Леумeттiк-мдени шаралара жмсалатын шыыстар

Мемлекет шыыстарыны маызды баыты леуметтiк- мдени шаралара – оу-аарту, апаратты ызметтерге (баспасз, радио хабарын тарату жне теледидар), мдениетке, шыармашылыа, денсаулы сaтaya, дене шынытыру мен спорта, мемлекеттiк леуметтiк сатандырy мен леуметтiк амсыздандыруa жмсалатын шыындарды аржыландырy болып табылады. Бл шыыстар iрiлендiрiлген трде мынадай трлерге блiнеді:

1) бiлiм беру жне кадрларды ксiби дaярлау;

2) мдениет, нер, спорт жне баралы апарат ралдары;

3) денсаулы caтay;

4) мемлекеттiк леуметтiк сатандыру жне леуметтiк кмек.

Аталан шыыстар оамды тауарлара, игіліктерге, ызмет-терге жмсалатын шыыстарды (10.2 параграфты араыз) бiр блiгi болып табылады. Оларды мемлекет ашалай трансферт трiнде, сондай-а аысыз (немесе жеiлдетiлген) материалды игiлiктер мен ызмeтrер крсету трiнде оам мшелерiнi жымды жне дара ттынуына баыттайды.

леуметтік-мдени масаттара жмсалатын шыыстарды экономикалы функциясыны негiздемесi леуметтiк мтаждарды анаатrандырy шiн барлы азаматтара олайлы ммкiндiктер жасауа саяды. Мемлекет оамды трыдан маызды ажеттiлiктердi аржыландырa отырып, жеке рынокты блудi намсыз салдарларын жоюа, оамны барлы мшелерiне р трлi леуметтiк топтар, жiктер, таптар кiлдерiнi леуметтiк-экономикалы жадайын бiршама теестiру масатымен оларды анааттандырy шiн ажеттi жадайлар жасауа тырысады.

Шыыстарды бл тобын алыптастыруды негiзгi кзi – мемлекеттiк бюджет пен арнаулы бюджеттен тыс орлар. алан блiгiн орталытанды-рылмаан тртiппен шаруашылы жргiзушi субъектiлер здерiнi табыстары есебiнен жасайды (азастанда топты барлы шыыстарыны 15 пайызына жуыы).

Рынокты атынастар жадайында ттынуды брын алыптасан о-амды орлардан леуметтiк-мдени шаралара жмсалатын шыыстарды аржыландырудан бас тарту болды. Рынок жадайларында ебек салымынa, xapaкетті ртріндегі адамны ммкіндіктеріне арай ттыну млшеріні тура туелдігі алыптасады. Сондытан азiргi жадайларда дара шаруашы-лы органдарыны арамаында оларды жмысыны нтижелерiне арай табысыны (пайдасыны) бiр блiгi алады.

Соы кезде елiмiзде леуметтiк-мдени шараларды аржыландыруды жаа аидаттары енгiзiлдi: леуметтiк сфераны мекемелерi iшiнара аржыландыруды шаруашылы есеп негiздерiне, сатандыруды аидат-тарына кшуде. Бiлiм беру сферасында – бл кепiлдендiрiлген бюджеттiк нормалара осымша бiлiм жне ксiби машы шiн аылы оуды олдану, денсаулы сатауда – аылы медициналы ызметті дамыту, леуметтiк орауда – жинатаушы зейнетаы орларына саты аударымдарын жасау.

Барынша білімді халы экономикалы суді барынша жоа-ры арынымен жне осы сферадаы басаруды кшті жйесі-мен байланысына рылан білім беру сферасындаы шыыс-тар (бюджеттік саясат) азастанда білім беруді дамытуды 2005-2010 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасына сй-кес іске асырылатын болады. Бiлiм беруге жмсалатын шыыстар экономиканы ксібилігі жоары техникалы баыттаы ма-мандармен амтамасыз етуге жмсалатын болады. Бдан баса, жоары білім беру саласында жоары жне жоары оу орныннан кейінгі ксіптік білім беруді ш сатылы жйеге: бакалавриат – магистратура – докторантура – згерту бойынша, жоары оу орныны мамандануы мен мртебесіне байланысты мемлекеттік білім беру гранттарын саралауды міндетті енгізумен мемлекет-тік білім беру тапсырмасын алыптастыруды жаа аидатта-рын енгізу жмыстары жаласады. Мектепке дейінгі білім беру жйесінде мектепке дейінгі жне мектеп арсаындаы оумен амтуды лайту бойынша шаралар абылданатын болады. Жал-пы білім беру жйесінде 2009 жылдан бастап 12 жылды жалпы орта білім беруге кезе-кезеімен кшу жзеге асырылады, осы-ан байланысты педагогтарды айта даярлау жмысы жаласады. Бiлiм беру мекемелерiн аржыландырy бл мекемелердi трлерi мен трпаты бойынша р оушыа аныталатын мемлкеттiк нор-мативтерге сйкес жзеге асырылады.

Жмыскерлер мен ндiрiстегi баса кадрларды даярлау жне оларды бiлiктiлiгiн apттыpya жмсалатын шыыстар нiмнi (жмыстарды, ызметтерді) зiндiк нына кiрiктiрiледi.

азастан Республикасыны «Бiлiм туралы» заына сйкес гpaнттap жне кредиттер негiзiнде жоары бiлiм берудi аржы-ландыруды жаа механизмi олданылады: бiрiншi жагдайда аражаттар ажеттi бейін мамандарын даярлау шiн мемлекеттiк бюджет есебiнен теусiз блiнедi, екiншiсiнде оитындара келiсiмшарт негiзiнде коммерциялы банк рылымдары тарапы-нан за мерзiмдi кредит берiледi (банк мекемeci – студент – жо-ары оу орындары – Бiлiм жне ылым министрлiгi).

