Бюджетіні рамы мен рылымы
Кестеден крініп трандай, кірістерді негізін салыты тсімдер райды, ал салыты тсімдерді негізгі кздері, брынысынша осылан н салыы мен корпоративтік табыс салыы болып табылады. Бюджет кірістеріні баса кзі – салыты емес тсімдер,негізгі капиталды сатудан тскен тсімдер жне трансферттер тсімдері.
азастанны республикалы бюджеті 2009 жылы, алдын ала деректер бойынша, 510 миллиард теге немесе осы жыла жоспарланан ІЖ-ге 3,1% тапшылыпен атарылды. Республикалы бюджетке тскен тсімдер 2 триллион 800 миллиард 322,1 миллион тегені, шыыстар 3 триллион 311 миллард 268,6 миллион тегені рады.
2010 – 2012 жылдара арналан бюджет туралы заа сйкес 2010 жылы республикалы бюджетті тсімдері 3189,6 миллиард теге немесе 2009 жылды жоспарымен салыстыранда 16,2 пайызды сіммен, ал шыыстары 3910,6 миллиард теге немесе17,9 пайызды сіммен айындалан. Бюджет тапшылыы ІЖ-ге шаанда 4,1 пайыз дегейінде белгіленген.
Кірістер, бюджеттік кредиттерді теу сомалары, мемле-кетті аржылы активтерін сатудан тсетін тсімдер, арыздар бюджеттік тсімдер болып табылады.
Бюджетті кірістері салыты, салыты емес тсімдер, негізгі капиталды сатудан тскен тсімдер, трансферттік тсімдер болып табылады. Нысаналы трансферттерді оспаанда, кірістер нысаналы масата ие болмайды. Кірістерді жаа трлерін енгізу, олданылып жргендеріні кшін жою немесе оларды згерту Салыты кодекске міндетті трде згерістер немесе толытырулар енгізіле отырып жзеге асырылады.
Салыты тсімдер Салыты кодексте белгіленген салы-тар мен бюджетке тленетін баса міндетті тлемдер болып табылады.
Салыты емес тсімдер – бюджетке тленетін міндетті, айтарусыз тлемдер, байлаулы гранттар, сондай-а трансферт-терден баса, бюджетке тегін негізде берілетін аша.
Негізгі капиталды сатудан тсетін тсімдер мемлекеттік мекемелерге бекітілген мемлекеттік млікті, мемлекеттік материалды резервтен тауарларды, мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін жеке меншікке сатудан немесе оларды траты немесе уаытша жер пайдалануа беруден, не азастан Республикасы задарында немесе халыаралы шарттарда кзделген тртіппен зге тсілмен ткізуден, мемлекетке тиесілі материалды емес активтерді сатудан бюджетке тсетін ашалар болып табылады.
Трансферттерді тсімдері – бл бюджетті бір дегейінен екіншісіне, лтты ордан республикалы бюджетке тсетін трансферттер тсімдері.
Бюджеттік кредиттерді теу сомалары – бюджеттен алынан кредиттер бойынша негізгі борышты айтаруа, сонымен бірге заи тлаларды тленген мемлекеттік кепілдіктер бойынша талаптарды айтаруына байланысты бюджетке тсетін тсімдер.
арыздар – мемлекеттік эмисссиялы баалы ааздар шыаруа жне (немесе) арыздар келісімшарттарын жасасуа байланысты бюджетке тсетін ашалай тсімдер.
Мемлекетті аржылы активтерін сатудан тсетін тсімдер – заи тлаларды, соны ішінде мемлекеттік меншіктегі халыаралы йымдарды, мліктік кешен тріндегі мемлекеттік мекемелер мен мемлекеттік ксіпорындарды атысу лестерін, баалы ааздарын, сондай-а мемлекеттік ксіпорындарды жедел басаруындаы немесе шаруашылы жргізуіндегі зге мемлекеттік млікті сатудан бюджетке тсетін тсімдер.
