Шаруашылы жргізуші субъектілер меншігін жаыртуды аржылы ерекшеліктері жне оны ртараптандырылуы

Шаруашылы жргізуді рынокты жйесін алыптастыр-анда маызды проблема тауарларды ндіру, блу жне оларды айналысы сфераларында, шаруашылы шешімдерді абылдауда монополизмді жою, шаруашылыты натуралдануына, респуб-лика ірлеріні тйытанушылыына жне зін-зі ошаулану-ына жол бермеу болып табылады. азастанда бл проблеманы шешу меншіктік катынастарды згерту, еркін ксіпкерлік пен б-секені дамыту, монополияа карсы саясатты жргізу, лтты ша-руашылыта ндірісті кішірейту жне ртараптандыру есебінен осарлас ндірістік рылымдарды алыптастыру баытында жргізілді.

Мемлекет иелігінен алу жне жекешелендіружолымен мем-лекеттік меншікті баса нысандара жаырту бл нысандарды ралуандыын амтамасыз етуі тиіс, мны негізінде материал-ды ндіріс пен ызметтер сфераларында наты шаруашылы- тарды алыптастыру шін объективті алышарттар жасалады,ол ксіпкерлік пен бсекені ынталандырады, жмыскерлерді ебек-ті жоары тпкілікті нтижелеріне уждеме жасайды.

Мемлекет иелігінен алу бл мемлекеттік меншік мртебесін згерту, шаруашылыты басару функциялары мен тиісті кі-леттіктерді мемлекеттен шаруашылы жргізуші сбъектілерді дегейіне беру, сатылас шаруашылыты байланыстарды ден-гейлестікпен ауыстыру; мемлекет иелігінен алу меншік иесіні ауысымынсыз болуы ммкін.

Жекешелендіру – мемлекеттік немесе муниципалды меншік-ті (жер учаскелерін, нерксіп орындарын, банктерді, клік жне байланыс ралдарын, имараттарды, акцияларды, мдени н-дылытарды жне т.c.c. жеке меншікке аыа немесе теусіз беру. Жекешелендіру мемлекеттік ксіпорындарды акцияландыру немесе оларды жеке адамдара сату арылы жргізілуі ммкін.

азастандаэкономиканы мемлекет иелігінен алуды жне меншікті жеке-шелендіруді негізгі нысандары мыналар болды:

мемлекеттік ксіпорынды акционерлік оама, баса шаруашылы оам-а немесе серіктестікке згерту (айта ру);

мемлекеттік ксіпорынды немесе мемлекеттік акцияларды азаматтарды, сондай-а млкі мемлекеттік меншік болып табылмайтын заи тлаларды конкурс бойынша немесе аукционда теуін тлеп алу;

холдингтер мен акционерлік компанияларды ртараптандыранда акционер-лік оамдар акцияларыы, сондай-а агронерксіп кешеніні сату жне ызмет крсету ксіпорындар акцияларыны меншік иесіні шешімі бойынша теуін сатып алу.

Мемлекет иелігінен алу жне жекешелендіру коммерциялы есептін режімін баянды етеді жне каржылы сауытыруды ма-ызды факторы болып табылады. Олар ндірісті барлы резерв-терін пайдалануа ммкіндік беретін ксіпкерлікті дамыту шін кепілдемелер жасайды. Жекешелендіруді шаруашылы жргізуші субъектілер млкіні кны шыарылатын німге немесе ызметтерге натылы алыптасатын бааларды, сранымды, оны бсекеге кабілеттілігін, ндіріс рентабелділігін, ксіпорынны даму перспективаларын, лемдік бааларды дегейін есепке ала отырып алды ны негізінде аныталады.

Мемлекеттік ксіпорындарды мемлекет иелігінен алудан жне жекешелендіруден алынан аражаттар мемлекеттік меншік бо-лып табылады. Тскен аражаттар бірінші кезекте егер баалау кезінде жекешелендірілетін ксіпорын ны берешек млшеріне азайтылмаан болса, оны борыштарын жабуа баытталады. Жекешелендіруден алынан аражаттарды пайдалануды трті-бі мен баытын азастан Республикасыны Парламенті аны-тайды. Бл ретте аражаттарды жмсау мемлекеттік борышты теу, экономиканы тратандыру, леуметтік саясатты жзеге асыру, осарлас ндірістік рылымдарды, жаа рынокты ры-лымдарды ру ажеттігімен йлестіріледі.

айта рылымдау дрменсіз ксіпорындарды болуы ммкін санациялау (аржылы сауытыру), жекешелендіру немесе жою жоспарларын зірлей отырып жекелеген перспективалы бсеке-ге абілетті шаруашылы объектілерге ндірісті технологиялы жаынан негізделген саралауды іс-шараларын амтиды. айта рылымдауды алдында объектіні аржылы жадайыны, со-ны ішінде банктерге, бюджетке, шектесушілерге кредиттік берешек дегейіні мониториингі (зерделеу) болады.

