Аржыны басаруды автоматтандырылан жйесі
азіргі уаытта аржыны басаруды жетілдіру – бл дерісте автоматтандырылан жйелерді жасап, оларды аржыны басаруа ендіру мен йлестіру негізінде жргізіліп отыр. Экономикалы-математикалы дістер мен электронды-есептеу техника-сына негізделген басаруды автоматтандырылан жйелері (БАЖ) аржыны жалпы басаруды бір блігі болып табылады. аржыны басаруды автоматтандырылан жйесі деп аржыны, аржы жйесін тиімді басаруа ммкіндік жасайтын есептеу жне йымды техниканы, байланыс ралдарыны кімшілік, экономикалы, математикалы дістеріні жиынтыын атайды. Ол есепке алу, жоспарлау жне лтты шаруашылыты басару шін апаратты жинау мен деуді жалпы мемлекеттік автоматтандырылан жйесіні осалы жйесі ретінде крінеді.
аржыны басаруда аржылы есеп-исаптарды автоматтандырылан жйесі (КЕАЖ) олданылады. Ол зара байланысты, бірлесіп іс-рекет ететін функциялы, амтамасыз етуші, технологиялы осалы жйелерден трады.
йымды трыдан ЕАЖ дегеніміз бір-бірімен зара байланысты мына осалы жйелерді жиынтыы:
йымды-экономикалы амтамасыз ету;
апаратты амтамасыз ету;
бадарламалы амтамасыз ету; техникалы амтамасыз ету; йымды-
ыты амтамасыз ету; технологиялы амтамасыз ету; кадрлы амтамасыз ету. ЕАЖ-ды рамына аржы жйелерін апараттандыру орталыы
зірлейтін мынадай біріктірілген апаратты жйелер (БАЖ) кіреді:
«Республикалы бюджетті жобасын алыптастыру» БАЖ-ы;
«Жергілікті бюджетті жобасын алыптастыру» БАЖ-ы;
«Нормативтік-анытама апарат деректеріні базасы» БАЖ-ы;
«аржыландыру жоспарларын алыптастыру жне натылау» БАЖ-ы;
«Бюджеттік дерісті монитрингі» БАЖ-ы;
«Мемлекетті талаптары мен міндеттерін басару» БАЖ-ы;
«аржылы баылау комитеті» БАЖ-ы;
Жоарыда аталан жйелер азынашылы комитетіні, Салы комитетіні, Мемлекеттік млік жне жекешелендіру комитетіні, лтты банкті, Статистика жніндегі агенттікті жне басаларыны апаратты жйелерімен тыыз тйіндес болады.
аржылы есеп-исаптарды автоматтандырылан жйесі мына мемлекеттік органдарды амтиды:
азастан Республикасы аржы министрлігі(орталы аппарат);
азастан Республикасы аржы министрлігіні аржылы баылау комитеті (орталы аппарат жне ауматы органдар);
азастан Республикасы Экономика жне бюджеттік жоспарлау министрлігі
(Р Э жне БЖМ);
Бюджеттік бадарламалар кімшілері (ББ);
Мемлекеттік мекемелер(ММ);
Жергілікті аржы органдары;
Апаратты жйелерді зірлеумен жне аржылы ызмет саласында
апаратты-есептеу ызметтерін крсетумен Апаратты аржы жйелеріні орталыы Республикалы мемлекеттік ксіпорын – аржы министрлігіні АЖО РМК айналысады.
Предметі мен ызмет масатына сйкес АЖО РМК-ні негізгі міндеттері мыналар болып табылады: аржы министрлігіні блімшелеріне жне баса йымдара апаратты есептеу ызметтерін крсету; министрлік бекіткен жоспарлара сйкес азіргі технологиялар мен бадарламалы ралдарды зірлеу жне енгізу;
мемлекеттік ксіпорындар мен мекемелер, мемлекетті лестік атысуы бар шаруашылы серіктестіктері бойынша реестр иесіні функцияларын жргізу;
министрлікті жоспарларына сйкес министрлікті блімшелерін есептеу, коммуникациялы техника жне оргтехника ралдарымен амтамасыз ету;
апаратты технологияларды енгізу жайында мемлекеттік мекмелер бойынша кіметтік бадарламаларды іске асыруа атысу.
