Электронды орбиталдарды кеістіктегі пішінін квант сандарын олдана отырып мысалмен тсіндірііз.

Атомдаы электронны кйін толы крсету шін ш бірдей бтін сан ажет. Оларды брі квант сандары деп аталып n,l,m деп белгіленеді. Бл квант сандары электрон озалысын физикалы трыдан сипаттайды, рі электрон блтыны геометриялы ерекшеліктерін бейнелейді.

Бас квант саны n электронны ммкін болатын ядродан араашытыын, яни электрон блтыны орташа клемін жне электронны энергиясын анытайды. Белгілі бір квант саныны мніне сйкес келетін электрондарды саны атомда электронды дегей тзеді, ал электрондар орналасан дегейді электронды абат дейді. Бас квант саныны мндері бірден басталатын бтін сандармен, ал блара сйкес келетін электронды дегейлер немесе абаттар латынша бас ріптермен крсетіледі.

Бас квант саны n 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7…

Энергетикалы дегей K, L, M, N, O, P, Q…Немесе абат

Орбиталь квант саны l бас квант санына туелді болады жне ол электрондарды пішіндерін анытайды. Геометриялы трыдан араанда орбиталь квант саны ядродан тетін тйіндік беттеріні санын крсетеді. Орбиталь квант саны 0-ден n-1-ге дейінгі аралытаы бтін сандарды мніне ие бола алады жне l=0,1,2,3,…n-1. Оларды s,p,d,f…ріптерімен де белгілейді.

Бас квант саны n=1 сйкес келетін бірінші дегейде 1s дегейшесі болады, оны электроны ядроны айналанда 1=0 сйкес пішіні шар трізді электрон блтын немесе орбиталь тзеді.

Магнит квант саны m орбитальдарды кеістікте орналасуын сипаттайды, аныы, бір пішіндес орбитальдарды жалпы санын жне оларды кеістіктегі орналасуретін крсетеді.

Орбиталь квант саны 1=0 сйкес келетін s дегейшеде шар пішіндес бір баытта орналасатын бір орбиталь болады. Егер 1=1 сйкес келетін p-дегейшеде пішіндері бірдей гантель трізді ш орбиталь болады, олар ш кйде, яни кеістікте ш трлі баытта орналасады. 1=2 магнит квант саныны бес мні сйкес келеді, d-дегейшеде ртрлі баытта орналасан пішіндері клтелі орбиталь болады. Жалпы кестесі сына трде болады:

l M m жалпы саны

0(s) 0 1

1(p) -1 0 +1 3

2(d) -2 -1 0 +1 +2 5

3(f) -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 7

9.

Электрон жптарыны валенттілік тебілу кшіне байланысты, кеістіктегі рылысын крсетііз жне тсіндірііз, гибридтену трін анытаыз: BF3, NH3.

Гибридтеліну дегеніміз р трлі атомды орбитальдарды арласып,энергиялы ждаынан тиімді біркелкі АО- тзілуі. Мндай гибридті орбиталдар баса атомдармен хим- байланыс тзуге те бейім.Гибридті орбиталдарды саны гибридтенуге атынасан орбиталдарды санына те.Гибридті орбиталдар электрон блттарыны пішіні мен энергиясы жаынан бірдей болып келеді.Олар атомды орбиталдара араанда хим- байланыс тзу сызыты бойында жатады,сондытан электрон блттарыны бркесуіне олайлы жадай туады.АО гибредтену трлері кп. Оларды е маыздыларын арастырайы: .sp-гибридтену.Периоодты жйедегі екінші топша элеиенттеріні галогендерімен осылыстарында sp-гибридтену трі іске асады Берилийді сутекпен жне галогендермен осылыстарын арастырайы. Берилий негізгі жадайда жптаспаан электрондары жо.Біра оны барлы осылыстарыны рылысы тзу сызыты болып келеді.Осындай рылысты ВБ теориясыментсіндіру шін,Ве электрондарыны озан жадайын арастырады, осыны нтижесінде екі жптаспаан электрондар пайда болады. Ве- ртрлі екі орбиталі бірігіп жаа жнне сас екі гибридті электрондар пайда болады. sp2-гибридтену. Бір s-орбитальдарымен жне екі р-орбиталдарымен осылып, жаа ш sp2-гибридтелу дейді. Оларды валенттік брыштары 120º жне бір жазытыта орналасан е олайлы жадай орналасады.Осындай гибридтену периодты жйедегі шінші топша элементтеріні молекулаларына тн. sp3-гибридтену.-гибридті трт орбитальды тртеуіні тртеуіні пішіндері бірдей жне олар тэтраэдрді тбелеріне арай баытталан, араларындаы брыш 109. мысалы метан молекуласы.р трлі гибридті орбитальдарды кеістіктегі рылысы да р трлі болады:сызыты, шбрышты,тетраэдрлі.Валенттік жп электрондарды тебелісу теориясы толы гибридтелу бойынша байланыса атыспайтын электрон жптарыны тебісу сері байланыстырушы жп электрондара араанда кбірек.Сонымен ВБ дісін олданып орытынды жасауа болады :

1.ВБ дісі кптеген молекулаларды геометриялы рылысын тсіндіруге ммкіндік береді.

2.Гибридті орбиталдарды кеістікте орналасуы зара электрон блттарыны приципіне баынады.

3.Гибридтеліну ковалентті баланысты ерекше асиеті,байланысты баытталынуын сипаттайды.Ковалентті байланысты ионды байланыстан басты айырмашылыы,ионды байланыса баытталу асиеті тн емес.