Ароматты кмірсутектерді физикалы асиеттері.
Ароматты кмірсутектерді молекулалы массасы дл сондай парафинді жне циклоалканды кмірсутектерден айырмашылыы тыыздыы жоары, сонымен атар жоары айнау мен балу температуралары. 1-кестеде арендерді атмосфералы ысымдаы айнау жне балу температуралары келтірілген. Кестеден крініп трандай саинаа орынбасарларды енгізген сайын, кмірсутекті айнау температурасы артады, сйкесінше балу температурасы бірден кемиді. рамында бірнеше орынбасарлары бар кмірсутектерді айнау температуралары рамында бір орынбасары бар изомерлі осылыстара (мысалы, ксилолдар мен этилбензол, шметилбензолдар мен изопропилбензол) араанда те жоары. рамында екі- жне одан кп орынбасарлары бар бензолдарды ішінде арапайым изомерлерді (о-ксилол, гемимеллитол, пренитол) айнау температуралары жоары, ал орынбасарлары симметриялы орналасан изомерлерді (п-ксилол, мезитилен, дурол) айнау температуралары тмен. Полициклді ароматты кмірсутектерді айнау жне балу температуралары молекулалы массасы дл сондай бензол изомерлеріні айнау жне балу температураларымен салыстыранда айтарлытай жоары.
Кесте
Ароматты кмірсутектерді айнау жне балу температуралары
| Кмірсутек | айнау темпера-турасы, 0С | Балу темпера-турасы, 0С | Кмірсутек | айнау темпера-турасы, 0С | Балу темпера-турасы, 0С |
| бензол | 80,1 | 5,5 | изодурол | 198,1 | -23,7 |
| толуол | 110,6 | -95,0 | пренитол | 205,0 | -6,2 |
| стирол | 145,2 | -30,6 | нафталин | 218,0 | 80,3 |
| этилбензол | 136,2 | -95,0 | тетралин | 207,6 | -35,8 |
| о-ксилол | 144.4 | -25,2 | 244,7 | -30,5 | |
| м-ксилол | 139,1 | -47,9 | 1-метилнафталин | 241,1 | 34,6 |
| п-ксилол | 138.4 | 13,3 | 2-метилнафталин | 194,5 | - |
| -метилстирол | 165.4 | -23,2 | 3,5-диметилкумол | 258,5 | 27,0 |
| изопропилбензол | 152,4 | -96,0 | бифенил | 277,5 | 95,0 |
| м-этилтолуол | 161,3 | -95,5 | аценафтен | 262,0 | 112,0 |
| п-этилтолуол | -62,4 | 2,6-диметилнафталин | 203.8 | -56,5 | |
| о-этилтолуол | 165,1 | -80,8 | о-диизопропилбензол | 203,2 | -63,0 |
| гемимеллитол | 176,1 | -25,4 | м-диизопропилбензол | 210,4 | -17,0 |
| псевдокумол | 169,3 | -43,8 | п-диизопропилбензол | 297,9 | 114,2 |
| мезитилен | 164,7 | -44,7 | флуорен | 267.9 | -15,5 |
| изобутилбензол | 172,8 | -51,5 | 1-изопропилнафталин | 267,9 | - |
| о-цимол | 178,3 | -71,5 | 2- изопропилнафталин | 268,2 | 216,0 |
| м-цимол | 174,9 | -63,9 | антрацен | 342,3 | 99,1 |
| п-цимол | 177,2 | -67,9 | фенантрен | 340,1 | 150,0 |
| дурол | 196,8 | 79,2 | пирен | 393,5 | 254,0 |
Бензол мен оны туындыларыны айнау температуралары ысым тмендеген сайын біркелкі кемиді, сондытан ректификация барысында бензол гомологтарын блу длдігі артады. Бл жадай баса ароматты кмірсутектер шін де саталады.
Конденсирленген ароматты осылыстарды молекуласындаы саинаны саны артан сайын (сіресе толыымен осарланан ароматты осылыстарда) айнау температурасы бірден тмендейді (мысалы, нафталин жне дурол, фенантрен жне антрацен).
Ароматты кмірсутектерді бу ысымы (Р, МПа) температураа туелді жне мына формуламен есептеледі:
lgP = A – B/T (1)
lgP = A – B/t + C (2)
мндаы T жне t – температуралар, К жне А, В, С – тратылар, те баалы кмірсутектерді тратыларыны мні 2-кестеде крсетілген.
Кесте
Ароматты кмірсутектерді бу ысымын есептеуге арналан тратылар
| Температуралы интервал (0С) | Тедеуді нмірі | А | В | С |
| Бензол -75 ÷ -37 -20÷ 5,5 5,5÷160 160÷ 289,4 | 6,576 2,611 3,034 3,551 | 2466,0 902,28 1214,64 1628,32 | - 178,10 221,20 279,56 | |
| Толуол -92÷ 15 20÷200 200÷320,8 | 4,452 3,075 3,579 | 2047,0 1343,94 1796,9 | - 219,38 284,62 | |
| Стирол 10÷ 55 55÷205 205÷ 363,7 | 3,380 3,046 3,454 | 1604,6 1420,) 1774,8 | 222,0 206,0 254,0 | |
| Этилбензол 20÷45 45÷ 190 190÷346,4 | 3,447 3,079 3,495 | 1628,0 1424,26 1779,0 | 230,7 213,21 260,6 | |
| о-ксилол 25÷ 50 50÷200 200÷359 | 3,478 3,121 3,540 | 1671,8 1474,68 1842,1 | 231,0 213,69 262,4 | |
| м-ксилол 25÷45 45÷195 195÷346 | 3,490 3,131 3,550 | 1658,23 1462,27 1824,0 | 232,3 215,11 262,8 | |
| п-ксилол 25÷45 45÷190 190÷345 | 3,448 3,112 3,532 | 1635,74 1453,43 1847,0 | 231,4 215,31 263,0 | |
| –метилстирол 15÷70 70÷220 220÷381,7 | 3,489 3,046 3,450 | 1680,13 1486,88 1847,) | 219,6 202,4 250,0 | |
| изопропилбензол 25÷60 60÷200 200÷363 | 3,380 3,059 3,467 | 1637,79 1460,79 1809,9 | 223,5 207,7 253,6 |
Маызды ароматты кмірсутектерді критикалы кй параметрлері, жылусиымдылыы жне термодинамикалы асиеттері [9] дебиетте келтірілген.
Бензол атарындаы ароматты кмірсутектерді ттану температуралары те жоары емес жне ауамен жарылыш оспа тзуге бейім (3-кесте).
Кесте
Кейбір ароматты кмірсутектерді ттану температуралары жне буыны ауамен жарылыш оспа тзу шегі
| Кмірсутек | Ттану температурасы, 0С | Ауамен жарылыш оспа тзу шегі, % (клемдік) |
| Бензол | 0,8-9,5 | |
| Толуол | 1,27-6,75 | |
| Стирол | 1,1-6,1 | |
| Изопропилбензол | 0,68-4,2 | |
| Ксилолдар оспасы | 3,0-7,6 | |
| Нафталин | 0,90-5,90 |
Полярлы ортамен рекеттесуге бейім – электрондар жйесі болса, онда ароматты кмірсутектерді судаы ерігіштігі баса кмірсутектермен салыстыранда жоары болады.