республикасыны ылмысты іс жргізу занамасына сйкес аржы полициясыны органдары анытау, алдын ала тергеу жне жедел іздестіру ызметін, салы тлеушілерге салыты тексерулер жргізуді, салыты ы бзушылы фактілері бойынша ылмысты істер озау туралы шешім абылдауды жзеге асыруа ылы.
азастан Республикасы индустрия жне сауда министрлігіні Инвестиция жніндегі комитеті басым инвестициялы жобалар бойынша инвесторларды сыныстарын арайды, оларды сараптау, тиімділігін анытау, салыты жне кедендік преференцияларды млшерлері, іске асыру сыныстары, контракттарды дайындау жнінде баса мдделі йымдармен жмысты йлестіреді. Сйтіп, инвестициялы жобалар аржылы ілеспемен, оларды іске асыру, жзеге асыруа баылаумен амтамасыз етіледі.
азастан Республикасында аржыны басару негізінен бюджет жйесін жне салы жйесін йымдастыру баыттарында жзеге асырылады.
Бюджет жйесін басаруды аржы министрлігі, оны азынашылы, аржылы баылау комитеттері, Экономика жне бюджеттік жоспарлау министрлігі амтамасыз етеді.
азастан Республикасыны аржы министрлігі туралы аидаа сйкес Министрлік басшылыты, сондай-а занамада кзделген шекте зіні зырына жатызылан ызмет саласында салааралы йлестіруді жзеге асыратын азастан Республикасыны орталы атарушы органы болып табылады.
Министрлікті негізгі міндеттері мен функциялары мыналар болып табылады: бюджеттерді, бюджеттік есеп пен бюджеттерді атарылуы туралы есептемені, азастан Республикасыны лтты оры бойынша есеп пен есептемені атарылуы, салы жне бюджетке тленетін баса міндетті тлемдерді тсуін, Мемлекеттік леуметтік сатандыру орына міндетті зейнетаы жарналары мен леуметтік аударымдарды аударуды толытыы мен уатылыын амтамасыз ету, акцизделетін тауарларды жекелеген трлері мен мнай німдеріні жекелеген трлеріні ндірілуін жне айналымын мемлекеттік реттеу, кеден ісі, мемлекеттік жне мемлекет кепілдендірген арыз алу, бюджеттік кредит беру, республикалы мемлекеттік меншікке иелік ету, кіметтік жне мемлекет кепілдендірген борышты жне мемлекет алдындаы борышты басару, ішкі аржылы баылау мен мемлекеттік сатып алуды жзеге асыру, банктер мен саты (айта сатандыру) йымдарын жне жинатаушы зейнетаы орларын оспаанда, банкроттау рсімдеріні жргізілуін баылау, бухгалтерлік есеп пен аржылы есептеме саласындаы ызметті реттеу, аудиторлы ызмет саласындаы реттеу жне аудиторлы пен ксіптік йымдарды ызметін баылау, меншікті мемлекеттік мониторингін жргізу, засыз жолмен алынан кірістерді задастыруа (жылыстатуа) жне терроризмді аржыландыруа арсы іс-имыл жасау масатында аржы мониторингін жзеге асыру, азастан Республикасы занамасымен оан жктелген зге міндеттер мен функциялар.
Министрлікті негізгі міндеттерін іске асыру жне з функцияларын жзеге асыру шін задарда белгіленген тртіппен аржы министрігіне лкен ытар берілген.
Министрлікті мынадай ведомстволары бар: азынашылы комитеті, Кедендік баылау комитеті, аржылы баылау комитеті, Салы комитеті, Мемлекеттік млік жне жекешелендіру комитеті, Дрменсіз борышкерлермен жмыс комитеті, аржы мониторингі комитеті.
азіргі кезде аржы министрлігіні орталы аппаратында біратар мына департаменттер маызды орын алады: Мемлекеттік бюджетті атарылуын талдау жне оны діснамасы; Есептеме жне статистика; Мемлекеттік активтерді басару жне мемлекеттік сатып алу діснамасы; Мемлекеттік органны ызметін амтамасыз ету; Кадрлы амтамасыз ету жне жат айналымы; Стратегиялы даму жне халыаралы ынтыматасты; Халыаралы атынастар; За службасы; Апаратты технологиялар; Мемлекеттік арыз алу; Бухгалтерлік есепті, аудиторлы ызметті дамыту жне баса департаменттер.
Департаменттер мен комитеттер з кезегінде натылы функциялы міндеттерді орындайтын басармалардан, ал олар блімдерден трады. Блімдер басармалар орындайтын функцияларды натылайды. Министрлікті рылымында сондай-а Мемлекеттік сатып алуды йлестіру басарамасы жне Апарат пен жмылдыру жмысын орау блімі блінген.