Бюджетті шыындары – айтарылмайтын негізде блінетін бюджеттік аражаттар. Шыындарды ата масатты арналымы болады.
Бюджеттік кредиттер – айтарымдылы, мерзімділік жне аылы негізде бюджеттен блінетін ашалар.
аржылы активтерді сатып алу – заи тлаларды, соны ішінде халыаралы йымдарды атысу лестері мен баалы ааздарын мемлекеттік меншікке сатып алуа баытталан бюджеттік аражаттар.
арыздарды теу – азастан Республикасы ратификация-лаан мемлекеттік сырты арыздар туралы, сондай-а ішкі арыздар бойынша халыаралы келісімшарттара сйкес негізгі борышты теуге баытталан бюджеттік аражаттар.
Таза бюджеттік кредиттеу бюджеттік кредиттерді жне бюджеттік кредиттерді теуді арасындаы айырма ретінде айындалады. Бюджеттік кредиттеу – бюджеттік кредитті беру, пайдалану, оан ызмет крсету жне оны теу туралы шешім абылдау рсімдерін кіріктіретін деріс.
Бюджеттік кредиттер берілу мерзіміне арай мынадай трлерге блінеді: ыса мерзімді – 1 жыла дейін, орта мерзімді – 1 жылдан 5 жыла дейін, за мерзімді – 5 жылдан 30 жыла дейін.
Бюджеттік кредитті теу деп кредиттік келісімшарта жне азастан Республикасы занамасына сйкес бюджеттік кредит бойынша негізгі борышты арыз алушыны теуін айтады.
аржылы активтермен операциялар:
1) аржылы активтерді сатып алуды;
2) мемлекетті аржылы активтерін сатудан тсетін тсімдерді кіріктіреді.
аржылы активтермен операциялар бойынша сальдо аржылы активтерді сатып алу мен мемлекетті аржылы активтерді сатудан тсетін тсімдер арасындаы айырма ретінде айындалады.
аржылы активтерді сатып алу жне мемлекетті аржылы активтерін сатудан тсетін тсімдер азастан Республикасы нормативтік ыты актілеріне сйкес жзеге асырылады.
Бюджет тапшылыы (профициті) кірістер мен шыындар, таза бюджеттік кредиттеу жне ажылы активтермен операциялар бойынша сальдо арасындаы айырмаа те. Теріс белгімен алынан шама – бюджет тапшылыы, о белгімен алынаны – бюджет профициті болып табылады.
Бюджет тапшылыын аржыландыру арыз алу жне бюджеттік аражаттарды пайдаланылатын алдытары есебінен бюджет тапшылыын жабу жолымен амтамасыз етіледі. Оны клемі алынан арыздар сомасыны, бюджеттік аражаттар алдытары сомасыны арыздар бойынша негізгі борышты теу сомасынан асып тсуі ретінде айындалады.
Бюджет тапшылыын аржыландыру мні о белгімен белгіленеді жне бюджет тапшылыыны шамасына сйкес келеді.
Бюджет профицитін пайдалану арыздар бойынша негізгі борышты теуге бюджет профицитін, арызды аражаттарды, бюджетті пайдаланылатын аражаты бос алдытарын жмсау жолымен жзеге асырылады. Оны клемі арыздар бойынша негізгі борышты теу сомасыны алынан арыздар жне бюджеттік аражатты пайдаланылатын алдытары сомасынан асып тсуі ретінде айындалады.
Бюджет профицитін пайдалану мні теріс белгімен белгіленеді жне бюджет профицитіні шамасына сйкес келеді.
Республикалы бюджеті мнайа атысты емес тапшылыы (профициті) лтты ор тсімдерінен баса, республикалы бюджет шыыстарын шегеріп тастаандаы республикалы бюджет тсімдеріні сомасына те.
