Мемлекеттік леуметтік трансферттер

 

й шаруашылытарыны ашалай табыстарына сонымен бірге мемлекеттік леуметтік трансферттерді – зейнетаы-ларды, жрдемаыларды жне трлі дегейлер бюджеттері мен бюджеттен тыс орлар аражаттарынан тленетін баса тлемаыларды жатызады.

азіргі кезде халыты леуметтік орауды трт дегейлі жйесі алыптасан: бірінші дегей – мемлекттік бюджеттен тленетін мемлекеттік базалы леуметтік жрдемаылар: базалы зейнетаы тлемдері, мемлекеттік жрдемаылар, баланы туылуына арналан біржолы тлемдер; екінші дегей леуметтік сатандыруды мемлекеттік орынан орта зейнетаы мен леуметтік тлемдерді тлеу, яни барлы жмыскерлер аударым жасайтын, ал зейнеткерлікке жасы толандар немесе тиісті саты жадайы орын алан орын аландар ана алатын орнытылы аидаттарымен жзеге асырылатын тлемдер; шінші дегей – міндетті зейнетаы жарналарыны есебінен тленетін зейнетаы тлемдері, яни адамны жеке салымдарына туелді жзеге асырылатын тлем-дер; тртінші дегей – ерікті сатандыру есебінен тленетін леуметтік тлемдер.

кіметтік бадарламалармен халыты жекелеген санат-тарына леуметтік кмек крсетуді осымша нысандары арастырылан. Мселен, кедейлікті жою жне леуметтік-демографиялы жадаятты жасарту шін ажетті жадайлар жасау масатымен 2005 жылдан бала бір жаса толанда дейін оны ктімі бойынша жрдемаылар енгізуді, ал перспективада отбасыныны табыстарына арай балаларды жрдемаылар тлеуді оса, балаларды орауды бірттас жйесі жасалуда.

леуметтік сатандыру кбiнесе зейнетаымен амтамасыз ету арылы iскe асырылады.

Зейнетаы – бл артайанда, толы немесе ішінара ебек ету абілеттігінен, асыраушысынан айырылан жне зада кзделген баса жадайларда азаматтарды амтамасыз ету шін берілетін ай сайыны ашалай тлемаы, ызмет атаран уаыттаы табысты бір блігі. Зейнетаы тлемдеріні млшерлері тек ана жмыс тіліне жне зейнетаыны есептеу шін берілген орташа айлы табыс дегейіне байланысты болады.

«азастан Респyбликасында зейнетаымен амсыздандырy туралы» 1997 жылы маусымны 20-сындаы занын абылдануымен байланысты зейнетаы реформасы басталды. Оны мні – 1997 жыла дейiн мip срген зейнетаымен амтамасыз етуді зейнетаы орларын алыптастыру кезiндегі рпатарды ынтыматасты aгидaтынaн дара орланымдарды aгидaтынa кшуде болды. Бл шiн жинатаушы зейнетаы орларыны жйесі (соны ішінде Мемлекеттiк жинатаушы зейнетаы оры) жне Зейнетаы тлеу жніндегі мемлекеттiк орталы арастырылан. Мемлекеттiк жинатаушы зейнетаы оры жалаыны барлы трлерін, р алуан сыйлыаыларды, стеме аылар-ды, стемелерді оса, жалдамалы жмыскерлерді ебегін пайдаланатын заи тлаларды, сондай-а дара ксіпкерлерді, aдвокaттap мен жекеше нотариус-тарды ай сайыны aшaлай немесе натуралды нысандаы табысынан (жмыc берушiнiн материалды, леуметтік игілiктер немесе басадай материалды пайда трiндегі табыстарын оса) он пайыз млшерiнде міндетті зейнетаы жарналары нысанында аудару жолымен алыптасады. Бл кзді есебінен жинатаушы зейнетаы орлары салымшыларыны зейнатаы орланымдары алыптасады. Зейнетаы орланымдарын алыптастыруды басты масаты азаматтарды артайанда леуметтік амтамасыз ету. Осыан байланысты жмыскерді ай сайыны табысынан сталатын жне азаматтарды дара шоттарында жиналатын міндетті зейнетаы жарналары – бл ата нысаналы аша, график бойынша дркін-дркін тленетін тлемдер негізінде оны арналымы арттыты амтамасыз етуде болып табылады.

Зейнетаымен амсыздандыру азастан Республикасында зейнетаы-мен амсыздандыру туралы азастан Республикасы заына сйкес жзеге асырылады.

азіргі кезде жинатаушы зейнетаы жарналарыны жйесі – зейнетаы тлемдерін тлейтін Орталы 1998 жылы 1 антардаы жай-кйі бойынша кемінде алты ай ебек тілі бар жеке тлалара ебек тіліне бара-бар трде жзеге асырылатын ашаны, жинатаушы зейнетаы орлары алушылара зейнетаы орланымдарын тлейді.

Мiндеттi зейнетаы жарналарын есептеуге алынатын ай сайыны табыс е тменгі айлы жалаыны жетпiс бес еселiк млшерiнен аспауы тиiс. Жина-таушы зейнетаы орларына аударылатын мiндеттi зейнетаы жарналары Салыты кодексте белгіленген біратар тлемдерден сталынбайды. Кейiн зейнетаы тлемдерi мемлекеттiк жне мемлекeттiк емес жuнатаушы зейнетаы орларындаы ркімнін дара зейнетаы шотынан тленедi. Сондытан зейнетаыны млшерiне бюджетті жай-кйi, анша адамны жмыспен амтылып, аншасы жмыссыз жргенi сep етпейдi.

Салымшылар немесе жмыc берушiлер мiндеттi зейнетаы жарналарына осымша ретінде epiктi зейнетаы жарналарын тлей алады, оларды млшерi шектелiнбейдi, жарналар бiра рет немесе дркiн-дркiн, дайы немесе трасыз, олма-ол ашамен немесе аудару жолымен (олма-олсыз ашамен) тленедi.

азастанда аралас зейнетаы жйесі жмыс істейді,йткені 1998 жыла дейін зейнеткерлікке шыан зейнеткерлер немесе бл уаыта дейін зейнеткерлік тілі барлар шін ынтыматасты зейнетаы жйесіні жмыс істеуі жаласуда.Оларды зейнетаымен амтамасыз етілуін аржыландыру шін аражаттар республикалы бюджеттен Мемлекеттік жинатаушы зейнетаы орына жне одан ары зейнетаылар тлем жніндегі орталыа аударылады. Негізінде мндай аражаттарды кзі леуметтік салы болып табылуы тиіс,біра зейнеткерлік бадарламаларды жабуа жне оларды толы аржыландыруа оны тсімдеріні жеткіліксіздігі жадайларында мемлекеттік бюджет кірістеріні баса трлері тартылады.

