Ароматты нуклеофильді орын басу реакциялары.

 

Нуклеофильді реагенттер серінен жретін орын басу реакциялары нуклеофильді орын басу реакцияларыдеп аталады. Ароматты нуклеофильді орын басу реакцияларыны механизмдері электрофильді орын басу реакцияларына араанда р трлі. Электрофильді орын басу реакциясындаыдай реагентті байланыстыру зарядты (-комплекс) молекулааралы тасымалдау немесе ковалентті -байланыс (-комплекс) тзілу есебінен ммкін. Ароматты субстрат акцептор, ал реагент электрон доноры ретінде жреді:

 

 

Ароматты нуклеофильді орын басу реакцияларына амин, гидроксил, меркаптан жне циан топтарын енгізу жатады. Нуклеофильді аминдеу реакциясы аралы німдер химиясында маызды реакцияларды бірі болып табылады. Орын баспаан жне орын басан амин тобын енгізу шін реагент ретінде аммиак, біріншілік жне екіншілік аминдер, оларды сілтілік металдармен тздары, мочевина, гидроксиламин олданылады. Аминдеу кезінде ароматты саинадан галогендер, нитро-, сульфо-, гидрокси-, алкокси -, алкил- жне арилтиотоптары, сутек атомы жне т.б. р трлі атомдар мен топтар ыысып шыуы ммкін.

Ароматты бос радикалды орын басу реакциялары.

 

Ароматты бос радикалды орын басу реакциялары радикалдар кзі болатын осылыстарда екі электронды байланыстарды гомолитикалы ыдырауы нтижесінде пайда болатын радикалдар серінен жреді. Шабуыл жасау арылы ароматты саинада орын басу реакциясын жзеге асыратын радикалдар саны белгілі электрофильді жне нуклеофильді реагенттерге араанда шектеулі. детте кміртекті (арилді, алкилді, ацилді) немесе оттекті (гидроксилді, ацилоксилді) бейтарап радикалдар, сонымен атар азотты (аммонийлі) катион радикалдары олданылады.

Ароматты бос радикалды орын басу реакциясы осылу-бліну схемасы бойынша жретін тізбекті емес реакцияа жатады. Бірінші сатыда радикал ароматты осылыс молекуласына осылып, радикалды -комплекс тзеді. Ол екінші сатыда дл сондай немесе баса радикалмен рекеттесіп, сутек атомын береді де, орынбасу німіне айналады:

 

Ароматты осылысты бейтарап арилді радикалдармен арилдеу реакциясы бос радикалды орынбасу реакцияларыны ішінде толыыра зерттелгені болып табылады.

Мндай реакциялар аралы радикалды -комплекс тзілу жне оны рі арай ароматталуы сияты екі сатылы механизммен жреді, рі орынбасарды табиатына туелсіз субстратты ароматты саинасында орто- немесе пара- орына баытталады. Арилді радикалдар кзі: диазоосылыстар жне оны жаын туындылары (N-ацетил-, N-нитрозоариламиндер, триазендер) немесе диароилперекистер.