Мемлекеттік бюжетті тратылыын амтамасыз етуге баытталан орта мерзімді перспективаа арналан азастан Республикасы лтты орыны аражаттарын алыптастыру мен пайдалану тжырымдамасына сйкес 2006 жылдан бастап орта мерзімді фискалды саясат шеберінде мемлекттік бюджетті мнайлы емес кірістері мен шыыстарыны жаа рылымы кзделді.
кімет пен жергілікті атарушы органдарды резевтері республикалы жне жергілікті бюджеттерді зірлеу кезінде жоспарланбаан шыындарды, оларды тосындыына жне аымдаы аржы жылында щыл аржыландыруды талап ететіндігіне байланысты аржыландыру шін республикалы жне жергілікті бюджеттерді рамында рылады. Бл резервтер: ттенше резервті, шыл шыындара, соттарды шешімдері бойынша міндеттемелерді орындауа, облысты бюджеттерді, республикалы маызы бар ала, астана, аудан (облысты маызы бар ала) бюджеттеріні олма-ол аша тапшылыын жабуа арналан резервтерді кіріктіреді.
кімет резервіні жалпы клемі республикалы бюджет туралы замен белгіленеді.
Жергілікті атарушы орган резервіні жалпы клемі тиісті жергілікті бюджет тсімдері клеміні екі пайызынан аспауа тиіс.
Ттенше резерв азастан аумаындаы табии жне техногендік сипаттаы ттенше жадайларды жою масатында пайдаланылады. азастан Республикасы кіметіні ттенше резерві азастанны баса мемлекеттерге ресми гуманитарлы кмек крсетілуіне де пайдаланылуы ммкін.
Шыл шыындара арналан резерв азастан Республикасыны немесе оны кімшілік-ауматы бірлігіні саяси, экономикалы жне леуметтік тратылыына, сондай-а адамдарды мірі мен денсаулыына атер тндіретін жадайларды жою масатында пайдаланылады. азастан Республикасы кіметіні шыл шыындара арналан резерві, сондай-а оны шешімдерімен айындалатын зге де ктілмеген шыындара пайдаланылуы ммкін.
Соттарды шешімдері бойынша міндеттемелерді орындауа арналан резерв соттарды шешімдері бойынша азастан Республикасы кіметіні, орталы мемелекеттік органдарды, оларды ведомстволары мен ауматы блімшелеріні, жергілікті атарушы органдарды міндеттемелерін орындауа пайдаланылады.
Резерв рамында кзделген аша толы клемінде пайдала-нылан жадайда кімет немесе жергілікті атарушы орган ажет болан кезде Парламентке немесе тиісті мслихата тиісті республикалы бюджет туралы заа немесе жергілікті бюджет туралы мслихатты шешіміне згерістер мен толытырулар енгізу арылы кімет немесе жергілікті атарушы орган резервтеріні млшерін лайту туралы сыныстар енгізеді.
кіметті немесе жергілікті атарушы органны резервінен блінген аша аржы жылы ішінде пайдаланылмаан немесе ішінара пайдаланылан жадайда, бюджеттік бадарламаны кімшісі блінген ашаны пайдаланылмаан блігін аымдаы аржы жылыны соына дейін тиісті бюджетке айтаруды амтамасыз етеді.
кіметті жне жергілікті атарушы органдарды резервтерін пайдалану тртібін азастан Республикасыны кіметі белгілейді.
Бюджеттік сыныптама
Бюджетті кірістері мен шыыстарыны егжей-тегжейлі тізбесі мен топтамасы бюджеттік сыныптамамен айындалады. Бірыай бюджеттік сыныптама объектілерге топтамалы кодтар бере отырып, функциялы, ведомстволы жне экономикалы сипаттамалар бойынша бюджетті тсімдері мен шыыстарын топтастыру болып табылады. Бірыай бюджеттік сыныптама мемлекетті экономикалы жне леуметтік дамуыны жоспарларымен, болжамдарымен жне бадарлама-ларымен, йымдар мен мекемелерді аржы жоспарларымен тыыз байланысты амтамасыз етеді; дара сметалар мен аржы жоспарларын жиынты сметалар мен жоспарлара біріктіруге ммкіндік береді, бюджет жйесіні барлы дегейдегі бюджет-тік крсеткіштерді йлесуі мен салыстырымдылыын амта-масыз етеді.