Зейнетаы тлемдерi салымшыны тадауы бойынша Мемлекеттiк жинатаушы зейнетаы орына немесе Мемлекеттiк емес жинатаушы зейнетаы орларына баытталады, салымшыа зейнетаы келiсiмшартынын негізiнде дара зейнетаы шоты жне жекеше нмір дара сйкестендіру нмірі (ДСН) ашылады.

Салымшыларды ордаланан жарналарын зейнетаы орлары укілетті орган – банк (кастодиан) арылы зейнетаы активтерін басаруды жзеге асыратын йымдара, баалы ааздара, банктерді депозиттерiне жне баса аржылы ралдарына орналастырады. Орналастырy кезiнде алынан табыс инвестuцuялы табыс деп аталады, ол салымшыларды дара шоттары бойын-ша ордаланан аражаттарды сомасына сйкес блiнедi; инвестициялы табыс орлануды лаюын жне оны инфляциядан оралуын амтамасыз етеді.

«азастан Республикасында зейнетаымен амсыздандырy туралы» заа сйкес Орталытан зейнетаы тлемдерi зейнеткерлік жаса жеткен азаматтара – еркектер 63 жаса толанда, йелдер 58 жаса толанда жне еркектерге кемiнде 25 жыл ебек тiлi боланда, йелдерге 20 жыл ебек тiлi боланда таайындалады. 2008 жылды екінші жартысында ор индекстеріні опырыла тмендеуі зейнетаылы активтерді табыстылыына сер етті, жинатаушы зейнетаы орларыны салымшыларын кбірек шыына шыратты.

Зейнетаылы активтерді инвестициялаудан алынан «таза» инвестициялы табыс сомасы (2008 жылды аяындаы комиссиялы сыйаыларды шыарып тастаанда) спек тгіл, ол тіпті 306,9 миллион тегеге дейін ысарды. Зейнетаылы активтерді инвестициялаудан шеккен залал 2008 жылы 30 миллиард тегеден асып тсті.

Толы емес клемдегі жасына байланысты зейнетаы тлемдерi азамат-тара, оларды нaты ебек тiлінi болуына арай Орталытан толы клемiнде зейнетаы тлемдерiн алу ыы болмаан жадайда таайындалалуы ммкін.

Ттенше жне барынша радиациялы атерлi iрлерде 1949 жылы 29 тамыздан 1963 жылы 5 шiлдеге дейiн кемiнде 10 жыл тран азаматтар «Семей ядролы сына полигоныдаы ядролы сынатарды салдарынан зардап шеккен зейнеткерлерге», мемлекеттік леуметтік жрдемаы алушылара: еркектер – жалпы ебек тілі 25 жылдан кем болмаан жадайда 50 жаса жеткенде; йелдер жалпы тілі – 20 жылдан кем болмаан жадайда 45 жаса жеткенде зейнетаы таайындалуына ылы. Ттенше жне осы ірді е жоары радиациялы атер нірлеріне жататын ауматарда жмыс істейтін (жмыс істемейтін), тратын, сондай-а 1949 жылдан 1990 жыл кезеінде тран азаматтара республикалы бюджеттен бір жолы мемлекеттік ашалай темаы тлеу жаыртылды.

Зейнетаымен амсыздандыру туралы заа сйкес Орталытан тленетін зейнетаы тлемдерін белгіленген орташа айлы табысты 60 пайызы есебiнен жргізiледi жне жмыста болан зiлicтерге apaмaстaн, атарынан кез келген 3 жыл жмыс шiн орташа айлы табыс негізге алына отырып, 1995 жылы 1 антардан бастап жзеге асырылады. 1998 жылы антарды l-iне дейiн ажеттi ебек тiлiнен тыс жмыс iстеген рбір толы жыл шiн зейнетаы тлем-дерiнi млшерi 1 пайыза сiрiледi, бiра ол зейнетаыны есептеу шiн ескерiлетін табысты 75 пайызынан аспауы тиiс.

Орталытан тленетін зейнетаы тлемдерiн есептеуге арналан табыса ебекке аы тлеуді барлы трлерi жне тiзбесiн кімет белгілейтін зге табыстар енгізiледi. Зейнетаы тлемдерiн есептеу шiн 3 жылы жмыс iшiндегі табыс атарынан 36 кнтiзбелiк айдаы жмыс iшiндегі табысты жалпы сомасын отыз алтыa блу арылы аныталып, орташа айлы жалаы шыaрылады. 1998 жылы 1 антара дейiн тaaйындалан зейнетаы тлемде-рiнi е жоaры млшерi (зейнетаы алушыларды біратарын шыарып тастаанда) Республикалы бюджет туралы замен белгіленген 32 еселенген айлы есептiк крсеткiшті 75 пайызынан аса алмайды. Бан лы Отан соысыны атысушылары мен мгедектеріні, скери ызметшілерді, ішкі істер органдарыны, брыны Мемлекеттік тергеу комитеті ызметкерлеріні жне ндірістерді, жмыстарды, ксіптерді, лауазымдарды жне крсеткіштерді кімет бекіткен №1 тізімдегі 1998 жылы атарды 1-іне дейін зейнетаы таайындалан адамдар жатпайды.

кімет 2003 жылды 4 шілдедегі аулысымен «Міндетті зейнетаы салым-дарынан рылан жинатаушы зейнетаы орлары мен ерікті ксіптік зейнетаы салымдарынан зейнетаы тлеудін ережесін» бекітті.

Бл ретте мамандытaры бойынша анытап белгілегендерге жмыc берушiлер тарапынан ерікті ксіптік салымдар салу енгізілді.Ерікті ксіптік зейнетаы жарналарын жмыс берушілер жмыскерлерді пайдасына меншікті аражаттары есебінен аударады, бл ретте жмыс берушілер шін салы преференциялары арастырылан. Ерікті ксіптік зейнетаы жарналары есебі-нен жинаталан орланымдарды тлеу 50 жастан, яни белгіленген зейнет-керлік жастан ертерек жастан жзеге асырыла бастайды. Сол сияты, eгep азамат 55 жаса дейiн мiндeттi жинaтayшы зейнетаы орына мiрiнiн coнынa дейiн жетeтін е тмeнгі тлем дегейiн жинап лгерсе, зейнетаы демалысына шыyына ммкiндiгі бар. Бл жадайда зейнетаы тлемдерi аталмыш азаматтарды зейнетаы салымдарын caты йымдарына зiмен келiсiм негізiнде аударылатын болады.

