Коммерциялы емес ызметті йымдары мен мекемелерін аржыландыруды кздері

Кез келген тауарларды ндіру, ызметтер крсету, игіліктер шыындармен байланысты боландытан, ызметті аталан тр-лері оларды дайы ндіріс дерісін амтамасыз ету шін аржыландырылуы тиіс. Коммерциялы емес йымдар мен мекемелерді ызметін каржыландыруды кзі де р трлі болып келеді.

Коммерциялы емес ызмет баыттарыны райсысы зіні зіндік ерекшелігімен сипатталады, материалды сфера мен ком-мерциялы ызметке тн функцияларды айындайтын крылым-дарды кіріктіреді. Мысалы, оларды кбісіні меншікті ксіпо-рындары болады, оларды жмысы ксіпорындар аржысыны жмыс істеуіні жалпы аидаттарына негізделіп йымдасты-рылады. Алайда мндай ксіпорындарды німін ткізу сраным мен сынымны рынокты критерийлерімен емес, біра йым-ны зіні ішкі ажеттіліктерімен реттеледі. Мндай нім нді-ріс шыындарын жабатын жне нормаланатын дегейде пайданы (таза табыс) алыптастыратын баалар бойынша: олайлы зін-зі аржыландыруды амтамасыз ету жне йымны – ксіпо-рын иесіні жарылы ызметін амтамасыз ету шін сатылады. Сйтіп, нім, деттегідей, бсекелік рынока шыпайды, коммер-циялы йымны ішінде олдануа арналады (скери-нерксіп-тік кешен німі, медициналы техника мен саймандар ндіру ж-ніндегі ксіпорындар, мамандандырылан німні баса трлері).

Алайда шаруашылы жргізуді рынокты жйесі ндіріс, айналыс сферасындаы аны шекараларды анытамайды жне экономикада болып жатан згерістер біратар коммерциялы емес салалар ызметіні уждемесінде бейнеленеді. Оларды кптеген рылымдары зіні німімен жне ызметтерімен ашы рынока шыады, сйтіп, з рылымыны жне жалпы осы сала жйесіні жасы дамуын атамасыз етеді. Мысалы: білім беру, денсаулы сатау, мденит мекемелеріні аылы ыз-меттері кеінен дамып отыр. Ал сыныптау мен аржыландыру критерийлері бойынша брын аралы жадайда болан халыа трмысты ызмет крсету жне трын й-коммуналды шару-ашылы сияты салалар коммерциялы негіздерге кшті. Птер меншіктенушілерді кооперативтерін йымдастырумен трын й секторын коммерцияландыру кезеі аяталды. Осы сияты трансформациялаулар (трлендірулер) ызметті коммерциялы емес трлерінде пайдаланылатын аржылы ресурстарды ра-мы мен рылымына сер етеді.

Коммерциялы ызметті жзеге асыратын йымдар мен меке-мелерді аржыландыруды кздерін бл рылымдарды жмы-сына мемлекетті атысу дрежесіне арай топтастыруа бола-ды.

Мемлекет тиісті функцияларын толы атаран жерде йым-дарды стауа жмсалатын шыыстар мемлекеттік бюджетті аражаттары есебінен жзеге асырылады. Бан мемлекеттік басару, ыты тртіпті орау, ораныс, ішінара білім беру жне денсаулы сатау жатады. Баса баыттарда мемлекет а-даалаушы-йлестіруші рлді жзеге асырады, ал аржыланды-ру кздері мемлекеттік арнаулы бюджеттен тыс орларда орта-лытандырылатын шаруашылы жргізуді барлы субъектілері аударатын аражаттарды міндетті аударымдары болып табыла-ды. Бл, мысалы азастанда 1998 жыла дейін леуметтік ам-сыздандыруды (Зейнетаы оры, леуметтік сатандыру оры арылы), медициналы сатандыруды (Медициналы сатанды-ру оры арылы) аржыландыру шін олданылды. оршаан ортаны орауды аржыландыруда мемлекет ерекше орын алады: ндірісті экологиялы зиянды жадайлары бар шаруашылы жргізуші субъектілеріні аражаттарын жмылдыру бойынша мжбрлеуші іс-шараларды олданады. Осылайша, темаы немесе мекендеу ортасын алпына келтіру бойынша шараларды аржыландыру шін Табиатты орау оры алыптастырылады.

Мемлекет леуметтік міндеттемелермен кепілдендірілген де-гейлердегі білім беру мен денсаулы сатауды аржыландыру жніндегі шыындарды зіне алады.

Іргелі ылыми зерттеулерге жмсалатын шыындарды басым блігі мемлекеттік бюджетті аражаттары есебінен каржылан-дырылады. Бл мндай зерттеулерді нтижелері дереу нтиже бере оймайтындытан, за мерзімнен кейін олданылуы мм-кін болатындытан барып шыады, ал оларды маыздылыы оамны болаша дамуы шін те айтарлытай.

Бюджеттік ресурстар сондай-а мдениет пен шыармашы-лы мекемелерін: кітапханаларды, мражайлар мен крмелерді, сарайларды, театрларды, филармонияларды, музыкалы жым-дарды, ансамблдерді, мемлекеттік теле-жне радиостудияларды, киностудияларды жне т.б. олдап отыруа пайдаланылады.

Коммерциялы емес йымдарды каржыландыруды маызы жаынан екінші кзі крсетілетін ызметтерден, орындалатын жмыстардан алатын табыс (тсім-аша) тріндегі меншікті аражаттар, сондай-а ведомствоа арасты ксіпорындарда нім ндіруден алынан жалпы табыс (пайда), йымны меншігіндегі баса млікті пайдаланудан тскен табыстар болып табылады.