Бюджеттік деріс бірыай бюджеттік сыныптама негізінде жзеге асырылады.
Бірыай бюджеттік сыныптама шоырландырылан бюджет шін бірыай жне міндетті рі республиканы стратегиялы, бадарламалар мен даму жоспарларыны, республикалы бюджет пен жергілікті бюджетті тедестірілімдігіне ол жеткізу масатында оларды крсеткіштер жйесін йлестіру рал-дарыны бірі болып табылады.
Бюджеттік сыныптама автоматтандыру ралдарын олда-нумен басаруды жоары оралымдылыа жету шін тсімдер мен шыыстарды жан-жаты аны жне атаулы жйелеуге ммкіндік жасайды.
азастанда халыаралы стандарттара сйкес келетін бірыай бюджеттік сыныптама олданылады.
Бірыай бюджеттік сыныптаманы бюджеттік жоспарлау жніндегі орталы укілетті орган зірлейді жне бекітеді.
Бірыай бюджеттік сыныптама зіне бюджеттік тсімдерді сыныптамасын, бюджет шыыстарыны функциялы жне экономикалы сыныптамаларын кіріктіреді.
Бюджеттік тсімдеріні сыныптамасы барлы дегей-лердегі бюджеттік тсімдерді белгілі бір сипаттамалар бойынша бюджет занамасына негізделген топтамасы болып табылады. Бюджеттік тсімдер сыныптамасыны топтамасы санаттан, сыныптан, кіші сыныптан жне зіндік ерекшеліктен трады. Санаттар тсімдерді экономикалы белгілері бойынша топтастыруды крсетеді. Сыныптар мен кіші сыныптарда тсімдер оларды кздері мен трлері бойынша топтас-тырылады. зіндік ерекшелік бюджетке тлем немесе тсім трін айындайды.
Сыныптаманы блімшелері кірістерді оларды кздерін кптен-кп блшектеу ретінде сипаттайды. Мысалы, салыты тсімдерде сынып салы тобын, кіші сынып салыты трін, зіндік ерекшелік наты тлеушіні немесе салы объектін білдіреді.
Бюджет шыыстарыны функциялы сыныптамасы функ-циялы жне ведомстволы белгілер бойынша бюджеттік аражаттарды жмсалу баыттарын айындайтын, мемлекет функцияларыны орындалуын, азастан Республикасыны стратегиялы жне бадарламалы жаттарын іске асыруды крсететін барлы дегейлер бюджеттері шыыстарыны топтамасы болып табылады.
Бюджет шыыстарыны функциялы сыныптамасына сйкес шыыстар трт дегейге блінеді: функциялы топ, функциялы кіші топ, бюджеттік бадарламаларды кімшілері, бюджеттік бадарламалар (кіші бадарламалар).
Функциялы сыныптама ызмет, шаралар трлеріні жне бюджеттік атынастар атысушыларыны жазулы сипаттамасы болып крінеді.
Функциялы топ елді стратегиялы даму басымдытарына сай келетін жне райсысыны айын масатын крсететін елді негізгі даму баыттарын бейнелеп крсетеді.
Негізгі функциялы топтар бойынша шыыстар былай блінеді: жалпы сипаттаы мемлекеттік ызметтер, ораныс, оамды тртіп, ауіпсіздік, ыты, сот ылмысты-атару ызметі, білім беру, денсаулы сатау, леуметтік кмек жне леуметтік амтамасыз ету, трын й-коммуналды шаруа-шылыы, мдениет, спорт, туризм жне апаратты кеістік, экономика салалары, борыша ызмет крсету, тменгі бюджеттерге трансферттер. Аталан дегейлерді йлесуі шыыстарды функциялы сыныптамасыны кодын рады.