азынашылы комитетіні йымды рылымы аржы министрлігі рамындаы азынашылыты орталы аппаратынан жне облыстар, алалар бойынша оан баынышты ауматы блімшелерден трады. азынашылы комитеті аржы министрлігіні зыры шектерінде арнайы атарушы жне баылау адаалау функцияларын, сонымен бірге республикалы бюджетті атарылуына ызмет крсету, мемлекеттік бюджетке, мемлекеттік мекемелерге есеп-исапты- кассалы ызмет крсету жне мемлекеттік бюджетті аражаттарын масатты пайдаланылуына алдын ала жне аымдаы баылау жасау жніндегі салааралы йлестіруді жзеге асыратын ведомство болып табылады.
азынашылы органдарыны негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
республикалы бюджетті кассалы атарылуын йымдастыру жне баылау, мемлекеттік бюджетке есеп-исапты-кассалы ызмет крсетуді жасарту;
бухгалтерлік есеп пен бюджет жйесіндегі есептемені жне азынашылы органдары жйесіндегі ішкі аудитті дамыту жне жетілдіруге атысу;
республикалы жне з зырыны шегінде жергілікті бюджеттерді аражаттарын тымды рі масатты пайдалануа баылауды амтамасыз ету.
азынашылы занамамен белгіленген тртіппен мына функцияларды жзеге асырады:
мемлекеттік бюджетті атарылуына ызмет крсету;
республикалы жне жергілікті бюджеттер арасында салытарды жне тлемдерді блуді амтамасыз ету жне оларды трлі дегейлерді бюджеттеріне есептеу;
мемлекеттік мекемелерді валюталы операцияларын жргізу жне есепке алу, оларды жргізген кезде занамалыты саталуы жнінде тексерулер йымдастыру;
республикалы бюджетті атарылуы жнінде есептемені дайындау;
мемлекеттік сырты арыздарды жне мемлекетті кепілдігі бар мемлекеттік емес ішкі арыздарды теу жне ызмет крсету кезінде аша аударуды жзеге асыру;
республикалы бюджетті атарылуы туралы бухгалтерлік есеп пен есептемені жргізу тртібін зірлеу жне жергілікті атарушы органдара жне аржы министрлігіне жергілікті бюджеттерді кассалы атарылуы туралы есеп беру;
ымбат баалы металдар рыногыны жай-кйін талдау, ішкі жне сырты рыноктарда ымбат баалы металдармен жне асыл тастармен операциялар жргізу;
азынашылы шоттарындаы аымдаы алдытарды басару; мемлекеттік
мекемелерді тапсырмасы бойынша аша аударуды жзеге асыру, мемлекеттік мекемелер беретін тлемдік жаттарды баылау; бюджет жйесінде бухгалтерлік есепті жне азынашылы органдарында ішкі аудитті жргізу тртібін зірлеу жне бекіту; халыаралы келісімшарттарды, контракттарды жне келісімдерді жобаларын дайындауа атысу;
республикалы бюджетті жне з зыры шектерінде, жергілікті бюджеттерді аражаттарын масатты пайдалануды алдын ала жне аымдаы баылауды жзеге асыру;
республикалы жне жергілікті бюджеттерді кіріс жне шыыс шоттарыны жай-кйі туралы кн сайыны апаратты жасау;
азастан Республикасы занамасымен оан жктелген баса функцияларды жзеге асыру.
азынашылы жмыскерлеріні мемлекетті аражаттарын пайдаланатын мемлекеттік ксіпорындарды, мемлекеттік билік пен басару органдарыны, мемлекеттік банктерді аржылы- бухгалтерлік службалары тексеруге ы бар. Оларды лауазымды адамдардан аржы занамасын бзуды жоюды талап етуге ы бар. азынашылы службаларына азынашылы тлем операцияларыны орындалуын тотата труа, бюджет ашасын масатсыз пайдалану фактілері аныталан жадайда оны айтарып алуа жне жмсауа тыйым салуа, ашаны бюджетке ндіріп алуа (айтарып алуа) ы берілген, сонымен бірге азынашылы бюджеттік аражаттарды немді жмсауа ммкіндік туызуы тиіс.