ызмет крсетуден алынан тсім-аша йымны оларды орындауа жмсаан шыындарын жабады жне йымны одан ары здігінше дамуына жеткілікті таза табысты (пайданы) кірік-тіреді. Мндай дістермен білім беру, денсаулы сатау, мдениет пен шыармашылы мекемелеріні ызметтеріне деген халыты осымша ажеттіліктері аржыландырылады.

Меншікті ксіпорындары бар йымдарда оларды ызметін (жндеу йымдарыны жабдытар мен оргтехниканы алпына келтіруі шін, осы масатпен босалы блшектер шыарымы бойынша ызметін, баса мекемелерді медикамент жне емдік преператтар шыарымы бойынша мекемелеріні ызметін, р трлі осалы шаруашылытар ызметін ) амтамасыз ету шін, алынатын пайда немесе табыс уел баста белгіленген тртіппен блінеді, яни бюджет жне бюджеттен тыс орлара міндетті тлемдер тленеді, содан кейін аражаттарды бір блігі ксіпо-рынны дамуын зін-зі аржыландыру масатына баытталады жне тек сонан со алан блігі йым-иегерді ажеттіліктерін анааттандыруа баытталады. Ведомствоа арасты ксіпорын-дарды болуы жадайында коммерциялы емес йымды аржы-ландыру кздері мысалы, ксіпорын млкін ткізуден, акциялар пакетіні бір блігін сатудан, рылтайшы ретіндегі йымдаы ксіпорын акцияларына дивидендтерден тсетін тсімдерден бо-латын аражаттармен толытырылуы ммкін. Ведомствоа а-расты ксіпорынны резервтік орыны аражаттары да пайда-ланылуы ммкін.

Меншікті кздерді атарына сонымен бірге имараттарды, рал-жабдыты жне йымны баса млкін жала беруден алынатын аражаттар, млік пен имараттарды кепілдікке беруден алынатын аражаттар жатады.

аржыландыруды шінші кзі – банктерді кредиттері. Бл кзді аылы ызмет керсететін йымдарды пайдалануы ммкін, йткені арыз аражаттарын айтаруды ажеттігі йымны кредитті пайдалану уаытынан асып тсетін мерзімі бойынша жасы жола ойылан, біралыпты жмыс істеуін керек етеді. аржыландыруды бл дісі, кредиттік аражаттарды амтамасыз етілуі мен тімділігін кепілдендіретін діс ретінде, арамаында ведомствоа арасты ксіпорындары бар йымдар шін аса олайлы болып келеді.

оамды бірлестіктер мен йымдарды (саяси партиялар, к-сіби, шыармашылы одатар, азаматтарды діни бірлестіктері, оамды йымдар, ассоциациялар жне басалары) аржыландыруды айрышалыты дісі оларды атысушыларыны мшелік жарналары болып табылады. Оларды аржылы зара байланыстары оамды бірлестіктерді здеріні ызметін йымдастыруа байланысты згешелігімен жне сипатымен блектенеді. оамды бірлестіктерді йымдастыруды еріктілігі оларды аржылы ресурстарыны негізгі кзі кіру жне мшелік жарналары болып келетіндігіне сотырады: олара бюджеттік аржыны (салы тлеушілерді табысынан алыптасатын) пайдалануа рсат етілмейді. ызметті оамды сипаты бірлестіктер меншігін оларды мшелеріні жеке-дара табыстар табуа пайдалану ммкіндігінен айырады. алыптасатын аржылы ресурстар бірлестіктерді жарысына байланысты шыындарды жабуа жмсалады.

Материалды ндіріс сферасыны ксіпорындары мен йым-дары тарапынан болатын айырымдылы масаттарына аударылатын аударымдар, шетелдік мемлекеттерді, йымдарды, компанияларды, халыаралы йымдарды ізгілікті кмегі леуметтік баыттылы, мдени жне шыармашылы йымдары мен мекемелерін, оамды йымдарды, орларды каржыланды-руды кзі ретінде ызмет атарады. Осындай каржыландыруды алуан трлілігі ретінде белгілі бір йымны немесе ызмет тріні тратылы белгісімен ерекшеліктенетін демеушілік аржыландыруы бола алады.

ылыми зерттеулерді аржыландыран кезде гранттар – жеке адам, компания, фирма, халыаралы йым, мемлекет тарапынан белгілі бір баыттаы ылыми зерттемелерді, жобаны, алымдарды бір тобын немесе жеке алымды зерттеуді аятап,оны нтижелерін ендіруге немесе басаша олдануа дейін жеткізу масатымен теусіз олдау дісі олданылады.

Коммерциялы емес ызмет йымдары мен мекемелерін с-тауа жне дамытуа арналан аражаттарды толытыруды бел-гілі бір кзі оларды арамаындаы ресурстарды бір блігін коммерциялы жне жина банктеріні депозиттеріне, сондай-а аржы рыногында баалы ааздара орналастырудан алынатын табыстар болып табылады.

аржыландыруды аталан кздері коммерциялы емес ыз-мет йымдары мен мекемелеріні ашалай аражаттарын р тр-лі йлесімдерде жне аталан кздерді толы жинаталымында алыптастыруы ммкін. Мысалы, білім беру жйесінде аталан кздерді жинаталымы толыыра, мемлекеттік басаруда екі-ш кздермен шектеледі. Біра кез келген нсада – аржылан-дыруды осымша кздеріні кп немесе аз болуы мемлекеттік бюджеттен оны кірістері мен шыыстарыны тізімдемесінде арастырылан аржыландыруды клемдері азайтылмайды. Ы-пал жасауды мндай ттасы йымдар мен мекемелерді оам-ды-пайдалы ызметін дамытудаы, оларды жмысыны тиім-ділігін арттырудаы жымны бастамасы мен шыармашылы ізденісін ынталандыруа шаырады.