скери ызметшілерді, ішкі істер органдарыны, баса тртіп сатау орган-дарыны (терген, лтты ауіпсіздік, Республикалы лан, жоары лауазымды адамдарды орау службасы органдарыны) ызметкерлерін зейнетаымен амтамасыздандыруды аржыландыруды ерекшеліктері бар. Бл санаттарды зейнетаы тлемдерін аржыландыруды кзі – сайып келгенде бірден бір республикалы жне жергілікті бюджеттерді аражаттары.

Сонымен бірге жасына байланысты азаматтар мен мгедектігі мерзімсіз белгіленген бірінші жне екінші топтаы мгедектер саты йымдарымен міндетті зейнетаы жарналары есебінен алыптасан зейнетаы орланымдарын пайдалана отырып саты тлемдерін мір бойы жзеге асыру туралы зейнетаылы аннуитет келісімшартын жасауа ыы бар. Бл ретте саты йымынан тленетін ай сайыны саты тлемдері зейнетаылы аннуитет келісімшарты жасалан кнге тиісті аржы жылына арналан республикалы бюджет туралы зада белгіленген е тменгі зейнетаы млшерінен кем болмауы керек.

Зейнетаымен амтамасыз ету жайындаы мемлекеттік леу-меттік саясатты басым баыттарыны бірі зейнетаыларды дегейін ктеру болып табылады. 2010 жылы 1 атардан бастап, ендi оны е тменгі млшерi 12344 теге, мемлекеттік базалы зейнетаы тлеміні млшері 5981 теге болып белгіленген.

Базалы зейнетаыны суін есепке аланда, зейнетаы тлеуді орта жйесіндегі е тменгі зейнетаы млшері 18 235 тегені, орташа млшері 27 481 тегені зейнетаыны е жоары млшері 40 001 тегені рап отыр. Соы 3 жылда орташа зейнетаы алатындар саны 1,6 есеге скен. 677 мыа жуы адам жинатаушы зейнетаы жйесінен зейнетаы ала бастаан.

Міндетті зейнетаы жарналары бойынша салымшыларды (алушыларды) дара зейнетаы шоттарыны саны 2008 жылы 7,7 миллион, ал алушыларды саны 2,5 миллион адамды (бл р трлі зейнетаы орларында бір салушыны бірнеше шотта-рыны барын білдіреді) рады. 2008 жылы Зейнетаылар тлеу жніндегі мемлекеттік орталытан зейнетаы алатындарды саны 1633,9 мы адамды, мемлекеттік леуметтік жрдемаы алушыларды саны (жасына арай, мгедектігі бойынша , асыру-шысынан айырылан жадайда, отбасыны ебекке абілетсіз мшелері) 636,2 мы адамды, арнаулы леуметтік кмек алушы-ларды саны 231,6 мы адамды рады.Зейнетаылар бюджеттен тыс жинатаушы зейнетаы орларынан тленеді.

азастан Республикасы Президентіні азастан халына Жолдауына сйкес 2015 жыла арай базалы зейнетаы тлемдері е тменгі кнкріс дегейі млшеріні 60 пайызы дегейіне дейін сіріледі. азіргі уаытта экономикалы зерттелімдер, актуарлы есеп-исаптар жргізілуде, осыларды нтижелері бойынша азастан Республикасыны зейнетаы жйесін дамытуды бадарламасы зірленетін болады.

леуметтік сатандыру жйесiндегі екінші баыт р трлi жрдемаылар тлеу болып табылады.

Жрдемаы – бл жмыстаы уаытша зiлiс кезiнде, сондай-а белгілi бiр жадайлара пайда болатын ктерiкi шыындарды теуге арнaлан кепiлдік берілген ашалай темаы. Міндетті леуметтік сатандыру шеберінде тленетін жрдемаылардан баса азаматтар уаытша ебек абілетінен, асыраушысынан, жмысынан айырылан жадайда, сонымен бірге жктілігіне жне босануына, жаа туан баланы (балаларды) асырап алуына, бала бір жаса толана дейін оны ктіміне байланысты табысынан айырылуына байланысты. леуметтік сатанды-руды мемлекеттік орынан жрдемаыларды кіріктіреді.

Алып жрген мемлекеттік леуметтік жрдемаылардан баса ебек ету абілетінен айырылан жадайда леуметтік тлемаы зі шін леуметтік аударымдар жргізілген міндетті леуметтік сатандыру жйесіне атысушыа, леуметтік тлемаы алуа тініш берген уаытта жмысы тотатанына немесе істеп жатанына арамастан, таайындалады. Ебек ету абілетінен айырылан жадайда леуметтік тлемаылар ордан тленетін леуметтік тлемаылара ы туындаан кннен бастап ебек ету абілетінен айырылды деп белгіленген барлы кезеге таайындалады. Ебек ету абілетінен айырылан жадайда ай сайыны леуметтік тлемаыларды млшері азастан Республикасы занамалы актілерінде белгіленген леуметтік аударымдар объекті ретінде ескерілген соы жиырма трт ай ішіндегі табысты занамалы актілерде белгіленген е тменгі жалаыны сексен пайызын шегергендегі орташа айлы млшерін табысты ауыстыруды, ебек ету абілетінен айырылу мен атысу тіліні тиісті коэффициенттеріне * кбейту арылы айындалады.

Сйтіп, ебек ету абілетінен айырылан жадайда леуметтік тлемаы-ларды млшері орташа айлы жалаына, ебек ету абілетінен айырылу дрежесіне жне міндетті леуметтік сатандыру жйесіне атысу тіліне байланысты болады.

Алушы жасына арай зейнетаы тлемдерін алуа ы беретін жаса жеткен кезде ебек ету абілетінен айырылу жадайында берілетін леуметтік тлемаылар тотатылады.

«азастан Республикасында мгедектігі бойынша жне жасына байла-нысты берілетін мемлекеттік леуметтік жрдемаылар туралы» Заына сйкес асыраушысынан айырылу жадайы бойынша жрдемаы алуа, асыраушысы айтыс болан отбасыны ебекке жарамсыз, оны асырауында болан мшелеріні ыы пайда болан кннен бастап таайындалады жне ажетті жаттар 12 ай мерзім ішінде тапсырылуы тиіс.Ата-анасыны екеуінен де айырылан балалара (тлдыр жетімдерге) таайындалан жрдемаылар оларды зады кіліне (асырап алушыа, аморшысына) тленеді.