аржылы баылау комитеті баылау саласындаы йымды діснамалы жне талдамалы жмыстарды жзеге асырады. Оны органдары лтты шаруашылыты барлы салалары мен ызметтер сферасыны мемлекеттік ксіпорындар мен йымдарына, леуметтік сфера мен халыты орауды бюджеттік йымдары мен мекемелеріне, басару органдарына, ораныс ксіпорындары мен йымдарына жне ы тртібін орауа тексеріс жргізеді. Олар сонымен атар кредиттік жне валюталы ресурстарды пайдалануды, баалы ааздар бойынша занамаларды орындалуын баылайды.
Салы жйесін басаруды азастан Республикасы экономика жне бюджеттік жоспарлау министрлігі жне басшылыты занамамен арастырылан шектерде азастан Республикасыны леуметтік-экономикалы дамуыны негізгі баыттарын зірлеуді, азастан Республикасыны леуметтік-экономикалы дамуыны стратегиялы жне индикативтік жопарларыны, мемлекет аржысын басаруды, орта мерзімге арналан мемлекеттік бюджетті болжамды крсеткіштеріні жне тиісті аржы жылына арналан республикалы бюджетті жобасын алыптастыруды салааралы йлесуін жзеге асыратын орталы атарушы орган болып табылады.
Экономика жне бюджеттік жоспарлау министрлігіні аппараты рылымында мына департаменттерді бліп крсетуге болады: Салыты саясат жне болжамдар, Бюджеттік дерісті діснамасы жне функциялы талдау; Бюджеттік саясат жне жоспарлау; Мемлекеттік арыз алуды жне кредит беруді жоспарлау; ірлік саясат жне бюджетаралы атынастар; Халыаралы экономикалы жне аржылы атынастар; Стратегиялы жоспарлау жне талдау; Экономикалы саясат жне индикативтік жоспарлау; Мемлекеттік апарат, ораныс, оамды тртіп жне ауіпсіздік шыыстарын жоспарлау; леуметтік сфера шыыстарын жоспарлау; Экономикалы саясат жне болжау; Салалы саясат пен бадарлмалар; Апарат жне инновациялар сферасында шыыстарды жоспарлау; Мемлекеттік жоспарлау діснамасы; салалы органдарды шыыстарын жоспарлау жне баса департаменттер.
Департаменттерді атауларына арай министрлікті міндеттері туралы айтуа болады:
стратегиялы масаттар мен басымдытарды, азастан Республикасыны леуметтік-экономикалы дамуыны негзігі баыттарын алыптастыру;
за мерзімді перспективада «2020 жыла дейінгі даму стратегиясын» іске асыру жне орта мерзімді уаытта демелі индустриялы-инновациялы дамуды 2010–2014 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасын іске асыру;
экономикалы талдау, азастан Республикасыны леуметтік- экономикалы дамуын макроэкономикалы болжау жне реттеу жне реформалар барысын баалау;
стратегиялы, индикативтік жне бюджеттік жоспарлау жйесін алыптастыру жне жетілдіру;
мемлекеттік салыты-бюджеттік жне инвестцииялы саясатты мемлекетті ашалай-кредиттік саясатымен зара байланыста, сондай-а халыаралы экономикалы жне аржылы атынастар сферасындаы саясатты алыптастыру жне іске асыру,
мемлекетті активтерін тиімді басару сясатын жасауа жне оны іске асыруа атысу;
мемлекеттік басару жйесін жетілдіру жніндегі сыныстар жасау жне занамамен оан жктелінген басадай міндеттер.
Министрлік мынадай негізгі функцияларды жзеге асырады:
мемлекеттік леуметтік-экономикалы саясатты негізгі баыттарын жасау, азастан Республикасында стратегиялы, индикативтік жне бюджеттік жоспарлау жйесін жетілдіру бойынша жмыстарды жргізу;
азастан Республикасы кіметіні Бадарламасын жне оны іске асыру бойынша іс-шараларды жоспарын алыптастыру, оларды атарылу мониторингін жзеге асыру; орта мерзімді индикативтік жоспарларды жасау;
мемлекеттік инвестицияларды басым баыттарын алыптастыру;
Республикалы жне жергілікті бюджеттерге тсетін тсімдерді болжау, тиісті аржы жылына арналан республикалы бюджетті жобасын, алдаы ш жылды кезеге арналан азастан Республикасыны мемлекеттік бюджетіні болжамды крсеткіштерін зірлеу, республикалы жне жергілікті бюджеттерді атарылуын талдау;
елді леуметтік-экономикалы дамуыны азастан Республикасыны ірлері мен салаларыны, лемдік экономиканы жайкйі мен дамуыны мониторингін жргізу;
инвестициялы бадарламаларды сараптамасын оса, инвестициялармен жасалатын контракттара; республикалы бюджеттен аржыландыру шін сынылатын инвестициялы жобалара экономикалы сараптама жргізуге атысу;