Біріктірілген апаратты жйелерді ысаша сипаттамасына тоталайы.
«Республикалы бюджетті жобасын алыптастыру» біріктірілген апаратты жйесі (РБЖБАЖ-ы) келесі аржы жылына арналан республикалы бюджетті жобасын алыптастыру дерсіні трт негізгі стадияларын автоматтандыруа жне ш жылды кезеге жобалы крсеткіштерді анытауа арналан.
РБЖБАЖ-ы бюджет жобасын алыптастыру стадияларыны жйелілігі мен функциялылыыны аидаттары бойынша блінген алты осалы жйелерден трады:
«Бюджетті болжамды крсеткіштерін анытау» осалы жйесі;
«ББ бюджеттік тінімдерін алыптастыру» осалы жйесі;
«Бюджетті кіріс блігіні жобасын алыптастыру» осалы жйесі;
«Бюджетті шыыс блігіні жобасын алыптастыру» осалы жйесі;
«Бюджет жобасын алыптастыру жне шешімдер абылдау» осалы жйесі;
«кімшілік ету» осалы жйесі.
Деректерді негізгі аындары «Республикалы бюджетті жобасын алыптастыру» апаратты жйесі баса жйелермен біріктірілген. Жйе бюджеттік бадарламалар кімшілеріне мемлекеттік мекемелерден апарат жне Р Э жне БЖМ-а бюджетті шыыс блігі бойынша біріктірме деректер жинауа жадай жасайды.
Апаратты жинау кезінде деректерді сатау сызбасыны блгіштік сипаты болады жне рылымды трыда ш дегейге блінген: бірінші дегей – Р Э жне БЖМ-де орналасан деретерді орталы базасы, онда бкіл бастапы апарат саталады. Екінші дегей – бюджеттік бадарламалар кімшілеріні деректер базасы – бюджеттік бадарламалар кімшілері мен барлы ведомствоа баынышты мемлекеттік мекемелерді бастапы апараты бар жергілікті базалар. шінші дегей – мемлекеттік мекемелер деректеріні базасы – мемлекеттік мекемалерді бастапы апараты бар жергілікті базалар. Дегейлер арасында апарат алмасуды рбір дегей деректеріні базаларын кімшілер деректерді берісу арылы жргізеді. Деректерді берісу байланысты блінген арнасы, байланысты коммутелінген арнасы, не электронды пошта арылы файлды алмасы бойынша жргізілуі ммкін. Жйені сол не зге клиенттеріні деректеріне кіруді жйе кімшісі реттеп отырады.
Біріктірілген трдегі республикалы бюджетті мліметтері, бадарламалар осалы бадарламалар бойынша республикалы бюджет шыыстарыны жылды клемдері, Бюджеттік бадарламалар аржы министрлігіні «аржыландыру жоспарларыны жобаларын алыптастыру» біріктірілген апаратты жйесіне экспортталады.
Бюджеттік бадарламалар сондай-а аржы министрлігіні «Бюджеттік деріс монитроингі» біріктірілген апаратты жйесіне экспортталады.
«Жергілікті бюджетті жобасын алыптастыру» біріктірілген апаратты жйесі облысты жне ауданды буынны жергілікті аржылы органдарына арналан жне мыналар бойынша функцияларды автоматтандырады:
кімшілік-ауматы бірлік бюджетіні жобасын алыптастыру, болжамды крсеткіштерді негіздеу шін есеп-исаптарды жасау;
жергілікті бюджетке тсетін тсімдерді клемін болжау;
жергілікті бюджеттік бадарламаларды жасау.