* Табысты ауыстыру коэффициеті – леуметтік тлемаыны леуметтік аударым-дарды есептеу кезіде егізге алынан табыс млшеріе атынасын айыдайты коэффициент;ебек ету; абілетінен айырылу коэффициенті – зі шін леуметтік аударымдар жргізілген мідетті леуметтік сатадыру жйесіне атысушыны ебек абілетінен айырылу дрежесіне арай айындалаты коэффициент; атысу тіліні коэффициенті – мідетті леуметтік сатадыру жйесіне атысу тіліне (кнтізбеме есептегідегі уаытты жалпы млшерін) арай айыдалатын коэффициент.

Оан оса, «Мемлекеттік атаулы леуметтік кмек туралы» заа сйкес, отбасыны жан басына шаандаы орташа табысы кедейлік шегінен аспаан жадайда атаулы леуметтік кмек крсетіледі. Оны млшері жан басына шаандаы орташа табыс пен белгіленген отбасыны рбір мшесіне есептелген кедейлік шегіні айырмасы трінде есептелінеді.

Асыраушысынан айырылу жадайы бойынша мемлекеттік леуметтік жрдемаылар – бл мемлекет кепілдендірілген е аз леуметтік тлемдер, олар айтыс болан асыраушысыны жмыс тіліне жне орташа айлы табысына байланысты емес, жрдемаымен амтамасыз етілетін отбасыны ебекке жарамсыз мшелеріне байланысты белгеленеді.

айтыс болан (сот хабар-ошарсыз кетті деп танылан немесе айтыс болды деп жариялаан) асыраушыны – зі шін леуметтік аударымдар жргізілген міндетті леуметтік сатандыру жйесіне атысушысыны мына отбасы мшелері асыраушынан айырылан жадайда леуметтік тлемаылар таайындалуа жне алуа ылы:

1) он сегіз жаса толмаан болса, олар он сегіз жаса толана дейін мгедек болып алса, осы жастан асан балалары, аа-інілері, апа-сілілері мен немерелері;

2) жасына жне ебек абілеттілігіне арамастан, ата-анасыны біреуі немесе жбайы, не атасы, жесі, аа-інісі немесе апа-сілісі, егер ол айтыс болан асыраушысыны ш жаса толмаан балаларын, аа-інілерін, апа-сілілерін немесе немерелерін ктіп-баумен айналысатын болса.

Сонымен бірге, асыраушысынан айырыландарды «Балалы отбасылара берілетін мемлекеттік жрдемаылар туралы» заа сйкес, отбасыны орта есеппен жан басына шаандаы табысы белгіленген азы-тлік себетіні нына тмен болан жадайда 18 жаса дейінгі балалара арналан жрдемаы алуа ыы бар.

здері шін міндетті леуметтік аударымдар жргізілген ата-ананы-міндетті леуметтік сатандыру жйесіне атысушыны аморлыынсыз алан балалара таайындалан леуметтік тлемаылар занамалы актіге сйкес айырылып алан рбір ата-ана шін асырап алушыа, ораншыа (аморшыа) тленеді.

айтыс болан асыраушысыны асырауында болан, асыраушысынан айырылан жадайда леуметтік тлемаы таайындалуына жне алуа ыы бар отбасыны барлы мшелеріне бір леуметтік тлемаы таайындалады.

Бала кезінен І немесе ІІ топтаы мгедектер деп танылан адамдара леуметтік тлемаылар мгедектер белгіленген мерзімге таайындалады.

Асыраушысынан айырылан жадайда ай сайыны леуметтік тлемаы-ларды млшері леуметтік аударымдар объекті ретінде ескерілген соы жиырма трт ай ішіндегі жалаыны сексен пайызы шегерілген орташа айлы млшері табысты ауыстыру, асырауындаылар саныны жне атысу тіліні тиісті коэффициенттеріне кбейту арылы айындалады. 2009 жылы е тменгі кнкріс дегейіні суіне байланысты мемлекеттік леуметтік жрдемаы-ларды млшерлері екі рет – 1 атардан жне 1 маусымнан арттырылды. Нтижесінде леуметтік жрдемаылар 9%-а артты.

Сонымен атар мемлекетік леуметтік жрдемаы клемі де су стінде. Мысалы, мгедектігі бойынша берілетін жрдемаы 2007 жылы 9 331 теге болса, 2009 жылы бл крсеткіш 14 415 тегеге жеткен. Асыраушысын жоалтан жадайда тленетін жрдемаы 12086 теге болса, жаса байла-нысты ол 4670 тегеден 6858 тегеге скен. Бала туу бойынша берілетін бір жолы жрдемаы млшері 2 есеге ктерілсе, нрестені 1 жаса дейін бау шін ай сайын берілетін жрдемаы 1,6 есеге сті. Бл атаулы кмектерді елімізде 410 мы отбасы алады.

Бан оса жергілікті атару органдары есебінен леуметтік аз амтылан отбасыларды олдау масатында осымша 1,2 миллиард теге блінген. Сол сияты, 2,1 миллиард теге балалара арналан жрдемаыа блінді. Бл 1 миллиона жуы азастандыа осымша леуметтік кмек болып отыр.

Жктілігіне жне босануына, жаа туан баланы (балаларды) асырап алуына бала бір жаса толана дейін оны ктіміне байланысты табысынан айрылан жадайларда тленетін леуметтік тлемаы міндетті леуметтік сатандыру жйесіні ордан леуметтік тлемаы алуа ыы бар атысушысына 2008 жылы 1 атардан бастап таайындалады.

Жктілігіне жне босануына, жаа туан баланы (балаларды) асырап алуына байланысты табысынан айрылан жадайлардатленетін тлемаы десаулы сатау саласындаы укілетті орган белгілеген тртіппен берілген ебекке жарамсызды параында крсетілген барлы кезеге таайындалады.

Табысты орташа айлы млшері, леуметтік туекел жадайы басталан ай шін ора леуметтік аударымдар тскен болса, осы айды оса аланда, соы он екі айда леуметтік аударымдар жргізілген кірістер соммасын 12-ге блу жолымен айындалады.