мемлекетті аржысы мен мемлекеттік меншікті басару сферасында мемлекеттік саясатты масаттары мен басымдытарын анытауа атысу;
арыз алу лимиттерін, сондай-а ерекше маызды жергілікті бюджеттік бадарламалар бойынша шыыстарды е аз млшерлерін жергілікті атарушы органдара жеткізу;
республикалы жне жергілікті бюджеттерге арналан бірыай бюджеттік сыныптама мен аржылы есептемені бірыай нысанын зірлеу жне бекіту;
бюджеттік деріске діснамалы басшылы ету, бюджеттік бадарламалауды дістерін жне мемелекет шыыстарын функциялы талдауды дістемесін енгізу;
саясатты зірлеу, мемлекеттік жне мемлекет кепілдік берген арыз алу мен кредиттік саясатты жоспарлау мен мониторингті жзеге асыру;
жай кйді жыл сайыны баалауды жзеге асыру жне алдаы 10 жылды мерзімге мемлекеттік жне мемлекет кепілдік берген борыш пен арыз алуды болжау;
халыаралы экономикалы ынтыматасты жніндегі мемлекеттік органдарды жмысын йлестіру, халыаралы аржы жне экономикалы йымдармен, донор-елдермен, рейтингтік агенттермен зара іс-имыл жасау;
министрлікті зырына кіретін баыттар бойынша мемлекеттік жне салалы (секторлы) бадарламаларды зірлеу жне оан занамамен жктелген зге функцияларды жзеге асыру.
Жергілікті аржы органдарыны аппараты облысты, алалы, ауданды аржы департаменттері (басармалары) мен блімдерін, салы комитеттерін кіріктіреді.Олар оперативтік басару жніндегі жмыстарды жргізеді, яни жергілікті бюджеттерді болжаумен, жасаумен жне оларды атарылуымен, ішкішаруашылы резервтерді анытаумен жне шаруашылы кешенімен леуметтік мдени сфераны барлы буындарында ресурстарды немдеуді іздестірумен айналысады, шаруашылы органдарды аржыландыруды жзеге асырады жне оларды аржылы ызметін баылап отырады. аржы органдары жергілікті кімшілікке баынады.
аланы алалы аржы басармасыны рылымы деттегідей білім беруді, денсаулыты, леуметтік орауды, аржы органдарын, ндірістік емес сфераны, бюджеттік аражаттарды пайдалануа баылау жасау, кірістерді болжау, мемлекеттік сатып алуды йлестіру, за службасы, кадрлар жне т.б. блімдерді кіріктіреді.
Облысты аржы департаментіні (басармасыны) рылымы облыстар шаруашылыыны зіндік ерекшелігін ескереді жне келтірілгеннен біршама айырмашылыы болады. Оан ауыл шаруашылыын аржыландыру блімі кіріктіріледі, біратар блімдерді атауларында айырмашылытар бар.
Ауданды аржы блімдерінде жергілікті бюджеттерді атарылуы бойынша тиісті блімшелер болуы ммкін. Блімдерді орнына инспекциялар, топтар немесе жекелеген мамандар (санаттары бойынша) болуы ммкін.
Бюджеттік блімні, бюджет бойынша инспекцияны негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
ала, аудан бюджетін жасау бойынша, шаруашылыта ішкі резевтерді анытау жне жмылдыру жне нем режімін сатау бойынша жмысты йымдастыру;
ала, аудан бюджетіні жобасын жасау бойынша жмыстарды орындау;
ала, аудан бюджетіні орындалу барысына баылауды жзеге асыру, аржы бліміні баса блімшелерімен бірлесіп бюджетті орындалуын амтамасыз ету, бюджет кірістерін кбейтуді іздестіру жне шыыстарды немдеу бойынша сыныстарды дайындау;
бюджеттік занаманы, кімет аулыларын, билікті жергілікті органдарыны шешімдерін жне бюджетті жасау мселелері бойынша жоары аржы органдарыны нсауларын ата сатауды баылау.
Облысты, алалы аржы басармаларыны жне ауданды аржы блімдеріні кірістер тсімдерін болжау мен экономикалы талдау блімдері мына жмыстарды жргізеді:
мемлекеттік бюджетке салытар мен кірістерді жылды тсімдерін жобалауды жне бл кірістерді тсімдерін амтамасыз ету жніндегі шараларды жзеге асыру;
бойынша бюджетке тсетін салыты жне баса тлемдерді жне халыты салыты тлемдеріні тсімін баылауды жзеге асырады;
мемлекеттік бюджетті бюджетке кірістерді, салытарды жне баса тлемдерге атысты блігінде кіріс бліміні атарылуы туралы есептемені жасайды;
бюджет алдындаы міндеттемелерді орындалу барысын талдайды, бюджетке кірістерді тспеуін болдырмау бойынша оперативтік шаралар абылдайды, бюджет ресурстарын кбейту бойынша сыныстар даяралайды;
бюджет жобасын жне оны мемлекет кірістері блігінде атарылуы туралы есепті арауа ажетті материалдарды даярлайды.