ЖБЖ БАЖ-ы бюджет жобасын алыптастыру бойынша бюджеттік рсімдерді жзеге асыру кезедеріні дйектілігі, функциялылыы аидатын негіздей отырып бес осалы жйелерден трады:
«ЖББ-ні бюджеттік тінімдерін алыптастыру»;
«Бюджетті кіріс блігіні жобасын алыптастыру»;
«Бюджетті шыыс блігіні жобасын алыптастыру»;
«Бюджет жобасын алыптастыру»;
«кімшілік ету»;
Баса апаратты жйелерді рылымында, деректер аымдарында, оларды сатау сызбаларында, инструменталды тырнамаларында (платформаларында) айырмашылытар болады. Мселен азастанда бюджеттік реформаларды жргізу азынашылыты апаратты жйесін жаырту ажеттігін тудырады. Бл жйе – негізгі масатты – мемлекет аржыларын тиімді басаруды амтамасыз етуге баытталан функциялы сипаттамалар кешені.
Жйе барлы дегейлердегі мемлекеттік бюджетті атарылуына прменді баылау жргізуге жне негізделінген аржылы-экономикалы шешімдер абылдауа ммкіндік бердеді, натылы уаыт режімінде бюджеттік аражаттарды аударуды тіркейді, оларды масатты арналым бойынша жмсауды адаалап отырады. Ол азастан Республикасыны нормативтік ыты базасына сйкес жне бюджеттік аражаттарды тиімді жне нысаналы жмсауды амтамасыз етуде кімет пен жергілікті атарушы органдарды жауапкершілігін блуді ескере отырып зірленген.
азынашылыты апаратты жйесі мына функциялы модулдерді кіріктіреді. Бас кітап, Бюджетке тсетін тлемдерді басару, азынашылы жне аржылы шешімдер беру, олма-ол ашаны басару, Міндеттемелерді басару жне баылау, Тлемдерді басару, азынашылы жне тлем жйелері арасындаы интерфейс, Активтер есебі, Мемлекеттік борыш пен кредиттеуді мемлекет кепілдендірген борышты есебі.
ЕАЖ-ды рамына сонымен бірге мына біріктірілген апаратты жйелер кіреді:
«Мемлекеттік мекемелер шыыстарыны дара жоспарыны атарылуыны бухгалтерлік есебі» АЖ-і (ЕСЕП);
«SALARY жалаысыны есебі» АЖ-ы;
«аржыландыру жоспарларын алыптастыру, мекемелер имасында бюджеттен аржы блу лимиттеріні есебі жне блу» АЖ-ы;
«Ведомство кадрлары» АЖ-ы;
«Мемлекеттік мекемелерді шыыстары дара жоспарыны атарылуыны бухгалтерлік есебі (ЕСЕП)» БАЖ-ы мемлекеттік мекемелер шін аржылы-шаруашылы операцияларды (оперативті бухгалтерлік есеп) автоматтандырылан деуге арналан.
Жйе міндеттері мынада:
негізгі ралдарды есебі;
материалды ндылытарды есебі;
аржылы есеп-исап операцияларыны есебі;
тосанды бухгалтерлік есептемені алыптастыру.
Бл бадарламалы аматамасыз етуді негізгі функциялары мыналар
болып табылады:
негізгі ралдар мен материалды ндылытарды баланса ою, есептен
шыару, ауыстырылуы жне т.б.;
трлі аржылы жаттарды енгізу жне олардан зінді кшірме. аржылы орперациялар бойынша жаттар «Бюджетті атарылуы жне есептеме нсаларын жргізуді аржылы рсімдерді ережелеріне» сйкес алыптасады:
шыыстар дара жоспарыны атарылу есебі бадарламалар, осалы бадарламалар бойынша жне зіндік ерекшеліктер бойынша жзеге асырылады. осалы шот бойынша зіндік ерекшеліктерді талдау тізімдемесі, лимиттер мен шыыстар кітабы алыптасады:
йарымды жаттарды (тгендеу кітаптарын, айналым тізімдемелерін, есеп бойынша картечкелерді тіркеу жорналдарын, мемориалды ордерлерді, бас кітапты, талдамалы есепті трлі тізімдемелерін жне т.б.) алыптастыру жне мр.
