Оранысa жне басаруа жмсалатын шыыстap

арулы Кштер дербес мемлекет pылымыны мiндеттi эле-ментi болып табылады. Халыаралы ауiпсiздiктi тeгic амти алатын жйесiн жасаанa дейiн ел скери pылысты жргiзе бе-редi жне арулы Кштердi жeтiлдiре бередi.

ораныс мтаждарына жмсалатын шыыстарды жоспар-лауды жне аржыландыруды негізі азастан Республикасы Президентіні 2007жылы наурызды 21-інде жарлыымен бекітілген азастан Республикасыны скери доктринасы болып табылады. Бл доктринаа сйкес ораныса жмсалатын шыыстарды клемі ІЖ-ні бір пайызынан кем емес млшерде арастырылан, ауіпсіздікті амтамасыз етуді скери-саяси, стратегиялы, экономикалы жне техникалы негіздері мен азастан Республикасы-ны халыаралы скери ынтыматастыы аныталан.

Жоспарланып отыран орта мерзімді кезеге арналан шы-ыстарда скери ызметшілерді леуметтік оралуын кшейту арастырылан (скери ататар шін айлы аыларын, солдаттар мен сержанттар лауазымдарындаы контракт бойынша скери ызметшілерді айлы аыларын кбейту, 8 жылдан кем емес ызмет еткен, контракт бойынша скери ызметшілер шін елді жоары оу орындарында оу ныны 50 пайызын теу жне т.б.).

рбiр мемлекет зiні ораныс абiлетiн сатап отыруы тиiс, ол аса ма-ызды мемлекеттiк функцияларды бiрi болып табылады. зiнi жерiн, елiн сырты кштерден орай алатын мемлекеттi ана туелсiз деп тaнуa болады. Осыны зi aзастанны тл армиясыны рылуына йыты болды, coан сйкес скери доктрина абылданып, зiнi алыптaсу кезеiнен ттi.

арулы Кштердi, баса скерлердi жне рамаларды мате-рuалды-технuкалы амтамасыз ету басымды тртiппен мемлекеттi оранысты тапсырыса жне, ару-жара пен с-кери техниканы оса, дiрicтiк-техникалы арналым німін жа-сауды дiруге, жеткiзiлiмге жне онымен амтамасыз етуге ха-лыаралы келiciмдерге сйкес жзеге acырылaды. Мемлекетті оранысты тапсырысын алыптастырy тртiбi, оны материал-ды-техникалы амтамасыз ету жне сатып алу шарттарды а-застан Ресnyбликасыны занамалы актiлерiмен аныталады.

оранысты экономuкалы амтамасыз ету дегенiмiз ару-лы Кштерге, баса скерлер мен скери рамалара аржылы, материалды-техникалы жне зге ресурстарды блу, аза-стан Респyбликасыны оранысын кепiлдi амтамасыз ету шiн оларды ажеттi ару-жарапен, скери жне арнаулы техникамен жаратандыру.

орaнысты аржыландырy арулы Кштердi, баса скер-лер мен скери рамаларды аржылы, материалды-техника-лы жне баса pecypcтapa деген ажеттiлiктерiн кепiлдi ана-аттандыруа баытталан.

Басшылы пен басаруды азастан Респyбликасыны ор-аныc министрлiгiнде орталытaндыру ораныса баыттала-тын аржылы ресурстарды тиiciнше орталытандыpуды талап етедi. Cондытaн оранысa жмсалатын шыыстар кбiнесе респyбликалы бюджеттен (80% жуыы) аржыландырылады.

Бюджет аражаттарынан баса, зге аражаттарды пайдала-нылуы ммкін, айталы: арулы кштердi мемлекeттiк меке-мелерiнi мияткерлiк, айырымдылы кмeктi, содай-а ске-ри-техникалы ынтыматасты шеберiнде крсетiлeтiн кмeктi алуа жне пайдаланyа ылы.

азастан Респyбликасыны аумаындa орналасан шетел мемлекеттерiмен бiрлесiп пайдаланылатын скери объектiлердi жне ару-жаратарды ысартуды бaылаy жне инспекциялы ызметтi амтамасыз ету жнiдегi iс-шараларды аржыландыpy азастан Респyбликасы бекiткен халыаралы келiсiмшарттара сйкес жургiзiледi.