2010 жылы1 атардан бастап трт жне одан кп бала туан аналара берілетін бір жолы жрдемаы млшерін 70 650 тегеге дейін жне бала бір жаса толана дейін оны ктімі шін тленетін ай сайыны жрдемаы млшері бірінші балаа – 7 772 теге, екінші балаа – 9 185 теге, шінші балаа – 10 598, 4 жне одан кейінгі балалара 12 011 тегеге дейін кбейту арастырылан. Соан сйкес кп бала туан жне трбиелеген аналарды «Алтын ала» белгісімен марапаттау шін балалар саны 10 нан 7 ге дейін, «Кміс ала» белгісімен марапаттау шін 8-ден 6-а дейін тмендетілді. Олара берілетін арнаулы мемлекеттік жрдемаыны млшері 3,9 АЕК-ден 6,0 АЕЕ-ге дейін жеткізілді. Брын бл белгілермен марапатталан немесе «Батыр ана» атаын алан, сондай-а Iжне II дрежелі «Ана даы» ордендерімен марапатталан кп балалы аналара берілетін жрдемаы млшері де 8 478 тегеге сті. Мгедек баланы трбиелеуші ата ананы біреуіне немесе асырап алушыа, аморшыа е тмен жалаы млшерінде (14 952) ай сайыны жаа мемлекеттік жрдемаы трі енгізілді. Бл жрдемаыны 2010 жылдан бастап 28 мыа жуы азамат алатын болады. Отбасында 2 жне оданда кп мгедек бала болан жадайда жрдемаы рбір азамата блек таайындалады. 2010 жылды 1 атарынан «Балалы отбастарына мемлекеттік жрдемаылар туралы» азастан Республикасы заымен тртінші жне одан арты бола туанда берілетін біржолы жрдемаыны млшерін 50 АЕК-ге кбейту арастырылан.

Жмысынан айырылан жадайда берілетін леуметтік тлем жмыспен амту мселелері жніндегі укілетті органа адам жмыссыз ретінде тіркеуге тініш берген кннен бастап таайындалады жне оны млшері леуметтік аударымдар объекті ретінде ескерілген соы жиырма трт ай ішіндегі табысты орташа айлы млшерін тиісінше табысты алмастыру коэффи-циенттеріне жне атысу тіліні коэффициенттеріне кбейту арылы таайындалады. Бл ретте кірісті алмастыру коэффициенті – 0,3 болады, ал атысу тіліні коэффициенті «Міндетті леуметтік сатандыру туралы» заа сйкес есептеледі.

лемні кптеген елдерінде жмысынан айырыланда леуметтік орау шаралары олданылады. Бл шаралар жмыскерлерді ебек ызметінен жоалтан табыстарына темаы тлеудін р трлі дістерін кіріктіреді; оларды біліктілікке, жмыс тіліне, жмысынан айрылу себептеріне, отбасы-ны табысы дегейіне жне т.б. байланысты саралануы ммкін. Тиісінше, жмысынан айырыландара тлемаылар шін орларды алыптастыруды дістері, бл орларды дегейі жне олардан тленетін тлемаыларды мезгілдері ажыратылады.

Жмысынан айырыландар ысартыландар жне жмыссыздар мртебесіне блінуі ммкін. Бірінші жадайда жаа жмыс іздеу кезінде (белгілі бір мезгілде) орташа жалаысыны, жмыс тіліні саталуына рсат етіледі, луетті жмыса орналасты-руды баса ммкіндіктері болуы ммкін.

Жмыс іздеуші, жмыспен амтуды мемлекеттік службасында тіркелген жне зіні біліміне, ксібіне, ебек машыына сай келетін жмыс алуа наты ммкіндігі жо ебекке жарамды азаматтар жмыссыздар деп саналады.

Жмыссыздара жмыссызды бойынша берілетін жрдемаылар тленеді. Жрдемаы жмыссыз ретінде тіркелген мезеттен жмыса орналастыру туралы мселе шешілгенге шейін, біра занамен белгіленген мезгілден аспайтын уаыта тленеді.

р трлі елдерде жмысынан айырыланда леуметтік олдауды аржыландыру шін аражаттарды алыптастыруды зіндік механизмдері олданылады. Біра негізінен жмыссызды бойынша жрдемаыларды (зейнетаыларды) аржыландыру ебекке аы тлеу орынан жмыс беруші-лерді саты жарналары есебінен жргізіледі. Мтаж адамдарда жмыссыз мртебесі болмаан жадайда (мысалы, тілі бойынша) олар леуметтік кмекті кбінесе жергілікті бюджеттерден немесе айырымдылы орларынан алады.

кімет жне жергілікті атарушы органдар жмыскерлер мен жмыс берушілерді кілдеріні атысуымен леуметтік-экономикалы дамуды индикативтік жоспарлары негізінде халыты жмыспен амтуды бадарла-маларын зірлеп, бекітеді. Мемлекет халыты жмыспен амту сферасында азаматтара леуметтік орандыруды кепілдендіреді.

азастан Республикасы занамасымен жмыспен aмтy бадарламалары жергілiктi бюджеттерден aржыландырылатыны анныталан. Жмыссыздытaн мемлекеттiк леуметтік opаy мына шараларды кiрiктiредi:

1) жмыса орналасуа жрдемдесу;

2) ксіптік даярлау, бiлiктiлiктi жоарылату жне жмыс-сыздарды айта даярлау олар шiн оамды жмыстар йымдастыру;

3) оамды жмыстармен aмтылан жмыссыздарды

ебегіне аы тлеу;

4) табысы аз азаматтардан шыан жмыссыздара мемле-кeттiк атаулы кмек крсету.

оaмды жмыстарды орталы жне атарушы органдар йымдастырады, республикалы жне жергілiктi бюджеттерді аражаттарынан жне оларды тінiмдepi бойынша жмыс берушiлерді аражаттарынан аржыландыpылады.

азастан Республикасындаы «Арнаулы мемлекеттiк жрдемаы туралы» заыда жне oан сйкec абылданан зге занамалы актiлерiнде кзделген негіздерде жне тртiппен азаматтарды арнаулы мемлекеттiк жрдемаы – леуметтік оpaya мтаж адамдара жне жрдемаыларды зге трлерiне арамастан берiлетін ашалай темаы алуа ыы бар. Арнаулы бл жрдемаы 1999 жылды 1 cyipiнeн бастап жрдемаы aлуа ыы бар азаматтарды 14 caнaтына зада крсетiлген млшерде тленедi.

Бiр мезгілде р трлi арнаулы мемлекеттiк жрдемаы алуа ыы бар адамдара оларды тадауы бойынша бiр жрдемаы таайындалатынын атап айту ажет.