Материалды ндірісті жне ндірістік емес сфераны аржыландыру блімі бекітілген бюджетке сйкес тиісті баыныштаы ксіпорындарды, йымдарды жне мекемелерді жне оларды ндірістік жне аржы болжамдарыны, жоспарларыны жне крсеткіштеріні орындалуына арай бюджеттен аржыландыруды жзеге асырады, аржаттарды немді жне масатты жмсалуына алдын ала, аымдаы жне кейінгі баылауды жргізеді.
Жергілікті аржы органдарыны міндеттеріне мемлекеттік аржылы тртіпті сатауды баылау кіреді. Осы масатпен олар шаруашылы органдар мен мекемелер зірлеген жоспарлар мен сметаларды дрыстыы мен объективтілігін тексереді, жергілікті кімшілер блімшелеріні бухгалтерлік есептері мен баланстарын арайды.
Мемлекетті кірістерін жмылдыру бойынша аса маызды функцияларды Салы службасы орындайды. Салы службасыны органдары укілетті мемлекеттік органнан – Салы комитетінен жне органдарынан – облыстарды, алаларды, аудандарды комитетінен трады (12.3 параграфты араыз).
Салы комитетінде салы жне бюджетке тленетін баса міндетті тлемдерді толы тсуін, міндетті зейнетаы жарналарыны жне леуметтік сатандыруды мемлекеттік орына аударылатын леуметтік аударымдарды толы жне дер кезінде аударылуын амтамасыз ету жніндегі, сондай-а салы тлеушілерді салыты міндеттемелерін орындауына салыты баылауды жзеге асыру жніндегі негізгі міндеттер жктеледі.
Салы комитеті мынадай негізгі функцияларды жзеге асырады:
акцизделетін тауарларды жекелеген трлеріні ндірісі мен импортына, лицензия беру, сондай-а оларды ндірісі мен айналымы саласында есепке алуды, есептемені йымдастыру;
азастан Республикасыны апараттандыру туралы занамасына сйкес апаратты жйелерді олдана отырып, электронды ызмет крсету;
азастан Республикасы салы тлеушілеріні Мемлекеттік тізілімін жргізу;
Жер ойнауын пайдалануа арналан контракттар жобалары мен брын жасалан контракттара енгізілетін жер ойнауын пайдалануа арналан контракттара згерістер мен толытырулар жобаларына салы сараптамасын жргізу;
азастан Республикасы занамасына сйкес салытарды тлеу бойынша салыты міндеттемелерді орындау мерзімдерін згерту жніндегі мселелерді арау;
мнай німдеріні ндірілуі мен айналымыны тегерімін жасай отырып, мнай німдеріні жекелеген трлеріні ндірісі мен айналымы бойынша бірыай дерекор жргізу жне олар туралы мліметтерді жне зге ажетті апаратты бірыай дерекора беруді нысандарын, тртібі мен мерзімдерін айындау;
мнай німдерін ндірушілерді, мнай жеткізушілерді жне мнай німдерін базадан сатуды жзеге асыратын тлаларды, сондай-а темекі німдерін ндіретін тлаларды ызметіні мониторингін жргізу;
салы тлеушілерге мемлекеттік ызмет крсету;
салыты ы бзушылытара арсы крес мселелері бойынша азастан Республикасыны халыаралы міндеттемелерін орындау;
салы занамасыны орындалуына баылау жргізу бойынша орталы жне жергілікті мемлекеттік органдармен зара іс-имыл жасау;
этил спиртіні, алкоголь німіні, темекі німдеріні жне мнай німдеріні жекелеген трлеріні ндірісі мен айналымына баылауды жзеге асыру бойынша орталы мемлекеттік жне жергілікті мемлекеттік органдармен зара іс-имыл жасау;
«Салы жне бюджетке тленетін баса міндетті тлемдер туралы» азастан Республикасыны Кодексінде (Салы кодексінде) белгіленген тртіппен салытарды, сімаы мен айыптар есептелген сомасы блігінде, сондай-а салы службасы органдары лауазымды тлаларыны рекеті (рекетсіздігі) блігінде салыты тексерулерді актілері бойынша хабарламалара заи жне жеке тлаларды шаымдарын арау;
мыналара салыты баылауды жзеге асыру:
салы тлеушіні тіркеу есебіне; салы салу объектілері мен салы салуа байланысты объектілерді есебіне; бюджетке тсімдерді есебіне; осылан н салыын тлеушілерді есебіне; салыты тексерулерге; камералды баылауа; салы тлеушілерді аржы-шаруашылы ызметіне мониторингіне; фискалды жады бар баылау-кассалы машиналарды олдану аидалары; акцизделетін тауарларды жекелеген трлерін табалауа жне акциз бекеттерін белгілеуге; мемлекет меншігіне айналан мліктерді есепке алу, баалау жне сату тртібіні саталуын, сондай-а мемлекет меншігіне айналан мліктерді толы жне уатылы берілуін тексеруді; салы жне бюджетке тленетін баса міндетті тлемдерді дрыс есептеу, толы ндіріп алу жне уатылы аудару мселелері бойынша укілетті жне жергілікті атарушы органдара баылау;
олданыстаы занамаа сйкес табалауа жататын акцизделетін німдер бойынша акциз табалары мен есепке алу-баылау табаларыны жасалуын, саталуын, сатып алынуын, есепке алынуын жне берілуін, сондай-а табалау аидаларыны саталуын баылау;
мемлекет меншігінен алынан млікті есепке алу, сатау, баалау, одан рі пайдалану жне ткізу тртібін сатауа, оны азастан Республикасыны занамасына сйкес тиісті укілетті органа толы жне уатылы берілуіне, сондай-а оны ткізген жадайда ашаны бюджетке толы жне уатылы тсуіне баылау;
халыаралы шарттарды кімшілендіру жне салы салу мселелері бойынша шетелдік мемлекеттерді зыретті органдары арасындаы апарат алмасуды жзеге асыру;
салы жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдерді тсуіні толытыын кздейтін занаманы саталуын баылау;
нормативтік ыты актілерде белгіленген зыреті шегінде салыты жне салыты емес тсімдерді баылау жне талдау;
халыаралы іскерлік операцияларда трансферттік бааларды олдану кезінде мемлекеттік баылауды, тауарды (жмысты, ызмет крсетуді) рынокты баасынан мміле баасыны ауытуын мселесі бойынша тексеруді, рынокты баадан мміле баасыны ауытуы фактісін анытау кезінде салы салу объектілерін тзету жне олар бойынша трансферттік баалар олданылуы ммкін ммілелер тізілімін жргізу;
этил спиртін ндіруді технологиялы желілеріні жне алкоголь німдерін ю желілеріні тиісті спирт лшейтін аппараттармен жне есептеуші баылау аспаптарымен жаратандырылуын, сондай-а мнай деу зауыттарында, мнай німдеріні базаларында жне жанармай ю станцияларында есептеуші баылау аспаптарын, жне оларды жмыс істеуін баылау;
алкоголь німдері мен темекі німдерін сату кезінде е тменгі бааларды саталуын баылау;
азастан Республикасыны занамасында кзделген зге функциялар.
Комитетке оан жктелінген негізгі міндеттер мен функцияларды жзеге асыру кезінде кп ытар берілген, атап айтанда:
з зыры шектерінде салыты міндеттемелерді туындауы, орындалуы мен тотатылуы бойынша тсіндіруге жне тсінік беруге;
салы тлеушіні ашалай жаттарына, бухгалтерлік кітаптарына, есептеріне, аржылануыруды дара жоспарларына, ашаны бар-жоына, баалы ааздарына, есеп айырысуларына, малмдамасына жне салыты міндеттемелерді орындауа байланысты зге жаттарына азастан Республикасы занамалы актілерімен белгіленген талаптарды сатай отырып, тексеру жргізуге;
азастан Республикасы занамалы актілерінде белгіленген талаптарды сатай отырып салыты міндеттемелерді орындауа байланысты салы тлеушіні бухгалтерлік жаттамаларын, сметаларын, ашасыны бар-жоын, баалы ааздарын, есептерін, малмдамаларын жне зге жаттарын тексеруді жргізуге;
салы тлеушіден укілетті орган белгіленген нысандар бойынша салы жне бюджетке тленетін баса міндетті тлемдерді есептеу мен тлеу (стап алу мен аудару) жніндегі жаттарды, оларды толтыру бойынша тсіндірмелерді, сондай-а салы жне бюджетке тленетін баса міндетті тлемдерді, жинатаушы зейнетаы орларына міндетті зейнетаы жарналарыны жне леуметтік сатандыруды мемлекеттік орына аударылатын леуметтік аударымдарды дрыс есептелуін жне уатылы тленуін (стап алу жне аудару) растайтын жаттарды беруді талап етуге;