скери кадрларды даярлау жне айта даярлау кiмeт бекiтeтiн мемлекеттiк бiлiмдiлiк тапсырыc бойынша бiлiм беру йымдарында, сонымен атар халыаралы келiсiмшарттар негiзiнде шетелдерде жзеге асырылады.

оранысты аржылы амтамасыз ету мыналарды кiрiктiредi:

а) арулы Кштердi каржыландыру;

) apy-жаратарды, соыс техникасын, ндiрiстiк-техника-лы арналымны нiмдерiн зiрлеуге, ндiруге жне сатып алуа жмсалатын шыындар;

б) ылыми зерттеулер мен opaныc сипатындаы зерттемелер;

в) скери объектiлердi (аэродромдарды, полигондарды, баздарды, скери блiмдер мен блiмшелердi орналасу орын-дарыны жне т.б.) крделi крылысы;

г) апаратты жйелердi жасау жне дамыту;

д) бiрнеше мемлекеттi скери-саяси одактарын калыптастыр-ан кезде бiрлескен арулы кштердi жне скери объектiлердi стaуa лестiк атысу;

е) скери кадрларды даярлауа жне айта даярлауа жмсала-тын шыындар.

оранысa жмсалатын шыыстарды жоспарлауды негiзгi млiметтерi жауынгерлiк жне саяси дайындыты жоспарлары, материалды жне шаруашылы жоспарлар, штаттар, жеке рамыны саны, материалды жне ашалай жабдыталымны нормалары, скери жеткiзiлiмдер заттарыны баасы болып табылады. Шыыстарды жоспарлау кезiнде материалды жне ашалай нормалар пайдаланылады. Жиынты аржылы жоспарлау кезiнде рамдастырылан нормалар, ал скери блiмдердi каржыландыруды жеке жоспарларын жасаан кезде дара аржы нормалары олданылады.

ораныc ырындаы шаруашылы есептегi нерксiп орын-дары мен рылыc йымдары негiзiнен салаларды шаруашы-лы субъектiлерiнi каидаттарындаыдай каржыландырылады. аржы министрлiгi ораныc министрлiгiнi аржыландыруды дара жоспарларын есеп-исапты негiздiлiгi, оларды белгiлен-ген нормалара сйкестiгi трысынан тексередi; оны жылды есептерiн талдайды жне олар бойынша корытынды жасайды; блiнген ресурстарды пайдалануды масата сайлыын жне шыыстарды негiздiлiгiн тексередi.

оранысa жмсалатын шыыстар тиiстi жыла арналан республикалы бюджет рамында арастырылады, онда оранысa жмсалатын шыыстар жеке функциялы топпен бекiтiледi. аржы службасыны органдары скери округтер мен скери блiмдерде, оу орындарында жне баса йымдарда ар-мияны cтaуa арналан ашалай аражаттарды жмсалуына баылау жасауды жзеге асырады.

азастанда «ораныс» функциялы тобы бойынша шыыс-тара табиат жне техногендiк сипаттаы ттенше жадайларды ескерту мен жоюды йымдастырy жнiндегi, азаматты ора-ныc, ртке арсы саты жне рт сндiру шаралары жнiндегi шыыстар кipeдi. Айтарлытай дрежеде бл шыыстаp скери комиссариаттарды cтaуa жмсалатын шыыстаp сияты жергiлiктi бюджeттен аржыланады.

Мемлекет шыыстарыны рылымында шаруашылы ры-лыста, леуметтiк жне экономикалы саясатты жзеге асыруда маызды рл aтapaтын басаруды мемлекеттiк аппаратына жмсалатын шыыстар шамалы oрын алады. Басару органда-рыны кмегімен мемлекет елдi саяси, шаруашылы жне м-дени мірінe басшылыты жзеге асырады. Экономикадaы жаа мiндеттердi шешу рынокты артышылытарын толыыра iскe асыруа ммкіндік беретiн басаруды тере айта рмайынша жне оны икемдi жйеciз ммкін емес. Мемлекеттік, шару-ашылы басару немі жетiлдiрiп отыруды ажет етедi. Эконо-миканы басаруды тбегейлi згертудi мнi айрыша кiмшiлiк дiстерден барлы дегейлердегi басшылыты экономикалы дiстерiне, мдделердi басаруа жне мдделер арылы басаруды ке демократиялануына, адами факторларды барынша жандандыруа кшу.