ндiрiстерді, жмыстарды, ксіптерді, лауазымдар мен крсеткiштерді Yкімет бекiтетін № 1 тізімі бойынша жер асты жне ашы кен жмыстарында, ебек жадайлары ерекше зиянды жне ерекше ауыр жмыстарда 1998 жылы 1 антардаы жадай бойынша жмыс тілі бар азаматтара мемлекеттiк арнаулы жрдемаы арастырылан. Мндай жрдемаы еркектер – 53 жаса толанда жне жмыс тілі кемiнде 20 жыл болып, оны кемiнде 10 жылын аталан жмыстарда iстегенде; йелдер – 48 жаса толанда жне жмыс тілі15 жыл болып, оны кемiнде 7 жыл 6 айын аталан жмыстарда icтегенде олара тоыз айлы есептік крсеткіш млшерінде таайындалады. Ал осындай № 2 тізім бойынша еркектер – 58 жаса толанда жне жмыс тілі кемiнде 25 жыл болып, оны кемiнде 12 жылын аталан жмыстарда iстегенде; йелдер – 53 жаса толанда жне жмыс тілі 20 жыл болып, оны кемiнде 10 жыл аталан жмыстарда icтегенде олара сегіз айлы есептік крсеткіш млшерінде таайындалады.

Ебек жадайлары ауыр (ерекше ауыр) жмыстарда жне зиянды (ерекше зиянды) жне ауіпті жмыстарда істейтін ызметкерлерге азастан Республикасыны Ебек кодексіне жне укілетті орган бекіткен ебек жадайлары зиянды ндірістерді, цехтарды,ксіптер мен лауазымдарды тізіміне (тізбесіне) сйкес осымша аы тлеу кзделген.

2000 жылы 1 атардан бастап «Жер асты жне ашы кен жмыстарында, ебек жадайы ерекше зиянды жне ерекше ауыр жмыстарда істеген адамдара берілетін мемлекеттік арнаулы жрдемаы туралы» 1999 жылы шілдедегі Р заы кшіне енді. Осы заа сйкес 1-ші тізімге енген азаматтар республикалы бюджеттен леуметтік жрдемаыны зейнеткерлік жаса жеткенге дейін алады. Ал зейнеткерлік жаса толан со, ол азаматтарды мселесі айта аралып, ебек тіліне жне табысыны млшеріне арай зейнетаы таайындалады.

азастан Республикасы Президентіні 2007 жылы Жолдауына сйкес 1998 жылы 1 атара ауыр жне зиянды ндірістерде белгілі бір тіл жинаан азаматтар шін, 2008 жылы 1 атардан бастап №2 тізім бойынша мемлекеттік арнаулы жрдемаы енгізілді.

Крсетілген жрдемаылар, зиянды ебек жадайларында жмыс істеген аа буын азаматтара жалпыа орта белгіленген зейнеткерлік жасына жеткенде леуметтік олдау алу ыын бере отырып, оларды леуметтік орау проблемасын белгілі бір дегейде шешуге ммкіндік береді.

Мемлекеттік леуметтік жрдемаылар е тменгі кнкріс дегейінен еселенген млшерде белгіленеді (2006 жылды басына дейін – айлы есептік крсеткіштен ). Адамны мірі мен денсаулыына келтірілген зиянды теу жніндегі тлемаылар, сондай-а азаматты айтыс болуы нтижесінде залал шеккен адамдарды зияндарын теуді саты компаниялары здеріне алан. Мгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылан жадай бойынша Мемлекет-тік леуметтік жрдемаыларды мемлекет тлейді. Барлы тлемаылар кездейсо жадайа дейін адамны алып жрген жалаысына тікелей байла-нысты болып келеді.

Жалпы, 2009 жылы мгедектік бойынша мемлекеттік леуметтік жрдем-аыларды млшері орта есеппен 14 пайыза арттырылды.2009 жылды 1 желтосанына арасты деректер бойынша, республикада 638,9 мы мгедек міндетті леуметтік сатандыру жйесінен осымша леуметтік тлемдер алады. Елімізде 43,4 мынан астам азамат 1 жне 2-ші тізімдер бойынша арнайы мемлекеттік жрдемаылар алады. Бл жрдемаы млшері 2009 жылы 11 пайыза артты. 2015 жыла арай мемлекеттік леуметтік жрдемаылар млшерін 2010 жылмен салыстыранда 1,2 есе арттыру кзделген.

«Meмлекеттік атаулы леуметтік кмек туралы» заa сйкес жан басына шаанда ірлерде белгіленген кедейлiк дегейiнен тмен орташа табыс алатын халыты брi атаулы кмекпен амтылады. Негізiнен олар кмелетке толмаан балалары, жмыссыздары, мгедектерi бар отбасылар. Кедейлік шегі мен е тменгі кнкріс дегейі ірлер бойынша сараланатындытан, за рбір отбасыны табысын натылауа ммкіндік береді. Азаматтарды айда тратынына арамастан, здерін отбасында жан басына шаанда кедейлік шегі дегейінде орташа табыспен амтамасыз ететіндей леуметтік кмек алады. Мысалы, жергілікті бюджеттерде табысы аз отбасыларыны 18 жаса дейінгі балаларына мемлекеттік жрдемаылар тлеу арастырылан. Заа сйкес, жмыспен амту мселелері жніндегі кілетті органдарда тіркелмеген ебек жасындаы жмыссыздарды леуметтік кмек алуа ылары жо. Мгедектер, айдан астам уаыт стационарлы емдеуде жатан адамдар, 1 жне 2 топтаы мгедектерге, жасы 80-нен асан кiсiлерге, 7 жаса дейiнгі балалара ктiм жасаумен айналысатын азаматтар, оушылар мен cтyдeнттep бл саната жатпайды. Сонымен бiрге, жмыспен амту органдарына тінiш берген жадайда, ебекке жарамды адамдара лайыты жмыс немесе оамды жмыстара атысу сынылады. Бл жмыстардан бас тaртaн жадайда олар алты ай мерзiмге дейiн атаулы леуметтік кмек алу ыынан айырылады. Зада атаулы кмек таайындату шiн тінiш білдiрудегі рсiмдер жеiлдетiлген.

азастанда мынадай жрдемаылар тленеді:

1) жмыссыздытан мемлекеттік леуметтік орау;

2) жктілігіне жне босануына байланысты;

3) жаа туан баланы (балаларды) асырап алуына байланысты;

4) бала бір жаса толана дейін оны ктіміне байланысты;

5) жерлеуге берілетін жрдемаылар;

6) саноторийлара жолдама сатып алу шыыстары.

Бл баыт бойынша аржыландыру: 1,6 тарматар шаруа-шылы жргізуші субъектілерді жмыс берушілерді аражат-тары есебінен, 2,3,4,5 тарматар жергілікті бюджеттерді есебі-нен жзеге асырылады.