азастан Республикасы занамалы актілерінде белгіленген тртіппен салыты тексеруді жзеге асыру барысында салыты ы бзушылытар жасаланын айатайтын жаттарды салы тлеушіден алып оюа;
оларды орналасан жеріне арамастан табыстар алу шін пайдаланылатын кез келген салы салу объектілері мен салы салуа байланысты объектілерді тексеруге, салы тлеушіні млкін (трын й-жайлардан баса) тгендеуді жргізуге;
азастан Республикасыны кіметі бекітетін тізбе бойынша салы тлеушіден электронды жаттар трінде апарат алуа;
заи тла мен дара ксіпкерге;
салы салуа байланысты мселелер бойынша тексерілетін салы тлеушіге;
аржы рыногы мен аржы йымдарын реттеу жне адаалау жніндегі укілетті органмен келісім бойынша укілетті орган белгілеген тртіпте рекетсіз заи тлаа;
занамада белгіленген тртіпте азастан Республикасы Президентіне, азастан Республикасыны Парламенттігіне жне мслихатты депутаттыына, сондай-а жергілікті зін-зі басару органдарыны мшелігіне кандидат ретінде тіркелген тлаа жне оны зайыбына (жбайына) атысты коммерциялы, азастан Республикасы занамалы актілерінде белгіленген талаптарды сатай отырып, банктік жне замен оралатын зге пияны райтын мліметтерді жария етуге банктерден немесе банктік операцияларды жекелеген трлерін жзеге асыратын йымдардан оны банктік шоттарды бар-жоы жне оларды нмірлері туралы, осы шоттардаы ашаны алдыы мен озалысы туралы мліметтер алуа;
Салыты кодексте кзделген жадайларда салы тлеушіні салыты мін деттемесін жанама діспен анытауа;
«Салы жне бюджетке тленетін баса міндетті тлемдер туралы» азастан Республикасыны Кодексінде (Салы кодексі) кзделген жадайларда салы тлеушіні салыты міндеттемелерін жанама тсілмен анытауа;
з зыры шегінде субъектілерді этил спиртіні, алкоголь німіні, темекі німдеріні жне мнай німдеріні жекелеген трлеріні ндірісі мен айналымы саласында олданылатын технологиялы рдісті, сатауды жне сатуды нормаларын, аидаларын жне нсаулытарын сатауын тексеруге;
занамада белгіленген тртіпте Комитетті негізгі міндеттері мен функцияларын іске асыру шін ажетті апараттар мен жаттара срау салуа жне алуа;
азастан Республикасы занамасына сйкес соттара талаптар оюа жне занамалы актілермен кзделген зге де ытары бар.
Салы комитетіні аппараты мынадай басармаларды кіріктіреді: салы салу діснамасы, салы аппеляциялары, йымды амтамасыз ету, ірі салы тлеушілерді кімшілігі мен мониторингі, кірістерді талдау жне аымдаы болжау, салы тлеушілер монитрингі, халыаралы салы салу, апаратты технологиялар, йымды-аржылы амтамасыз ету, за жне т.б. басармалары.
Кедендік баылау комитеті азастан Республикасыны экономикалы мдделерін орау жніндегі функцияларды жзеге асыра отырып, сырты экономикалы ызметте, кедендік саясаты жргізгенде кеден службасыны органдары арылы мемлекетті аржылы ресурстарыны айтарлытай лесін райтын кеден баждары мен тлемдерін тлетуді йымдастырады.
Кеден органдарыны рылымы облысты кеден басармаларын, кедендерді, кеден бекеттерін кіріктіреді.
Облысты, алалы, ауданды салы комиттеріні міндеттері мыналар:
салы тлеушілер мен салы салынатын объектілерді уатылы есепке алуды амтамасыз ету, салытар мен бюджетке тленетін баса міндетті тлемдерді есептеуді дрыстыын, тлеуді толытыы мен уатылыын баылау;
есептелген жне тленген салытар мен бюджетке тленетін баса міндетті тлемдерді есепке алу;
салытар мен бюджетке баса міндетті тлемдерді тсуі арылы есептемені жасау;
бюджетке салытар мен баса тлемдерді есептеумен жне тлеумен байланысты салыты есеп исаптарды, малмдамаларды жне зге жаттарды нысандарын зірлеу;
салы занамасын олдану жнінде нсаулы жне дістемелік нсаулар, баса оу ралдарын басып шыару.