Мдениет пен нерді аржыландыру кiтапханаларды, клуб-тарды, мдениет йлерiн, мражайлар мен крмелердi, театрлар-ды, филармонияларды, сазгерлiк йымдарды, ансамбльдердi, ки-ностудияларды стауды кiрiктiредi; олар бюджеттен, сондай-а ксiпорындарды, оамды йымдарды аражаттары есебiнен аржыландырылады. Мдениет пен нердi бiратар мекемелерi (театрлар, цирктер) шаруашылы есепте трады жне олар бой-ынша меншiктi табыстарымен жабылмайтын шыыстарды мл-шерiнде бюджеттен жрдемаржыны сомасы белгiленедi.

Мемлекеттік бюджетті шыыстары мдениетті осы заманы дамыан жйесін алыптастыруа, лтты мдени жне рухани луетіні суін амтамасыз етуге, мемлекеттік тілді рлін ны-айтуа, апаратты кеістікті бсекелестігін арттыруа, оам-ды-саяси тратылыты сатауа баытталатын болады.

Баралы апарат ралдарын стaya жмсалатын шыыс-таp мемлекет рылтайшысы болып келетiн мемлекеттiк радио хабарын таратуды, теледидарды, баспаларды, газет-журналдарды аржыландыруa баытталады.

Мемлекет халыты денсаулыын дайы жасартуа лкен мн береді.

Денсаулы сатау сферасындаы мемлекеттік саясат пен ден-саулыты аржыландыру механизмдері азастан халыны денсаулыын сатау жнінде жоары нтижелерге ол жеткізуге ммкіндік беретін баламалы аржылы амтамасыз ете отырылып жне бл жйені басару дегейін арттыруа баытталады. Бюджеттік рамдас блік 2005-2010 жылдара арналан азастан Республикасында денсаулы сатауды реформалау мен дамытуды мемлекеттік бадарламасын, азастан Республикасында кардиологиялы жне кардиохирургиялы кмекті дамытуды 2007-2009 жылдара арналан бадарламасын, азастан Республикасында ЖТБ індетіне арсы іс-рекет жніндегі 2006-2010 жылдара арналан бадарламаны «Салауатты мір салты» бадарламасын іске асыруа рылады.

Денсаулы сатауды мемлекеттік йымдарын аржылы амтамасыз ету мына кздер есебінен жзеге асырылады:

мемлекеттік бюджет аражаттары;

медициналы сатандыру аражаттары;

аылы негізде медициналы ызмет крсеткені шін алынан аражаттар;

азастан Республикасы занамасына айшы келмейтін зге кздер.

Денсаулы сатауды мемлекеттік емес йымдарын аржылы амтамасыз ету аысыз медициналы жрдемні кепілденілген клемін кр-сеткені шін мемлекеттік бюджет аражаттары, медициналы сатандыру аражаттары, аылы негізде медициналы ызмет крсеткені шін алынан аражаттар, азастан Республикасы занамасына айшы келмейтін зге кздер есебінен жзеге асырылады.

Тегін медициналы жрдемні кепілденілген клемін крсетуге жмса-латын шыындарды аржыландыру. азастан Республикасы занамасына сйкес жзеге асырылады.

Медициналы йымдарды аржыландыру мына нысандарда жзеге асы-рылады: мемлекеттік медициналы мекемелер--аржыландыруды дара жоспарлары бойынша;

мемлекеттік мекемелерді оспаанда,денсаулы сатау йымдары – кімет анытайтын нысандар бойынша бюджеттік бадарламалар кімшілерімен келісімшартты негізде;

алашы медициналы-санитарлы жрдем крсететін жне бекітіліп

берілген халы бар йымдар – жанбасылы нормативтер бойынша. Денсаулы сатау жйесіні аржылы аражаттары мыналара баытталады: медициналы жрдемні аысыз кепілденілген клемін крсету бойын-ша шыындарды теуге; денсаулы сатау саласындаы бадарламаларды іске асыруа;

денсаулы сатау йымдарын материалды-техникалы жаратандыруа;

міршедік маызды дрілік ралдарды, анды жне оны компонент-терін, вакциналарды жне баса иммунобиологиялы медициналы препа-раттарды, сонымен бірге медициналы техника мен медициналы арналым бйымдарын сатып алуа;

жпалы аурулар жадайлары мен міндеттерін жоюа;

медициналы жне фармацептикалы кадрларды даярлауа жне білік-тілігін арттыруа;

медициналы ылымды дамытуа жне оны жетістіктерін енгізуге жне т.б.

Медициналы жрдемні аысыз кепілденілген клемін крсету бойынша шыындарды теу крсетілген медициналы жрдемні сапасы мен клемін медициналы ызметтер сферасында баылау жніндегі мемлекеттік орган занамамен аныталан тртіппен жзеге асыратын баылау нтижелерін ескере отырып жргізіледі.

Дене шынытыру мен cпopma жмсалатын шыыстаp мемле-кеттiк бюджeттi аражаттары, ксiпода йымдарыны аражаттары, шаруашылы жргiзушi субъектiлердi кipicтepi, спортты оамдарды меншiктi аражаттары есебiнен аржыландырылады. Стадиондар мен баса спорт имараттарына жмсалатын крделi жмсалымдар, спорт йымдарыны аппаратын стay, оу-жаттыy жиыдары мен жарыстарды ткiзуге блiнетiн аржылар мемлекеттiк бюджеттен аржылан-дырылады. Шыыстарды бiр блiгiн йымдар демеушiлер, деттегiдей, жарнамалы масаттарда тейдi.