Бдан баса, жйені жмыса абілеттілігін олдауа жрдемдесетін жне жмыс істеуді натылы нсасына бадарламалы ралды жнге салуы амтамасыз ететін біратар кмекші фукнциялар бар.
Біріктірілген салыты апаратты жйеге жне ксіпорындарды басаруды автоматтандырылан жйелерін ысаша арастырайы.
азастан Республикасыны біріктірілген салыты апаратты жйесі (РБСАЖ) – азастан Республикасы салы органдарыны біріккен апаратты ортасы, салы тлеушілері, аржы министрлігі.
азастан Республикасы БСАЖ-ны арналымы:
азастан Республикасы Салы тлеушілеріні мемлекеттік реестрін орталытан жргізу; соны ішінде: салы тлеушілерді тіркеу, айта тіркеу, есептен алу; салы тлеуші туралы осымша мліметтерді енгізу; дербес шоттарды автоматты трде ашу;
тлемдер мен малмдамаларды (салыты нысандарды) деу, соны ішінде: салыты есептеме нысандарын абылдау жне енгізу; салыты есептеме нысандарындаы апаратты баылау; бюджетке тсімдерді тсуін баылау; салы тлеушілерді дербес шоттарын енгізу; есептеулер мен есеп айырысу; объективті крсеткіштер бойынша сімплмен жне айыпплдармен есеп айырысу;
салыты операцияларды (салыты тексерулер мен алымдар) орындалуын олдау, соны ішінде тіркеу мліметтері жне тлемдер мен малмдамаларды деу негіздемесінде салыты операцияларды жргізу шін істерді іріктеу; іріктелген істер бойынша нысандандырылан салыты операцияларды жргізуді баылау жне салыты рсімдерді нтижелерін тіркеу; есептеме жне р трлі аспектілерде салыты операцияларды жргізу нтижелерін орытындылау;
шешімдер абылдауды олдау: есептерді, соны ішінде кешенді жне ауматар трінде блінген есептерді дайындау; крделі алгоритм бойынша деректер жинатамасынан мліметтерді іріктемелеу; барлы дегейлердегі мліметтерді арап шыу, мліметтерді деу (срыптау, іріктемелеу, саралау, топтастыру)
Біріктірілген Салыты Апаратты жйені Web осалы жйесі (web БСАЖ немесе Web сайт) Р БСАЖ жйесін пайдаланушылар болып табылатын салы органдары ызметкерлерін олдауды йымдастыруа арналан.
Автоматтандырылан басаруды орталытандырылан жйелерінен баса, автоматтандырылан жмыс орындарын –АЖО-ны йымдастыру жолымен жергілікті нсалар пайдаланылады.
АЖО – ксіби бадарланан шаын есептеу жйесі, микро-ЭЕМ немесе СЭЕМ басаратын жне белгілі бір ксіп мамандарыны жмысын автоматтандыруа арналан немесе сырттаы техникалы ралдарды кешені.
АЖО-ны техникамен жаратауыны рамы тиісті бадарламалы ралдара сйкес біратар экономикалы есептерді шешумен атар диалогтік тртіптемеде графиктік, кестелік, мтіндік жаттармен жедел жмыс істеуге, трлі картотекаларды жргізуге ммкіндік береді. АЖО апараттарды тзетіп, редакциялауа, тжырымдар мен орытындыларды алыптастыруа, мтінді тіркеуге, аралы жне аты нтижелерді талдауа, АЖО-сы бар баса жмыскерлермен араашыты (дистанциялы) трде атынасуа ммкіндік жасайды.
