Орташа дистиллятты мнай фракцияларынан арендерді экстракциялау.

 

Соы жылдары реактив жне дизель отындарыны рамындаы гетероатомды осылыстар млшеріне ана емес, сонымен атар арендерді млшеріне де ойылатын экологиялы талаптар кшейе тсті.

Жоары дыбысты авиацияда олданылатын Т-6 реактив отынында МЕСТ талаптары бойынша арендерді млшері 10% (мас.) аспау керек. озалтыштарда кйе тзілуді тмендету шін жне шу аппараттарыны жмыс істеу ресурсын арттыру шін реактив отындарыны рамындаы арендерді оптималді млшері 10-12% (мас.) райды.

ДЛЭЧ-В экологиялы таза жазды отына ойылатын талаптара сйкес оны рамында арендерді млшері 20%-дан аспау керек, ал шет елдерде 5-10% (мас.). Орташа дистиллятты гидротазаланан фракцияны рамындаы арендерді млшері 20-30% (мас.) райды, ал дизель отыныны компоненті болатын цеолиттерде адсорбциялау арылы алыпты парафиндерді бліп аланнан кейін тзілген керосин-газойль фракцияларында 35% жне одан жоары болады.

Орташа дистиллятты мнай фракцияларыны рамындаы арендерді концентрациясын тмендету шін экстракциялы дістер олданылады, себебі, олар гидрогенизациялы дістермен салыстыранда энергияны аз жмсайды.

Керосин фракцияларын деароматтау шін сульфолан, ди- жне шэтиленгликоль, пропиленкарбонат, ал дизель фракцияларынан арендерді экстракциялау шін – диметилформамид, ди- жне шэтиленгликоль, полипропиленгликоль олданылады. Біра экстракт фазасынан бл экстрагенттерді ректификация арылы регенерациялау ммкін емес, себебі экстрагенттер мен шикізаттаы кмірсутектерді айнау температуралары бір-біріне те жаын жне азеотропты оспалар тзіледі.

Арендерді экстракциялау процесінде экстрагент ретінде экстракт фазасындаы кмірсутектермен азеотропты оспа тзбейтін, тмен температурада айнайтын селективті еріткіш олданан дрыс. Е жасы селективті еріткіш – нитрометан, біра нитрометанны детонациялы жарылып ыдырау абілеті бар боландытан, оны ндірістік масштабта олдану ауіпті. Тетрафторэтилен метанолмен рекеттескенде тзілетін 2,2,3,3-тетрафтор-1-пропанол – те ымбат еріткіш.

Хлороформ, тетрагидрофуран, этилацетат сияты тмен алифатты спирттер арендерге тмен селективтілік крсетеді. Таы бір екінші еріткіш осу арылы оларды селективтілігін арттыруа болады. Мысалы, N–метилпирролидон-диэтиленгликоль оспасына цетанды осса, бензол мен оны гомологтары бойынша экстракциялы жйені селективтілігі артады.

Диметилацетамид пен пентан оспасын пайдаланып газойлден арендерді экстракциялау кезінде алынан рафинат – рамындаы арендерді млшері бойынша – дизель отындарына ойылатын экологиялы талаптарды анааттандырады.

Сонымен, орташа дистилляттардан арендерді тмен температурада айнайтын селективті еріткіштермен жне пентанмен экстракциялау экологиялы таза реактив жне дизель отынын алуа ммкіндік береді, сонымен атар еріткіш пен шикізатты те жоары емес атынасында жоары концентрлі ароматты экстракттер алуа болады.

 

Негізгі дебиет 2[12-35], 3[173-181]

осымша дебиет 1[23-41]

Баылау сратары:

1. Риформинг катализатынан арендерді бліп алу дістері.

2. Риформинг катализатынан арендерді экстракциялы бліп алу принциптері.

3. Орташа дистилляттардан арендерді бліп алу дістері.

4. Арендерді бліп алуда олданылатын селективті экстрагенттер.

