Берілген молекулалар мен молекулалы иондарды энергетикалы диаграммасын МО (молекулалы орбиталдар) дісі бойынша крсет.

Н₂⁺ , Н₂, He₂⁺, He₂.

Молекулалы орбиталдар дiсi бойынша молекуладаы электронды бiрнеше орталыты амтитын (атомдарды ядроларын) толынды функция арылы рнектеуге болады. Оны негiзгi aидасы мынадай: молекулада бастапы атомдарды байамайды, тек ядроларды блiп арайды. рбiр электрон барлы ядролар жэне молекуладаы барлы электрондар рiсiнде арастырылады. Е арапайым жаындасуда молекулалы орбиталдар Шредингер тедеуiнен шыатын атомды орбиталдарды сызыты комбинациясы болып табылады. азiргi уаытта молекулалы орбиталдар теориясы бiрте-бiрте кеiнен олданыла бастады.

Молекулалы орбиталдар теориясы (МО) - молекуланы электронды рылысын анытайтын дiс. Бл теорияны негiзгi принципi - молекула бутiн бiр ттac жйе. Молекулаа барлы электрондар мен ядролар орта. Химиялы байланысты тзiлуiнi себебi - барлы электрондарды барлы ядролар мен электрондара орта picтe озалуы.

МО ерекшелiктерi. Валенттiк байланыс дiсi АО (атомдьы орбитал) жеке бiр атомны электроныны козалысын сипаттайды. Молекулалы орбиталдар (МО) бкiл молекуладаы ядролара орта МО – кп центрлi орбиталдар. МО дiсi молекуладаы р электрона сйкес молекулалы орбиталды сипаттайды.

Молекулалы орбитал атомды орбиталды сызыты комбинациялау нтижесiнде тзiледi деп саналады. Бастапы рiптерiн алып ысартанда былай жазылады: АОСК=МО, молекулалы орбитал ол атомды орбиталдарды сызыты комбинациясы.

Бiра, молекулалы орбиталдар тзiлу шiн АО - орбиталдар кесімді шарттара сай болу ажет:

_ атомды орбиталдар энергияларыны шамасы жаын болуы;

_ атомды орбиталдаы бркескен электрон OOблттары тыыздыыны шамасы улкен болуы;

- атомды орбиталдарды байланыс орталыы бiр симметрияда болуы. молекулалы орбиталдар дiсiнi принципi - молекуладаы p электронды сипаттайтын толынды функция молекула рамындаы барлы ядролар piciне атынасты болуы ажет. Е арапайым турiнде: молекулалы орбитал дегенiмiз атомдык орбиталдарды зара сызыты комбинациясын ру нтижесiнде тзiлген жаа орбитал.

Молекулалы орбиталдар дісi молекуладаы электрондар бiрнеше орталытара ие болан (атомдарды ядролары) толынды функциялармен сипатталады. Атомды орбиталдарды зара осып не алып тастаса молекулалы орбиталдар тузiледi.

Электрон жптарыны валенттілік тебілу кшіне байланысты, кеістіктегі рылысын крсетііз жне тсіндірііз, гибридтену трін анытаыз: CH4, BeCl2.

Гибридтеліну дегеніміз р трлі атомды орбитальдарды арласып,энергиялы ждаынан тиімді біркелкі АО- тзілуі. Мндай гибридті орбиталдар баса атомдармен хим- байланыс тзуге те бейім.Гибридті орбиталдарды саны гибридтенуге атынасан орбиталдарды санына те.Гибридті орбиталдар электрон блттарыны пішіні мен энергиясы жаынан бірдей болып келеді.Олар атомды орбиталдара араанда хим- байланыс тзу сызыты бойында жатады,сондытан электрон блттарыны бркесуіне олайлы жадай туады.АО гибредтену трлері кп. Оларды е маыздыларын арастырайы: .sp-гибридтену.Периоодты жйедегі екінші топша элеиенттеріні галогендерімен осылыстарында sp-гибридтену трі іске асады Берилийді сутекпен жне галогендермен осылыстарын арастырайы. Берилий негізгі жадайда жптаспаан электрондары жо.Біра оны барлы осылыстарыны рылысы тзу сызыты болып келеді.Осындай рылысты ВБ теориясыментсіндіру шін,Ве электрондарыны озан жадайын арастырады, осыны нтижесінде екі жптаспаан электрондар пайда болады. Ве- ртрлі екі орбиталі бірігіп жаа жнне сас екі гибридті электрондар пайда болады. sp2-гибридтену. Бір s-орбитальдарымен жне екі р-орбиталдарымен осылып, жаа ш sp2-гибридтелу дейді. Оларды валенттік брыштары

120ºжне бір жазытыта орналасан е олайлы жадай орналасады.Осындай гибридтену периодты жйедегі шінші топша элементтеріні молекулаларына тн. sp3-гибридтену.-гибридті трт орбитальды тртеуіні тртеуіні пішіндері бірдей жне олар тэтраэдрді тбелеріне арай баытталан, араларындаы брыш 109. мысалы метан молекуласы.р трлі гибридті орбитальдарды кеістіктегі рылысы да р трлі болады:сызыты, шбрышты,тетраэдрлі.Валенттік жп электрондарды тебелісу теориясы толы гибридтелу бойынша байланыса атыспайтын электрон жптарыны тебісу сері байланыстырушы жп электрондара араанда кбірек.Сонымен ВБ дісін олданып орытынды жасауа болады :

1.ВБ дісі кптеген молекулаларды геометриялы рылысын тсіндіруге ммкіндік береді.

2.Гибридті орбиталдарды кеістікте орналасуы зара электрон блттарыны приципіне баынады.

3.Гибридтеліну ковалентті баланысты ерекше асиеті,байланысты баытталынуын сипаттайды.Ковалентті байланысты ионды байланыстан басты айырмашылыы,ионды байланыса баытталу асиеті тн емес.