Сызба. аржылы ресурстар, мемлекетті кірістері мен шыыстары
| Мемлекетті аржылы ресурстары |
| Мемлекеттік емес секторды аржылы ресурстары |
| Сырты (шетелдік) кздерден тсетін аржылы ресурстар |
| ЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫ АЖЕТТІЛІКТЕР |
| нді-рістік |
| леу-меттік |
| Мдени-рухани |
| Эколо-гиялы |
| йымды басару |
| ыты тртіпті сатау жне ораныс |
| Баса-дайы |
Мемлекет кірістеріні кзі лтты табыс болып табылады, ал аржылы ресурстар жалпы оамды німні барлы сомасын блу жне айта блу ке-зінде жмылдырылады. Мемлекетті шыыстарын жабу бкіл аржылы ресу-рстарды жиынтыымен амтамасыз етіледі.
«Мемлекетті кірістері» жне «мемлекеттік бюджетті кіріс-тері» ымдары да бір-біріне те рі сас ымдар емес. Бірінші жадайда атынастарды нерлым ке топтары туралы гіме болып отыр, йткені мемлекетті кірістері рамына, жоарыда атап тілгендей, мемлекеттік бюджетті кірістерінен баса мемлекеттік ксіпорындарды, йымдарды, бірлестіктерді таза табыстары, мемлекеттік мліктен алынан табыс, мемлекеттік бюджеттен тыс орлар, салы тсімдері жне т.б., ал мемлекеттік бюджетті кірістеріне оларды жмылдырылан блігі ана кіреді.
Мемлекет кірістеріні сипаты айтарлытай дрежеде мемле-кетті зіне ажет ашаны жмылдыратын дістеріне байланысты болып келеді. Рынокты экономика жадайында мемлекетті кірістерін жмылдыруды негізгі дістері салытар (оны трлі нысандары), арыздар жне эмиссия болып табылады. Трлі тарихи кезедегі бл дістерді ара салмаы р трлі болады жне аржылы саясатты мазмнымен, шаруашылы жадаятымен, наты экономикалы жне леуметтік айшылытарды шиеленісу дрежесімен жне таы баса кптеген факторлармен айындалады.
Мемлекет кірістеріні жйесінде орталы орынды салытар алады. Олар рынокты трпаттаы дамыан экономикалы жйеде рекет ететін аржыны негізгі асиеттерін білдіретін мбебапты жне сонымен атар басты категория болып табыла-ды. Рынокты экономика жадайында салыты нысан аржылы зара байланыстарды бкіл жйесінде басымыра болады.
Салытар барлы елдерде оларды оамды-экономикалы рылысы мен саяси іс-баытына арамастан мемлекет кірістері-ні негізгі кзі – лтты табысты айта блуді басты аржылы тетігі, мемлекет кірістерін, тиісінше, бюджеттік орды кірісте-рін де алыптастыруды шешуші кзі болып табылады.
Фискалды маызы бойынша екінші діс мемлекеттік арыздар болып табылады. Олар тек бюджет тапшылыын жабуа емес, сонымен бірге р трлі крделі шыындарды, сіресе экономиканы мемлекеттік секторындаы аражаттарды инвестициялауды амтамасыз етуге пайдаланылады. аржы жйесіні р трлі буындарыны шиеленісуі кшейе тсіп отыран экономикалы дадарыс кезінде арыздарды маызы айтарлытай артады. арыздар мемлекет аржыларыны трлі буындарында, республикалы жне жергілікті бюджеттерде, мемлекетті тартылан аражаттары рамында олданыс тауып отыр. Олар трлі дегейдегі бюджет тапшылыын жабуда кеінен олданылуда. Сонымен атар аржы рыногыны жмыс істеуі арыздарды мемлекеттік ксіпорындарды шыындарын жабу шін де пайдалануа ммкіндік береді. Ксіпорындарды жаыртуа, оларды материалды-техникалы базасын жаартып, лайтуа баытталан крделі жмсалымдарды аржыландыру енді арыздарды облигацияларын ткізу арылы осымша аржылы ресурстарды тарту есебінен жзеге асырылуы ммкін.
Мемлекет кірістерін жмылдыруды шінші дісі эмиссия, оны стіне тек ааз-ашалай эмиссия ана емес, сонымен а-тар кредиттік эмиссия болып табылады. Эмиссияа мемлекет салыты жне арыз тсімдері мемлекетті сіп отыран шы-ындарын жабуды амтамасыз ете алмаанда, оны стіне аржы рыногында жаа арыздарды шыаруа олайсыз жадайда ана иек артады.
ааз-ашалай эмиссия да, кредиттік эмиссия да егер олар ша-руашылы айналымны ажеттілігіне байланысты болмай бюд-жет тапшылыын жабу ажеттілігімен байланысты болса, эко-номикада инфляциялы дерістерді кшеюіне кеп сотырады. Сондытан дамыан рынокты шаруашылы елдері детте кре-диттік эмиссияа жгірмей, оны арызбен алмастырады.
Мемлекетті кірістерін жмылдыруды жоарыда аталан дістері мемлекеттік басаруды р трлі дегейіндегі бюджеттік орларды алыптастыруа ммкіндік жасайды. Бл жерде эмис-сия олданылмайды.Орталытандырылмаан ашалай орларды жасау барысында аударымдар, трлі жарналар, ерікті тсімдер жне т.б. дістер кеінен пайдаланылады. Бл дістер те-мте мемлекеттік ксіпорындарда олданылады.