Дріс №6. Ароматты кмірсутектерді экстракциялау технологиясы. Морфилейнні экстрактивті дистилляциясы. Морфилейнні арнайы олдану айматары. Риформатты гидрлеу.

 

Ароматты кмірсутектерге бай бастапы шикізаттан (пиролиз бензині, риформат, кокс химиясыны шикі бензолы) таза ароматты кмірсутектерді бліп алуда екі трлі процесс олданылады: сйы фазалы экстракция жне экстрактілі дистилдеу (азіргі заман талабына сай діс).

Риформинг ондырысыны катализатынан арендерді сйы фазада экстракциялау блогыны технологиялы схемасын арастырайы. Бл ондырыларда экстрагент ретінде диэтиленгликоль (ДЭГ) немесе шэтиленгликоль (ЭГ) олданылады. 3-суретте арендерді блуді толы схемасы крсетілген.

Катализат 60-70⁰С аралыындаы жеіл фракцияны блетін баанадан 1 тіп, барлы ароматты кмірсутектер ДЭГ ерітіндісімен экстракцияланатын экстракциялы баанаа 2 тседі. Экстракторды 2 жоары жаынан рамында біраз млшерде ДЭГ бар рафинатты ерітінді блініп алынады да, рі арай баанада 4 сумен реэкстракцияланады, ал рафинат (III) рі арай олдануа жіберіледі. Ароматты кмірсутектермен аныан ДЭГ ерітіндісі экстракторды 2 тмен жаынан шыарылып, регенерацияа жіберіледі. Регенерацияланан ДЭГ (V) регенератор 3 баанасыны тмен жаынан суытылуа жіберіледі де, содан кейін экстракцияа айтарылады. Регенераторды 3 стігі жаынан ДЭГ іздері бар ароматты кмірсутектер концентраты блініп алынады да, сумен реэкстракцияланады. 4 жне 5 баанадан шыан ДЭГ сулы ерітіндісін булануа жібереді. ажет концентрацияа дейін буланан ДЭГ ароматты кмірсутектерді экстракциялау процесіне айта оралады.

 

 

 

Сурет 3. Бензинді каталитикалы риформинглеу ондырысында ароматты кмірсутектерді сйы фазада экстракциялау блогыны технологиялы схемасы.

 

Ароматты кмірсутектер концентраты (IV) 6 жне 7 баанаа тседі, бл жерде бензол (VI) жне толуол (VII) блініп алынады, ал 7 баананы тмен жаынан ксилолды фракция (VIII) шыарылады да, С₈ изомерлерін блуге жіберіледі. Ксилолды фракция этилбензол мен ксилолды ш изомерінен трады. Оларды барлыы тыыздыы мен айнау температурасы бойынша бір-біріне жаын. Тек балу температуралары бойынша біраз айырмашылы бар (7-кесте). Сондытан оларды жеке кмірсутектерге блу екі принципке баынады: алдымен этилбензолды те жоары длдікпен о-ксилолдан бліп алады, содан кейін комплекс тзу процесімен байланыстырып кристалдау арылы м-ксилолды п-ксилолдан бледі. Тарелка саны кп 9 жне 10 бааналарда алдымен этилбензол мен о-ксилолды бліп алады, ал 10 баанадан шыан алды суыту, кристалдау жне 79⁰С температурада кміртек тетрахлоридімен комплекс тзуді байланыстырып фильтрлеу сияты крделі тізбекті процестерден теді. Комплекс ыдырап, кміртек тетрахлориді бліп алынаннан кейін, п-ксилол концентраты схеманы басына рециркулирленеді, ал м-ксилол концентраты алдымен CСl₄ блу баанасына, рі арай кристалдану мен м-ксилолды блуге жіберіледі. Бл сатыны фильтраты ксилолдар оспасыны тмен концентрлі оспасы болып табылады жне бензин компоненті ретінде олданылады.

 

Кесте