леуметтік кмек бойыншa тлемаылар мыналарды кiрiктiредi:

а) отбасыны жиынты табысын ескере отырып таайындала-

тын, балалы отбастарына жрдемаы (18 жаса дейiнгі балалара);

) балалары бар мерзімділік ызметті скери ызмет-шілеріні отбасына жрдемаы;

б) мгедек - балалары бар отбасыларына жрдемаы;

в) ВИЧ - инфекцияланан балалар мен ересектерге жрдемаы;

г) келері алимент тлеуден жалтарынан балалара уаытша жрдемаы;

д) 4 жне одан кп 7 жаса дейін жастаы балалары бар жмыс-сыз аналара жрдемаы;

леуметтік орау жйесімен сондай-а мыналар арастырылан: отбасыны жиынты табыстарын ескере отырып таайындалатын трын й жрдемаысы;

трын й-коммуналды ызметтердi, отынды, клікті, соыс жне ебек ардагерлерiне, табысы аз зейнеткерлерге жне басалара медициналы ызмет крсету жеілдiктерiнi жйесi;

арттара, мгедектерге, йсіздерге жне ауру балалара арналан мекемелерді стау;

оралмандарды тарихи отанына оныстандыру жне леуметтік орау.

Табысы eкi айлы есептiк крсеткiштен apты емес жмыс-сыздара матерuалды кмек белгіленген.

азастан Республикасыны «азастан Республикасында мгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жадайы бойынша жне жасына байланысты берілетін мемлекеттік леуметтік жрдемаылар туралы» заына сйкес мгедектігі бойынша мемлекеттік жрдемаылар алуа ыы бар. Осы заа сйкес мемлекеттік леуметтік жрдемаылар е тмен кнкріс дегейі млшерінен есептеледі.

2010 жылды 1 атарынан бастап е тмен кнкріс дегейіні клемі лаюына байланысты мгедектер шін жрдемаы млшері арттырылатын болады.

Жергілiктi бюджеттерден леуметтік кмек крсету тpiндe тлемаылаp мыналара тленедi:

1) экологиялы апаттардан, наубеттерден, ядролы сынатардан зардап шекендерге;

2) жаппай саяси уын-сргін рбандарына, кп балалы аналара, жан басына шаанда табыс дегейi тмен аз амтылан отбасыларына, халыты біратар баса санаттарына.

Шаруашылы жргізушi субъектiлер, баса жмыс берушiлер меншіктi леуметтік орларынан здерiнiн жмыс iстеп жрген жмыскерлерiне, брыны жмысскерлерiне, оларды отбасы мшелерiне осымша материалды жне ашалай кмек крсете алады.

Мемлекеттiк леуметтік жрдемаылар (бала туандa, жерлеуге, балалары бар отбасыларына, табысы аз отбасыларына азаматтара) трын й кмeгі, жмыссыздара материалды кмек жергілiктi бюджеттерді аражаттарынан тленедi.

азастан Республикасында кедейлікті тмендету жніндегі бадарламада азаматтарды жмыспен амтылуына жрдемдесу жолымен, жалпы орта білімге жне денсаулы ызметіне олжеткілікті жасарту, атаулы леуметтік кмекті арттыру жне баса іс-шараларды іске асыру проблемаларын шешуге кешенді тсілдеме арастырылан. Бл шін кезе-кезеімен леуметтік амсыздандыру мен леуметтік ызмет крсетудін нормативтері енгізілді.

Жыл ткен сайын азастанда леуметтік міндеттемелер оматы бола тсіп, ол ТМД мемлекеттері арасында кшбас-шылар атарында болып отыр. Бгінде бес миллиона жуы азастанды, яни азаматтарды штен бірі трлі леуметтік жрдемаымен амтылан. Егер 2003 жылы бл салада 17 леуметтік жрдемаы трі болса, 2008 жылы оларды саны 29-а жетті.

Халыты леуметтік амтамасыз ету мен леуметтік кмекке баытталан шыындар 2009 жылы 813 млрд. тегені рады, бл оны алдындаы жылмен салыстыранда 22,8 пайыза арты.

2010-2012 жылдара арналан ш жылды бюджетті штен бір блігінен астамын леуметтік салаа жмсау кзделіп отыр.

лемні кптеген елдерінде жмыстан айырылан кезде мемлекеттік леуметтік орауды шаралары олданылады.

азастан Республикасы занамасымен отбасыларына, жеке-леген азаматтара арнаулы леуметтік ызметтер деп аталатындарды беру кепілдендірілген.

Арнаулы леуметтік ызметтер – иын мірлік жадаятта (жетімдік, ата-аналар аморлыыны болмауы, кмілетке толмаандарды адаалаусызды, баспанасызды, бас бостан-дыынан айыру орнынан босану жне басалары бойынша) адама (отбасына) пайда болан леуметтік проблемаларды жою шін жадайды амтамасыз ететін жне оам міріне атысуа олара баса азаматтармен те ммкіндіктер жасауа баыт-талан ызметтер кешені.

Арнаулы леуметтік ызметтерді беретін субъектілер – арнаулы леуметтік ызметтер беру бойынша мемлекеттік жне мемлекеттік емес секторларда жмыс істейтін жеке жне (немесе) заи тлалар.

Арнаулы леуметтік ызметтерді беру сферасындаы мемле-кеттік саясатты негізгі міндеттері мыналар болып табылады:

иын мірлік жадаятты (егер ол пайда болан жадайда) жою шін жадайлар жасау;

арнаулы леуметтік ызметтерді кепілденілген клеммен амтамасыз ету;

арнаулы леуметтік ызметтер крсетуді стандарттарын сатауды амтамасыз ету;

мониторинг жне берілетін арнаулы леуметтік ызметтерді сапасын баалау жйесін дамыту;

арнаулы леуметтік ызметтер беруді жйесін дамытуды амтамасыз ету;

арнаулы леуметтік ызметтер туралы азастан Респуб-ликасы занамасын сатауды мемлекеттік баылауды жзеге асыру;

арнаулы леуметтік ызметтер беру сферасында халыаралы ынтыматастыты дамыту жне басалары.

Арнаулы леуметтік ызметтер арнаулы леуметтік ызмет-терді кепілденілген клемін жне аылы арнаулы леуметтік ызметтерді кіріктіреді.

Арнаулы леуметтік ызметтерді кепілдендірілген клемі бюджеттік аражаттар есебінен берілетін арнаулы леуметтік ызметтерді бірыай тізбесі болып табылады. леуметтік ызметтер тек мтаж адамдара крсетіліп, азіргі заманы стандарттар мен азастандаы мір дегейіне сйкес болуы керек.

