Дріс №13. Ароматты кмірсутектер ндірісіні алдытарын жне аын суларды тазалау.

 

Ароматты кмірсутектерді жоары химиялы белсенділігі, оларды полярлы осылыстармен донор-акцепторлы рекеттесуі кмірсутектерді баса класымен салыстыранда оларды жоары физиологиялы белсенділігі мен жоары улылыын тсіндіреді. Баса кмірсутектерге араанда ароматты кмірсутектер суда жасы ериді, оай аэрозольдер, эмульсиялар жне суспензиялар тзеді. Ароматты кмірсутектерді ндіру мен ттыну арыны артуда, рі олар халы шаруашылыыны р трлі салаларында кеінен олданылатындытан ароматты кмірсутектерді жаымсыз серлерінен орану шаралары те маызды болып табылады.

нерксіпті химиялы жне мнайхимиялы салаларында да, сонымен атар сйкес химиялы німні ттынушысы болып табылатын химиялы емес салаларда да ароматты кмірсутектер шыарындылары болуы ммкін. Химиялы ндірісте шыарындылар ыдыстарды "тыныстаандаы", ароматты кмірсутектер буларын "ауа" арылы шыарандаы шыындармен, сепаратор суы мен технологиялы аынды су шыындарымен, тгілу жне аып кетулермен байланысты.

Химиялы емес салалардаы шыындар ароматты еріткіштер негізіндегі лакты пайдалананда ароматты кмірсутектерді булануымен, еріткішті регенерациялау шыындарымен, алюминий жне темір йма ндірістерінде здігінен бірігетін электродты пайдалананда шайырлы заттар буларыны блінуімен байланысты, сонымен атар электродты німдер ндірісінде де ароматты кмірсутектер шыыны болады.

рамында ароматты кмірсутектер бар шыарындылар мен аын сулар ауа мен су тазалау жйесін жасартанда, технологиялы процестерді жетілдіргенде жне жаа экологиялы технологиялы процестерді жасаанда азаяды. Бл процестерді олдананда рамында ароматты кмірсутектер бар шыарындылар айтарлытай азаяды немесе технологияны згерту салдарынан млдем болмайды.

Соы баыт тазарту имараты рылысына жмсалатын жнсіз шыындардан тылуа жне негізгі процесті техника-экономикалы крсеткіштерін жасартуа ммкіндік береді.

Бензол, толуол жне ксилолдарды е лкен шыын кзі резервуарлар мен оймаларды "дем алуы" болып табылады. Сйыты стіндегі бу-ауа оспасында шикізат табиаты мен температураа туелді кмірсутектерді траты концентрациясы салыстырмалы трде тез орнайды. Бу-ауа оспасындаы бонзолды кмірсутектерді концентрациясын (С, г/м³) тмендегі тедеумен есептеуге болады:

 

lg C = A B/T

мндаы T – резервуардаы бу-ауа оспасыны температурасы, К; А жне В – тратылар, оларды мндері р трлі німдер шін тменде крсетілген:

 

Кмірсутек	А	В
бензол	6,8059	1255,96
толуол	7,4629	1602,49
ксилолдар	6,8874	1561,08
шметилбензолдар	7,5071	1765,19

 

30⁰С температурада ыыстырылып шыарылатын бу-ауа оспасындаы кмірсутектерді орташа млшері 400 г/м³ райды, шамамен бензолды жалпы массасыны 1% млшері жоалады. Бл шыындарды азайту шін тмендегі шараларды жзеге асыру сынылады:

1) "бір кеістікте" біріккен біртектес ыдыстар мен аппараттарды толы герметизациялау жне орап байлау;

2) німдерді инертті газды арты ысымында сатау;

3) былмалы тбесі бар резервуарларды олдану арылы ыдыстардаы бос газ кеістік аумаын азайту жне булану жадайын кеміту, булану бетін пластмасса тйiршiктермен, кбiктермен, эмульсиялармен жабу;

4) сыйымдылытарды толы ошаулап жне сатандырыш тске бояу арылы ыдыстар мен оршаан орта арасындаы температура айырмасын азайту;

5) аэродинамикалы ораныс жасау;

6) ойманы толтыранда бумен аныатын, ал босатанда ыдысты газ кеістігіне буды айтаратын адсорбенттері бар ттікті рылы орнату.

ндірістік практикада ауаа шыарылатын пайдаланылан газды рамындаы ароматты кмірсутектер суытылан сольвентпен адсорбциялау арылы, сонымен атар конденсаторлардан кейін тз ерітіндісімен суытылатын осымша мздатыштарды ректификациялау жйелерін орнату арылы аластатылады. Соы схеманы ерекшелігі – осымша жтыш агенттер ажет болмайды.

Аын сулардаы ароматты кмірсутектерді млшері эмульсия мен суспензия тзілгендіктен физикалы ерігіштіктен басым болатын мнге жетуі ммкін. Іс жзінде ерімейтін полициклді ароматты кмірсутектер суда са дисперсті жзінділер (мысалы, нафталин) трінде болады. Оларды аластату шін мынадай дістерді олдану сынылады.

Белсендендірілген кмірде адсорбциялау арылы бензол мен нафталин блініп алынады. Бліп алу дрежесі – 80-95%; кмірді аныу дрежесі 1,5-2,0% райды.

Бензол мен оны гомологтарыны сумен о азеотропты оспалар тзу абілеті суды айдау арылы бл кмірсутектерді толыымен бліп алуа ммкіндік береді (ароматты кмірсутектерді азеотропты айдау). Ароматты кмірсутектерден аластатылан су циклге айта оралады (20-сурет).

Аын сулардан еріткіштермен экстракциялау стирол, этилбензол, сонымен атар нафталин мен полициклді ароматты кмірсутектерді бліп шыару шін олданылады. Еріткіш ретінде суда шектеулі еритін петролей эфирі, бензиндерді р трлі фракциялары, сонымен атар жтыш жне соляр майлары (коксхимиялы нерксіпте) олданылады.

Сйытылан аын сулардаы ароматты кмірсутектерді деструкциялау шін биологиялы тазалау дісі кеінен олданылады. Мысалы, биологиялы тазалауды рамында бензол, толуол, ксиололдар жне нафталин бар пиролиз цехыны суын залалсыздандыру шін, бензол мен оны гомологтарын, стирол мен -метилстиролды, нафталинді деструкциялау шін олдануа болады.