Функциялы кіші топ елді дамытуды рбір стратегиялы басымдыы жніндегі міндеттер топтарын функциялы топ ішінде натылайды.
Бюджет шыыстарыны функциялы сыныптамасыны негізінде бюджеттік бадарламалар кімшілерін жне бюджеттік бадарламаларды (кіші бадарламаларды) топтастыру арылы жасалатын бюджет шыыстарыны ведомстволы сыныптамасы алыптастырылуы ммкін.
Ведомстволы сыныптама бюджеттік бадарламаларды, функциялы топтарды жне бюджеттік бадарламаларды (кіші бадарламаларды) кімшілері бойынша жасалынды, мысалы, азастан Республикасы Президентіні кімшілігі, Парламентті шаруашылы басармасы, Премьер-министрді кесесі, облыс-тарды жне Алматы мен Астананы кімдері, министрліктер, комитеттер, агенттіктер, азастан Республикасыны баса ведомстволары мен службалары.
Бюджет шыыстарыны экономикалы сыныптамасы бюд-жеттік бадарламаларды іске асыру шін мемлекеттік мекемелер жзеге асыратын операцияларды крсетілетін экономикалы сипаттамалар бойынша бюджет шыыстарын топтастыру болып табылады. Бюджет шыыстарыны экономикалы сынып-тамасын топтастыру санаттан, сыныптан, кіші сыныптан жне зіндік ерекшеліктен трады.
Санат аымдаы шыыстарды, крделі шыыстарды, кредиттер беруді, аржыландыруды кіріктіреді. Сынып, кіші сынып жне ерекшелік шыыстарды арналымы мен сипатын натылайды, мысалы, аымдаы шыыстарда: тауарлар мен ызметтерге жмсалатын шыыстар – жмысшылар мен ызметшілерді жалаысы – жмысшылар мен ызметшілерді негізгі жалаысы.
Бюджет шыыстарыны экономикалы сыныптамасы ерекшеліктеріні рылымын мемлекеттік жоспарлау жніндегі орталы укілетті орган зірлейді жне бекітеді.
Бюджеттік бадарламаларды кімшісі – бюджеттік бадарламаларды жоспарлауа, негіздеуге, іске асыруа жне нтижелерге ол жеткізуге жауапты мемлекеттік орган. Республикалы жне жергілікті бюджеттік бадарламаларды кімшілері болып блінеді.
Бюджеттік бадарламаларды кімшісі зіне жктелген функциялар мен кілеттіктерге сйкес айындалады.
Егер бюджеттік бадарламаны кімшісі бір мезгілде бюджеттік бадарламаны кімшісі рі мемлекеттік мекеме болып табылса, ол бюджеттік аражаттарды дербес пайдаланады.
Облысты бюджеттік бадарламаларды, республикалы маызы бар аланы, астананы бюджеттік бадарламаларыны кімшілері болып табылатын, облысты, республикалы маызы бар аланы, астананы ішкі істер органдарын оспаанда, мемлекеттік органдарды рылымды жне ауматы блімшелері бюджеттік бадарламаларды кімшілері бола алмайды.
Орталы атарушы жне зге орталы мемлекеттік органдар республикалы бюджеттік бадарламаларды кімшілері болып табылады.
Жергілікті бюджеттік бадарламаларды кімшілері азастан Республикасыны кіметі бекітетін жергілікті мемлекеттік басаруды трпатты рылымы негізге алына отырып айындалады.
Бюджеттік бадарлама нтиже крсеткіштері жне бюджет шыыстарын аржыландыру клемі бар мемлекеттік органны стартегиялы жоспарында айындалан стратегиялы баыт-тармен, масаттармен, міндеттермен, нтижелер крсеткіш-терімен зара байланысан бюджет шыыстарыны баытын айындайды.
