Мемлекетті экономикалы ызметі
Кез келген оамда мемлекет біратар факторлара: оам да-муыны тадап алынан лгісіне, саяси рылысына, алыптас-ан дстрлерге, сырты факторлара байланысты экономикалы ызметке атысады. Жалпы мемлекетті оамдаы экономика-лы ызметі оны мына функцияларында крінеді:
1) экономикалы дамуды алыпты барысына ммкіндік ту-ызатын ыты базаны анытау;
2) монополиялы ызметті шектеу жне бсекені орау;
3) табыстар мен байлыты айта блу;
4) экономиканы тратандыру;
5) ресурстарды айта блу.
Аталан функцияларды іс-рекеті тікелей немесе жанама трде «аржы» категориясын пайдаланумен байланысты болып келеді; айтарлытай дрежеде бл байланыс мемлекетті шінші, тртінші жне бесінші функцияларында крінеді.
Рынокты жйе табыстар мен байлыты алашы блуде айт-арлытай тесіздікті тудыратындытан мемлекет оларды айта бледі. Мемлекет азаматтарды (й шаруашылытарыны) та-быстарын теестіру шін салы салуды, трансферттерді, жала-ыны реттеуді, бааларды жйелерін пайдаланады.
Мемлекетті экономиканы тратандыру жніндегі іс-имылы экономикалы конъюнктураны ауытулары туызатын жмыспен амтылу жне инфляция дегейін баылауды, сондай-а экономикалы суді ынталандыру жніндегі шараларды кіріктіреді.
Экономикалы ресурстарды айта блу екі жадаятта ры-нокты жйені жетілмегендігінен барып туады: 1) біратар тауарларды ндіруді тепе-тедік клеміні оларды отайлы клемінен ауытуы;
2) ресурстарды блуден рынокты бас тартуы немесе оам-ды тауарларды, игіліктерді жне ызметтер крсетуді лайту мен ндіру шін оларды жеткілікті блмеу.
Бірінші жадаятта тауарлар мен ызметтер крсетуді бір-атарын ндіру немесе ттыну бл тауарларды тікелей ндіруші немесе ттынушылар болып табылмайтын субъектілерде шыын тудырады немесе пайда келтіреді. Бл былыс «жанама нтиже-лер» немесе «йылымдар» деп аталады жне бл шаруашылы дерістерді атысушылары емес адамдарды немесе топтар-ды пайдалары немесе шыындары болып табылады.
йылым шыындарына айналадаы ортаны ластануымен, шуды, тербелістерді, трлі олайсыздытарды болуымен байланысты шыындар жатады. Бл жадайда ндірушілер зде-ріні шыындарыны бір блігін халыа аударып салады жне ндірушілерді шыындары азаяды. Нтижесінде ндірушілерде ндірісті лкен клемі болуы ммкін, демек, бл тауарларды ндіру шін ресурстар кбейтілген клемде тсетін болады.
йылым щыындарын теестіру шін мемлекет сынымды шалатын мынадай реттеуші шараларды жргізеді:
1) ызметті занамалы шектеу немесе оны зиянды сер бол-майтын жадайлара жеткізу талабы; мндай ызметті нормала-ры мен стандарттарын сатау шыындарды арттыруа жне тепе-те жне отайлы клеміні сйкестігіне жеткізеді.
2) йылым шыындарына те немесе жаын арнаулы салы-тарды енгізу, бл шаруашылы жргізуші субъектілерді жалпы шыындарын арттырады жне тепе-тедікті жай-кйін амтама-сыз етеді.
Екі жадайда да німге немесе ызметтерге ресурстарды тым кп блу жойылатын болады.
йылым пайдаларын: білім беру, санитарлы-профилактика-лы шаралар, медициналы кмек, ауа райын болжау, рттен орау жне баса біратар ызметтер крсету жасайды, блардан пайданы бл игіліктерді наты пайдаланушылар ана емес, сонымен бірге жалпы оам да алады. Бл ызметтер крсетуді наты пайдаланушылар тек рынокты сранымды алыптастырады, ал йылым пайдалары аиатты млшерге дейін сранымды толытырады жне ызмет крсетуді ажетті клемін белгілейді. Бл жадаят мндай ызметтер крсетуге ресурстарды блуді жеткіліксіздігін сипаттайды.
йылым пайдалары кезіндегі мемлекетті реттеуші іс-имылдары сра-ным мен сынымды кбейтуге баытталан. Сраным ттынушыларды йы-лым пайдаларын тудыратын тауарлар немесе ызметтерді сатып алу шін о-сымша сатып алуа жарамдылыпен амтамасыз ету жолымен арттырылады.
сыным ндірушілерді аражаттандыру жолымен арттырылады, бл оларды шыындарын азайтады жне ндірістерді кеейтуге ммкіндік береді.
йылым шыындарыны іс-рекет дерісі сызбаларда крсетілген. Бл шыындарды болуыны нтижесінде (10.1 сызба) сыным сызыы S1 жа-дайында болады, яни оама аударып салынан шыындарды блігінен ксіпорын босатылады. Барлы шыындарды кіріктірген жадайда сыным сызыы S2 жадайында болады; бл ретте тепе-те клем Q1-ден Q2-ге тмен-дейді, ал тепе-те баа Р1-ден Р2-ге кбейеді. сыным сызыыны жылжуына
жоарыда айтылан мемлекетті іс-имылымен ол жетеді.