Облыстар, аудандар, алалар жне алалардаы аудандарды салы комитеттеріне мынадай ытар берілген:
меншікті кез келген нысандарына жне йымды ыты нысандара негізделген заи тлаларды, шетелдік заи тлаларды, азастанды жне шетелдік жеке тлаларды барлы ашалай жаттарына, бухгалтерлік кітаптарына, есептеріне, аржыландыруды дара жоспарларына (сметаларына), ашасыны бар-жоына, баалы ааздарына жне баса ндылытарына, есеп айырысуларына, малмдамаларына жне бюджетке салытар мен баса міндетті тлемдерді есептеумен жне тлеумен байланысты зге жаттара тексеру жргізуге;
зіні кілеттігін жзеге асыру кезінде ндірістік, ойма, сауда, кассалы жне зге й-жайларды, клік ралдарын, баса сатау орындарын ксіпкерлік ызмет шін жне пайданы (табыс) алуа арналан салы салу объектілерін стаумен байланысты ксіпорындар мен халы млкіні пайдалануын тексеруге;
салы занамасын бзан йымдара, мекемелерге жне азаматтара «Салы жне бюджетке тленетін баса міндетті тлемдер туралы» азастан Республикасы кодексімен арастырылан санкциялар мен кімшілік айыпплдарды олдануа;
йымдар мен азаматтарды салы занамасын бзуды жою жніндегі талаптарды орындамаан жадайда оларды есеп айырысу операцияларын тотата труа, салытарды, айыпплдарды жне сімплдарды уатысында тлемеген жадайда салы тлеушілерді млкін, ашалай аражаттарын тізімдеуге бюджетке тленетін салыты жне баса тлемдер бойынша мерзімді зарту жне бліктеп тлеуге ммкіндік беруге, салы службасы мртебесімен аныталан зіні функцияларын жзеге асыру кезінде баса ытарды пайдалануа.
Салы комитеттеріні лауазымды адамдарыны олданыстаы занамаа сйкес здеріні ызметтік міндеттерін орындамааны немесе тиісті орындамааны шін, тексерулерді нтижелері мен орытындыларын жоары органдара жне жария етуге берілетін аапаратты брмалааны шін, пайдакнем масаттарында сз байласаны шін, коммерциялы немесе ндірістік пияны, ксіпорындар мен азаматтарды салымдары пиясын жария еткені шін, оларды заа арсы іс-имылдарымен келтірілген моральды немесе материалды зияны шін жауапкершілігі болады.
Облыс, ала салы комитеттері: комитет траасын, оны орынбасарларын; салыты тіркеу; апаратты технологиялар; салыты кімшілдік ету; есеп жне талдау; салы аудиті; осылан н салыы; акциздер; ндірістік емес тлемдер; салыты берешекпен жмыс жніндегі; ішкі жмыс; аржылы-шаруашылы ызмет басармаларын; за; салы шаымдары блімдерін кіріктіреді.
Басармалар блімдерден, соылар секторлардан (басару функцияларыны натылануына арай) трады. Шоырланумен немесе ртараптанумен байланысты комитеттер блімшелеріні атауларыны трленуі ммкін: мысалы, аржылы шаруашылыты амтамасыз ету басармасы, бухгалтерлік есеп жне есептеме басармасы, йымды басарма жне басалары болуы ммкін.
Аудан бойынша салы комитеті: комитет траасын, оны орынбасарларын; заи жне жеке тлалар аудиті; есеп, жиынты талдау жне мониторинг; апаратты амтамасыз ету; ндірістік емес тлемдер; ндіріп алу; жанама салытар; заи тлаларды, жеке тлаларды, дара ксіпкерлерді салыты есептемесін абылдау жне деу; салыты тіркеу; йымды-кадрлы жмыс жне жат айналымы блімдерін кіріктіреді.
Басаруды бл буынында блімдер мен секторлар атауларыны да трленуі ммкін: салыты кімшілік ету, йымды-ыты жмыс жне ндіріп алу жне т.б. блімі. Блімдер бас мамандар, жетекші мамандар мен мамандар жмыс істейтін секторларды кіріктіруі ммкін.
Елімізде республикалы бюджетті атарылуын сырты баылаумен байланысты мселелермен Республикалы бюджетті атарылуын баылау жніндегі есеп комитеті айналысады, ол Президентке тікелей баынатын жне есеп беретін республикалы бюджетті атарылуын сырты баылауды жзеге асыратын мемлекеттік орган болып табылады.
Есеп комитетіні ыты жадайы азастан Республикасыны Конституциясымен, задарымен, азастан Республикасы Президентіні актілерімен, сондай-а осы комитет туралы аида да айындалан.