Бюджеттік бадарламаларды оларды кімшісі зірлейді жне мемлекеттік органны стратегиялы жоспарыны рамында бекітіледі.
Бюджеттік бадарламалар стратегиялы жоспарда тжырым-далан масаттар мен міндеттерді шешу шін ажеттік пен жеткіліктілік аидаттарына негізделе отырып зірленеді. Бюджеттік бадарламалар зіні мазмны бойынша мемлекеттік функциялармен, кілеттіктермен жне мемлекеттік ызметтер крсетумен немесе бюджеттік бадарламалар кімшілері ызметіні баыттарымен біртекті топталуа тиіс.
Бюджеттік бадарламада оны іске асыруды баалау шін тура жне тпкілікті нтижелерді крсеткіштері болуы тиіс, сондай-а бюджеттік бадарламада сапа мен тиімділік крсеткіштеріні болуы ммкін.
Бюджеттік бадарлама бюджеттік кіші бадарламалар шін де бюджеттік бадарламалара арналан нтижелік крсеткіштерді олдану шартымен бюджеттік аражаттарды жмсауды баыттары натыланан кіші бадарламалара блінуі ммкін.
Мазмнына арай бюджеттік бадарламалар: мемлекеттік функцияларды, кілеттіктерді жне олардан туындайтын мемлекеттік ызметтерді жзеге асыруа; трансферттер мен бюджеттік субсидиялар беруге; бюджеттік кредиттер беруге; бюджеттік инвестицияларды жзеге асыруа; крделі шыыстарды жзеге асыруа; мемлекетті міндеттемелерін орындауа баытталан бадарламалар болып блінеді.
Мемлекеттік басару дегейіне арай бюджеттік бадарламалар республикалы бюджетті рамында бектілетін республикалы бадарла-малара, облысты бюджетті, республикалы маызы бар ала, астана бюджеттеріні рамында бекітілетін облысты, республикалы маызы бар ала, астана бадарламаларына; аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні рамында бекітілетін ауданды (алалы) бадарламалара; Республикалы маызы бар ала, астана бюджеттеріні, аудан (облысты маызы бар ала) бюджетіні рамында бекітілетін, аладаы ауданны, ауданды маызы бар аланы, кентті, ауылды (селоны), ауылды (селолы) округты бюджеттік бадарламаларына блінеді.
Облысты, республикалы маызы бар ала, астана, ауданды (алалы) бюджеттік бадарламалар, сондай-а аладаы ауданны, ауданды маызы бар аланы, кентті, ауылды (селоны), ауылды (селолы) округті бюджеттік бадарламалары жергілікті бюджеттік бадарламалар болып табылады.
Бюджеттік бадарламалар іске асыру тсіліне арай бір кімші іске асыратын дара бюджеттік бадарламалара, белгілі бір жне бюджеттік бадарламалар кімшісіні бюджеттік бадарламаларыны рамында бекітілетін жне бюджеттік бадарламаларды р трлі кімшілері арасында аымдаы аржы жылы ішінде блінуге жататын, блінетін бюджеттік бадарламалара блінеді.
Бюджеттік бадарламалар бірттас бюджеттік сыныптаманы рамында тиісті белгі (код) беріле отырып, аымдаы бюджеттік бадарламалара жне дамуды бюджеттік бадарламаларына блінеді.
Дамуды бюджеттік бадарламаларына бюджеттік инвестицияларды жзеге асыруа баытталан бюджет шыыстары жатады. Бюджетті алан шыыс-тары аымдаы бюджеттік бадарламалара жатады.
Бюджеттік бадарламаларды кімшісі жне оан ведомстволы баыныш таы йымдар мемлекеттік ызметтер стандарттарына сйкес жеке жне мемлекеттік емес заи тлалара мемлекеттік ызметтер крсетеді.