Стратегиялы маызы бар, мемлекеттік тапсырысты орын-дайтын, маызды леуметтік функцияларды алып жретін объектілерге атысты аржылы экономикалы сауытыру (санациялау) шаралары олданылады. Іс-шараларксіпорын кім-шілігіні, оны укілетті органыны, тиісті мемлекеттік ры-лымдарды, аржы-кредит мекемелеріні ксіпорынды айта ру жне жаырту, кзіргі менеджементті жнге салу, ндірісті ммкін болатын айта кескіндеу, ткізім рыногын алпына кел-тіру немесе жаасын іздестіру, балансты активтері мен пассив-терін ретке келтіру, залалсыз жмысты амтамасыз ету, тлем абілеттілігін алпына келтіру бойынша йымды-техникалы, ндірістік, аржылы-экономикалы іс-имылдарыны жйесін арастырады. Санацияланатын ксіпорындарды аржылы ол-дау айтарымды негізде жзеге асырылады.

Бірыай мліктік кешендер ретінде одан ары жмыс істеуі масата сйкес еместігі аныталан дрменсіз мемлекеттік к-сіпорындара атысты айта рылымдау мына дістерді бірі-мен жргізіледі:

1) бірнеше перспективалы рентабелді объектілерді румен ксіпорынды саралау;

2) занамамен белгіленген тртіппен жмыс істеп тран заи тлаа осу;

3) занамамен белгіленген тртіппен арты млікті алу жне оны сату немесе кейін теуін сатып алу ыымен жала беру;

4) ксіпорынды жою жне оны млкін иелену ( сату, жала беру,баса ксіпорына баланса беру).

Сонымен бірге санациялау айта рылымды соттан тыс р-сім ретінде шаруашылы жргізуші субъектілерге – дрменсіз борышорлара оларды кредиторлармен уадаластыа жеткен жадайларда олданылады (екінші рсім занамаа сйкес, бо-рышорды дниесін сырттай басаруды белгілеу).

Тлем абілеттілігін алпына келтіру ммкін емес деп таныл-ан шаруашылы жргізуші субъектілер сот тртібімен банкрот деп жарияланады. Олар «Банкротты туралы» азастан Республикасы заында арастырылан арнаулы белгіленген рсімдерге сйкес жойылуа жатады.

Рынокты экономикада заи тлаларды айта згертуді осылу, жтылу, бліну, блініп шыу сияты нысандары олданылады.

осылымдар мен жтылымдар – аржылы операцияларды тобын белгі-леуге арналан ым, бл операцияларды масаты – компанияларды, банктерді жне т.с.с. бсекелік артышылытарды алу жне за кезеде бл объектіні нын барынша кбейту масатымен біріктіру.

осылымдар мен жтылымдар кезінде рынокта монополиялану дрежесі кшейетіндіктен осылым жне жтылым операциялары мемлекеттік реттеуді предметі болып табылады, ірі ммілелерді монополияа арсы органдар баы-лайды.

осылымдар мен жтылымдар жаандануа кшейіп отыран рдістермен, халыаралы бсекені суімен, ндіріс технологиялары мен басаруды немі жаартуа негізделген дамуды инновациялы трпатына дамыан экономика-ларды ауысуымен байланысты болып отыр.

Меншікті ртараптандыруды згеше нысаны концессия – келісімшарт бойынша мемлекеттік меншікті объектілерін, сондай-а концессионерді а-ражаттары есебінен жаа объектілерді жасауа (салуа) ытарды жасарту жне тиімді пайдалану масаттарында уаытша иеленуге жне пайдалануа беру болып табылады. Концессияа минералды ресурстарды, табиат ресу-рстарыны кеніштері , темір жолдар, автомобиль жолдары , коммуникацияны р трлі ралдары, баса ірі инфрарылымды жне шаруашылы объекті-лері беріледі.

азастанда ндірісті прогрессивті йымды-технологиялы жне экономикалы нысаны – кластерлер дамып келеді .Кластер ндірісті бкіл циклін – ызметті сан алуан трлеріні бірнеше ксіпорындарында технологиялы згертіп жасау бойынша жзеге асырылатын бастапы шикізаттан дайын нім шыаруа дейінгі циклді біріктіреді . Бл ретте клік шыындарын немдеу шін жекелеген ндірушілерді ауматы жаындыыны артышылыы болады. Кластер атысушыларыны арасында шаруашылыты атынастар келісімшартты негізде за уаытты байланыстармен аныталады, ал аржылы аспектіде олар дербес бірліктер болып ала береді.