Ксіпорындарды басаруды автоматтандырылан жйелерінде (КБАЖ) аржыны басаруды дербес функциялы осалы жйесі блініп крсетіледі, онда аржылы-кредиттік басаруды есептері шыарылады. Ол нім ндіріп, оны ткізуді белгілі бір жадайында е жоары рентабелділікке жету шін пайдаланылатын шараларды, дістер мен ралдарды жиынтыы болып табылады. осалы жйеде басару ерешеліктері ндірістік орлар мен айналыс орларыны толы айналымын ауыштыратын ашалай аражаттарды толы айналымымен байланысты жне басаруды бл функциясыны кп масатты сипатын айшытайды. осалы жйе ресурстарды жай-кйімен оларды озалысыны дерістерін сипаттайтын басару блоктарын кіріктіреді.
КБАЖ-даы аржылы есептер апараттарды (ндірісті, материалды ресурстарды, ебекті жне т.б.) аралы массивтерін пайдалану кезінде, яни басаруды баса объектілері бойынша шешілетіндіктен ксіпорынны р трлі рылымды блімшелеріні АЖО-ны кіріктіретін жне есептеу орталыыны ЭЕМ-мен жаластырылан АЖО-ны желісін ру ажет. Сйтіп, екі дегей рылады: лкен ЭЕМ-ні ресурстарын ажет ететін есептер шыарылатын жоары дегей жне ДЭЕМ-мен жаратанан жне жергілікті желіге жаластырылан АЖО болып табылатын тменгі дегей.
Толып жатан апаратты аымдар алыптасатын аржы жйесіні тменгі дегейлеріні техникалы ралдарыны кешені жаттарды жасауды, кбейтуді, кшіруді, деуді, тасымалдау мен сатауды трлі ралдарын, басару байланысыны ралдарын, дабылдама, апаратты ралдарды пайдалануды арастырады.
Дербес ЭЕМ-ні. сіресе ксіби КДЕМ-ні, электронды поштаны, деректер жинатамасыны, мтінді жне графиктік апаратты деу ралдарыны, зге азіргі апаратты техниканы болуымен байланысты басару ызметін йымдастыруды тбірлі згертуді жадайлары пайда болып отыр. Техникалы ралдар басару шешімдеріні тікелей дерісінде кптен-кп пайдаланылып келеді.
ЕАЖ жадайларында аржыны басару аппарты жмысыны мазмны айтарлытай згеруде. Мамандарды шыармашылы жмыса – БАЖ шін проблемаларды, есептерді жне оларды шыару шарттарын зірлеу мен оюа, тере экономикалы талдау жасауа жне аржыны оперативті басаруды барлы буындарында – жергілікті аржы органдарынан бастап аржы министрлігіне дейін БАЖ кеестеріні кмегімен білікті шешімдер абылдауа уаыты босайды. аржы жоспарларын орындаудаы, аржылы тртіптегі алшатытарды жоюа баытталан жедел шаралар уатылы абылдау жніндегі аржылы аппаратты ммкіндіктері едуір артады. аржы жмыскелеріні БАЖ-дан алан апараттарды олара кптеген нсалар мен отайлысын тадауды есепке алу негізінде абылданатын басару шешімдеріні сапасын арттыруа ммкіндік береді.
азіргі уаытта аржы органдарыны тменгі жергілікті органдарыны, ауданды жне алалы аржы басармаларыны жмысына аржылы есеп-исаптарды автоматтандыруды енгізу ккейкесті мселе болып отыр. Іс жзінде мндай жмыс оларда инспекторлар мен экономистерді автоматтандырылан жмыс орындарын (АЖО) енгізумен басталады, бл орындарда жеке пайдалануды микро-ЭЕМ-і олданылып отыр. сіресе, бл халыты табыстары жніндегі малмдамаларды кптеген жне немі згеріп отыратын мліметтерімен іспеттес болатын салы агенттері шін те ккейкесті мселе.
аржыны басаруды автоматтандырылан жйесі траты экономика жадайында ойдаыдай іс-рекет ететінін айта кету ажет. Тек осы жадайда ана ол аржылы аппарат жмысыны мазмнын айтарлытай згертуге ммкіндік береді.