Мемлекеттік ызметтер – азастан Республикасы занамалы акті лерімен жне азастан Республикасы Президентіні актілерімен кзделген функциялара, кілеттіктерге негізделген, бюджеттік аражаттар есебінен жне лтты банк бюджетінен аржыландырылатын, жеке жне заи тлаларды ытарын, бостандытарын жне зады мдделерін орауды амтамасыз етуге жне ажеттіліктерін анааттандыруа баытталан, мемлекеттік ызмет тер стандарттарына сйкес жзеге асырылатын ызмет.
Мемлекеттік функцияларды, кілеттіктерді жне олардан туындайтын мемлекеттік ызметтерді жзеге асыруа баытталан бюджеттік бадарла маны нына олармен байланысты барлы аымдаы шыыстар кіреді. Мемлекеттік ызметтер крсетуге баытталан бюджеттік бадарламаны нын анытау кезінде мемлекеттік ызметтерді бекітілген стандарттары пайдаланылады.
Жарылы капиталына мемлекет атысатын заи тлалара мемлекетті леуметтік-экономикалы тратылыын амтамасыз етуге баытталан жекелеген мемлекеттік ызметтер крсетуге, бюджеттік инвестициялы жобаларды іске асыруа жне баса міндеттерді орындауа мемлекет тапсырыс белгілей алады, мндай тапсырыс мемлекеттік тапсырма деп аталады. Мемлекеттік тапсырманы орындау азастан Республикасыны мемлекеттік сатып алу туралы занамасында кзделген конкурсты рсімдер саталмай жзеге асырылады.
Бюджеттік бадарламаларды тиімділігін баалау оларды зірлеу, республикалы жне жергілікті бюджеттерді жоспарлау, оларды іске асыру, іске асырылуын баылауды жзеге асыру стадияларында жзеге асырылады.
Орталы мемлекеттік органдарды жне оларды ауматы блімшелерін стауа жмсалатын шыындар азастан Республикасы Президентіні жне кіметіні актілерімен бекітілетін штатты сан лимиті мен кімет бекітетін натуралды нормалар негізінде жоспарланады.
Бюджетті атарылуы кезінде функциялы жне эконо-микалы сыныптамаларды негізгі блімшелерін кіріктіретін тоыспалы сыныптама трінде екі сыныптаманы йлесуі пайдаланылады.
Бюджеттік сыныптама автоматтандыру ралдарын олдана отырып, басаруды жоары оралымдыына жету шін тсімдер мен шыыстарды жан-жаты айын жне атаулы трде жйелеуге ммкіндік береді.
Мемлекеттік бюджетті (бюджеттік бадарламаларды) шыыс блігіні аымдаы шыыстар (бадарламалар) бюджетіне жне даму бюджетіне блінуіні мынадай леуметтік-экономикалы маынасы бар. Аымдаы бюджетте леуметтік амсыздандырушылыты олданыстаы нормалары мен алыптасан дегейінен туындайтын барлы шыыстар шоырландырылан. Ол бюджетте шоырландырылатын аша орланымдары мен тсімдеріні суі есебінен толы баланстанылан. Даму бюджетіне лаймалы дайы ндіріспен байланысты инвестициялы жне инновациялы ызметті аржыландыруа аржы блу жне баса шыындар кіріктіріледі. Даму бюджетінде лаймалы дайы ндірісті ажеттіліктерімен, жаа леуметтік-экономикалы шараларды орталытандырылан аржыландырумен байланысты шыындар кіріктіріледі; даму бюджетіні рамды бліктерін талдау мемлекетті жаа осымша шыыстарына нерлым сындарлы жне адап келуге ммкіндік береді. Бл жерде мына аидат дйекті жзеге асырылуы тиіс: ажеттіліктерді ата натылы алынатын, меншікті жне арызды кздер шегінде аржыландыру. Даму бюджетіні арастырылан шыыстарыны міндетті сипаты болмауы тиіс жне оларды жоары шек ретінде арастыру керек, яни егер бюджетті атарылуы барысында табыстар ала алмайтын болса, онда даму бюджетіні шыыстарын ысартуа тура келеді.