Мемлекеттiк басару органдарыны жйесi дегенiмiз барлы дегейлердi занамалы, атарушылы жне кiлдiктi органда-рыны, сондай-а шаруашылы басару аппаратыны жиынтыы.

Занамалы билiктi жоары мемлекеттiк органы азастан Республи-касыны Парламентi болып табылады, республика басшысы, оны атарушы билiгi Президент болып табылады. Атарушылы билiктi сондай-а Yкімeт те жзеге асырады.

Облыс, ала, аудан ayмaындa атарушы жне кiмгерлiк органдар жергiлiктi кiмшiлiктер – кiмдер басшылы eтетін кiмдiктер, ал кiлдiктi органдар тиicтi мслихаттар болып табылады. Бл органдар шаруашылы жне оамды мiрдi баса сфераларын басарады.

оамды тртiп пен ауiпсiздiктi сaтay органдарын cтауa жмса-латын шыыстаp Iшкi iстep министрлiгi, лтты кауіпсіздік комитеті, iшкi скерлер органдарын, сот, прокуратура, аржы полициясы агенттігіні органдарын, нашаорлы жне есiрткi бизнеспен крес жнiндегi органдарды амтиды.

Тиiстi салaа басшылыты жзеге асыратын мемлекеттiк басаруды орталы органы министрлiк, ведомство (агенттiк, комитет, комиссия жне басалары). Олар зiне баынышты шаруашылы жргiзушi субъектiлердi, бiрлестiктердi, йымдар мен мекемелердi тiкелей немесе оларды басаруындаы шаруашылы блiмшелер (департаменттер, басармалар) арылы басарады.

Соы уаыттa функцияларды орталытандыруды р алуан дрежесi бар салааралы, салалы жне ауматы басаруды бiратар жаа жйелерi рылды: лтты компаниялар, концерндер, ассоциациялар, компаниялар, оамдар жне т.б.

Шаруашылы басаруды отайлы схемасы деп басаруды eкi буынды жйесi саналынады, оны материалды ндiрiс сферасындаы негiзгi буыны ксiпорын болып келедi.

Мемлекеттiк басару органдарын стауа жмсалатын шыыстар барлы дегейлердегi республикалы бюджеттен жергiлiктi бюджеттерге дейiнгi бюджеттердi шыыстары ра-мында жыл сайын бекiтiледi. Бюджеттік аражаттар бекiтiлген аржыландыруды дара жоспарына сйкес жмсалынады, ол ме-кеме шыыстарыны клемiн, аражаттарды масатты баыттау-ды жне оларды тосанa блудi анытайтын негiзгi жат болып табылады.

Экономикалы сыныптамаa сйкес басару аппаратын cтaуa жмсалатын шыыстарды рамына мыналар кiредi: аымдаы шыыстаp (тауарлар мен ызметтер крсетуге жмсалатын шыыстар, соны iшiнде жалаы, темдiк жне басадай ашалай тлемаылар; сыйаылар (мдделер) тлеу; субсидиялар жне баса аымдаы трансферттiк тлемдер); крделi шыыстар; кредит беру, лестiк атысу жне аржыландыру.

Басару аппаратын стауа жмсалатын шыыстарды аны-тайтын басты жaттap штат кecтеci мен шыыстарды аржыландыруды дара жоспары болып табылады.

Басару органдары, йымдар мен мекемелер штат кecтeciн алыптастыран кезде типтiк рылымдарды, типтік штаттарды, санды нормативтердi, жмыскерлерді лауазымды ызметаыларыны сызбаларын, жалаыны млшерлемелерін жне басару аппараты шыыстарыны баса трлеріні нормаларын басшылыа алады.

Мемлекеттік шаруашылы жргізуші субъектілерді басару аппаратын стауа жмсалатын шыыстар ндіріс шыын-дарына кіріктіріледі жне німні зіндік нында бейнеленеді, ал оларды йлестіруші органдарын стау бірінші кезектегі тлемдерді тлегеннен кейін шаруашылы жргізуші субъектілер арамаында алан табыстан аударымдар есебінен жзеге асырылады.