Арнаулы леуметтік ызметтерді кепілдендірілген клемі психоневрологиялы аурулары бар 18 жастан асан мгедектер атарынан дене немесе аыл ой ммкіндіктеріне байланысты азасыны функциялары траты бзылан адамдара сынылады.

Арнаулы леуметтік ызметтерді кепілдендірілген клеміні тізбесі леуметтік-трмысты; леуметтік-медициналы; леу-меттік-психологиялы; леуметтік-педагогикалы; леуметтік-ебек; леуметтік-мдени; леуметтік-экономикалы; леуметтік-ыты ызметтерді амтиды.

Аылы арнаулы­ леуметтік ­ызметтер арнаулы леуметтік ызметтерді кепілденілген клемінен тыс аылы негізде беріледі.

Арнаулы леуметтік ызметтер апаратты, консульта-циялы, делдалды ызметтер трінде жалпы сипаттаы ызметтер беруді кіріктіре алады.

Мемлекеттік секторда жмыс істейтін субъектілер жалпы сипаттаы ызметтерді бюджет аражаттары есебінен береді. Арнаулы леуметтік ызметтерді беру арнаулы леуметтік ызметтерге ажеттілікті баалау жне анытау жніндегі леуметтік жмыскер айындайтын иын мірлік жадаяттаы адамны (отбасыны) арнаулы леуметтік ызметтерге ажеттілікті баалау жне анытау негізінде жзеге асырылады.

Арнаулы леуметтік ызметтерге ажеттілікті баалауды жне анытауды жргізу кезінде мыналар критерийлер болып табылады: мірлік ызметті шектелімі; леуметтік бейімделім; леуметтік депривация; олайсыз леуметтік орта жне басалары.

Кепілденілген клемнен тыс берілетін арнаулы леуметтік ызметтерді кепілденілген жне осымша клемін беру аудандарды (облысты маызы бар алаларды) жергілікті атарушы органдарыны шешімі негіздемесінде жзеге асырылады.

Арнаулы леуметтік ызметтерді беретін субъектілерді аржыландыру:

азастан Республикасы занамасымен белгіленген тртіппен бюджеттік аражаттарды;

аылы арнаулы леуметтік ызметтерді бергені шін алынан аражаттарды;

азастан Республикасы занамасына айшы келмейтін згедей кздерді есебінен жзеге асырылады.

азастанда рынокты атынастарды кееюі оамда тез жіктелуді жне халытын леуметтік-мліктік жіктелуін тудырды. Мны жасы амтамасыз етілген жне нашар амтамасыз етілген й шаруашылытарыны делдалды топтарын салыстыра отырып круге болады. й шаруашылыы имасында табыстылыты талдау жиынты табысты, соны ішінде оны ашалай емес жне натуралды нысаныда да блудін жне пайдалануды демографиялы, ірлік жне ішкі отбасылы факторларын есепке алуа ммкіндік береді. Бдан баса, й шаруашылытарыны ашалай табыстарына тран жері (ала немесе ауылды жер), сондай-а саны, соны ішінде отбасындаы балаларды саны лкен сер етеді.

азастанда халытын бір блігі кедей болып алуда. Кедейлік – бл негізгі мірлік (биологиялы) ажеттіліктерді – трын йді, таматы, киім-кешекті, ызметтерді анааттандыру шін жеткіліксіз ашалай жне натуралды табыстарды тменгі дегейі. Ел кедейлігіні крсеткіші деп экономикалы дебиетте е тменгі трмыс дегейінен тмен болатын табысы бар халытын лес салмаын айтады.

й шаруашылытарыны бюджеттерін тексеру кедейлікті кпбейінді сипаттарыны болатынын крсетеді жне трылыты жерімен, леуметтік факторлармен, жмыспен амтылу мртебесімен, білім дегейімен жне басаларымен айындалады. Кедей й шаруашылытарыны лесі алаа араанда ауылды жерде жоары. лжуаз жне те кедей й шаруашылытары – бл ш жне одан кп бала трбиелеп отыран отбасылар.

азастан Республикасында кедейлікті тмендету бадарламасы азамат-тарды жмыспен амту, орта жалпы білімге жне денсаулы сатау ызмет-теріне жетушілікті жасарту, леуметтік кмекті атаулылыын арттыру жне баса іс- шараларды іске асыру жолымен кедейлік проблемасын шешуді кешенді тсілдемесін арастырады.

Азы-тлік себетіні нынан тмен табыстары бар халытын лесі 2001 жылы 16,1 %-дан 2007 жылы 1,4 %-га дейін ысарды. Е тменгі кнкріс дегейіні млшері 2001 жылы айына 4546 тенгеден (31 АШ долларыны) 2005 жылы 7618 тегеге (57,8 доллара) дейін жне 2007 жылы 9653 тегеге (78,7 доллара) дейін кбейді. Алайда бл кбею (2,1 есе) 58,2 %-га осы жылдары ордаланан инфляциямен (158,2 %), ал долларлы баламамен лшеу кезінде осымша долларды орташа жылды баамыны 16,4%-га тмен-деуімен жабылды. Сйтіп, 2008 жылы е тменгі кнкріс дегейіні млшері – кніне 2,5 доллар Б критерийі бойынша кніне 1 долларлы табыстармен лшенетін кедейлікті тменгі шегіні белгісінен асып тсті, біра айтылан млшер Дниежзілік банкті тиісінше арттырылан критерийінен (кніне 4 доллар) тмен.

азастанда табыс трысынан кедейлікті біртіндеп ысаруы байалуда. Алайда оны дегейі лі де жоары болып отыр.

Сонымен бірге леуметтік реформаларды одан ары терендету бадар-ламасына сйкес халытын трмыс дегейін жасарту жнінде біратар іс-шаралар іске асырылды: жалаыны кбейту, сіресе айтарлытай дрежеде бюджет сферасы жмыскерлеріне жне мемлекеттік ызметшілерге; мгедектерді барлы санаттарына, жасына байланысты жрдемаылар алушы-лара мемлекеттік леуметтік жрдемаылар; асыраушысынан айырылан отбастарына олдау крсету; осымша базалы зейнетаы тлемдерін енгізу; кп балалы аналара арнаулы мемлекеттік жрдемаыларды арттыру; баланы бір жаса дейін арауа жрдемаылар та-айындау; балаларды, жас спірімдерді, жкті йелдерді бір атар санаттарын дрілермен аысыз амтамасыз ету.

Кедейлікті ысартуа е тменгі кнкріс дегейімен салыстыранда табыстарды дегейін арттыру, жмыссыздыты ысарту жне жеткілікті арнаулы леуметік кмек крсету сер етеді.

Е тменгі кнкріс