Бюджеттік кодексте бюджеттік инвестициялар – бюджеттен орта аржыландыру шартымен бюджеттік инвестициялы жобаларды, концессиялы жобаларды іске асыру арылы заи тлаларды жарылы капиталдарын алыптастыру жне лайту мемлекет активтерін ру есебінен мемлекет активтеріні нын лайтуа баытталан республикалы немесе жергілікті бюджеттен аржыландыру бліп арастырылан. Бюджеттік инвестициялар бюджеттік инвестициялы жобаларды іске асыру, концессиялы жобаларды орта аржыландыру мемлекетті заи тлаларды жарылы капиталына атысуы арылы жзеге асырылады. Шешілетін міндеттерді маыздылыы дегейіне арай бюджеттік инвестициялы жне концессиялы жобалар республикалы жне жергілікті болып блінеді.
Бюджеттік инвестициялар бюджеттік инвестициялы жобаларды іске асыру, концессиялы жобаларды орта аржыландыру, мемлекеттік заи тла-ларды жарылы капиталына атысуы арылы жзеге арылады. Шешілетін міндеттерді маыздылыы дегейіне арай бюджеттік инвестициялы жне концессиялы жобалар республикалы жне жергілікті болып блінеді.
Инвестициялы сыныстарды зірлеуді бюджеттік бадарламаларды кімшілері жзеге асырады. Бюджеттік инвестициялы жобаны белгіленген техникалы-экономикалы параметрлерін растау шін азастан Республикасы занамасында кзделген экономикалы жне баса сараптамалар жргізілуге тиіс, техникалы-экономикалы негіздеме зірленеді.
кімет жне жергілікті атарушы органдар азастан Республикасыны концессиялар* туралы занамасына сйкес концессиялы міндеттемелер абылдауы ммкін.
Республикалы бюджеттік инвестициялы жне концессиялы жобаларды орталы мемлекеттік органдар республикалы бюджетті аражаттары есебінен, жергілікті бюджеттік инвестициялы жне концессиялы жобаларды жергілікті атарушы органдар іске асырады.
Бюджеттік кодексте сонымен бірге гранттарды – донорларды (шет мемлекеттер, оларды кіметтері мен агенттіктері, халыаралы жне шетелдік мемлекеттік йымдар, ызметі азастан Республикасыны Конституциясына айшы келмейтін шет елдері кіметтік емес оамды йымдары жне орлары) азастан Республикасыны мемлекеттік йымдарына беретін теусіз аржылы немесе техникалы кмегін олдану арастырылан.
Гранттар берілу шарттары бойынша былай блінеді:
1) байлаулы гранттар – азастан Республикасы кіметіні грант берген донардан одан ары арыз алуын немесе байлаулы грантты іске асыруа баытталан тиісті бюджеттік бадарламаны шеберінде республикалы жне жергілікті бюджеттерден орта аржыландыруды кздейтін гранттар;
2) байлаусыз гранттар – азастан Республикасы кіметіні грант берген донардан одан ары арыз алуын немесе республикалы жне жергілікті бюджеттерден орта аржыландыру кзделмейтін гранттар.
Байлаулы гранттарды пайдалану жеке бюджеттік бадарлама бойынша кзделеді жне оны байлаулы грант туралы келісімге жне азастан Республикасы занамасына сйкес мемлекеттік йымдар – гранттарды алушылар жзеге асырады.
* Концессия – концедентті концессионерге мемлекеттік меншікті пайдалану ыын беруі нтижесінде мемлекет (концедент) жне жекеше заи немесе жеке тла арасында туындайтын атынастар жйесі; зара пайдалы жадайларда экномиканы дамытуа шаыратын мемлекет жне жекеше бизнес арасындаы зара іс-имыл мен ріптестік нысаны