Алюминий,алынуы,физ.жне хим.асиеттері,олданылуы,маызды осылыстары.

Алюминий (лат. Aluminium),– ашудас, Al – элементтерді периодты жйесіні ІІІ тобындаы химиялы элемент, рет нмірі 13, атомды массасы 26,9815. Бір траты изотопы бар. Жер ыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиатта жздеген минералдары кездеседі, оны кпшілігі – алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу шін пайдаланылатын негізгі шикізат – боксит.Al2O3*XH2O. Алюминийді бос кйінде алаш рет 1825 жылы даниялы физик Ханс Кристиан Эрстед алан .
Алынуы. Алюминий алудаы технологияны бас міндеті осы оспалардан арылу. Бокситтен алюминий алуды 2 сатысы бар.
1.Бокситтен глинозем (Al2O3) алу
Глиноземнен алюминий алу.
Бірінші сатыны ткізу шін Байер сынан сілтілік дісті олданады, ол шін бокситті сатып, автоклавка салып, NaOH-не Na2CO3 ерітіндісімен шаяды,сонда:
Al2O3+2NaOH=2NaAlO2+H2O реакцияны нтижесінен Al алюминат трінде ерітіндіге кшіп, SiO2 мен Fe2O3 тнбада алады.
Енді алюминат ерітіндісін су араластырып, сйылтса, ол гидролизденеді:
NaAlO2+2H2O=NaOH+AlOH3 тнба тзіледі.
Кристалданан AlOH3 сзіп алып, айналмалы пеште 1200С-та суынан айырады:
2AlOH3=Al2O3+3H2O алан NaOH айтадан процесске осылады.
Балымада алюминий оксиді диссиоциацияланады:
Al2O3=Al3+ + AlO3 3-
Катодта алюминий катиондары тотысызданады:
2Al3+ + 3e= Al
Физикалы асиеттері.Алюминий – кміс тсті а металл, жылуды жне электр тогын жасы ткізеді, созуа, соуа икемді, меншікті салмаы 2,7 г/см3; балу температурасы 660С, айнау температурасы 2500С; коррозияа берік, алыпты температурада траты, себебі бетіндегі алюминий оксидінен тратын жа абырша оны тотыудан орайды.
Химиялы асиеттері.Алюминий-активті металл, алыпты темп.галогендермен рекеттесіп, галидтер тзеді: 2Al+3Cl2=2AlCl3
саталан алюминийді ыздыранда: 4Al+3O2=2Al2O3 дельтаH=-1670 кДж
Алюминий те атты ыздыранда (800-1000С)
2Al+3S=Al2S3 алюминий сульфиді
2Al+ N2=2AlN алюминий нитриді
те жоары темп-да 2000С 4Al+3C=Al4C3 алюминий карбиді
Тзілген алюминий карбиді сумен рекеттесіп, гидролизденіп, метанды бліп щыарады:
Al4C3+12HOH=4Al(OH)3+3CH4
Аl H2-мен тікелей рекеттеспейді. Ал оны гидридін баса діспен алуа болады, ол а тсті аморфты зат. Ол суда згермейді, себебі оны сыртындаы оксид абаты металды еруден сатап трады, оксидтен тазартылан алюминий сумен уатты трде рекеттесіп сутегін ыыстырып шыарады: 2Al+6H2O=2Al(OH)3+3H2
Алюминий амфотерлі, сондытан ышылдармен,сілтілермен рекеттесіп, тздар мен сутек тзеді: 2Al+6HCl=2AlCl3+3H2
2Al+6KOH+6H2O=2K3[Al(OH)6]+3H2
Сыртында ораныш абаты тзілетіндіктен, Al суы азот ыщылында жне конц. Ккірт ышылында пассивтеледі,рі арай рекеттеспейді.
Алюминий металл оксидтерімен рекеттескенде те кп жылу блінеді де темп.-да 1200-2000С дейін жоарылап, тзілген металл балып кетеді.
Алюминий хромды, марганецті, ванадийді, т.б. Металдарды осылыстарынан тотысыздандырады: 2Al+Cr2O3=Al2O3+2Cr
Алюминий осылыстары: Al2O3 суда ерімейтін, а тсті кристалды зат. Амфотерлі асиет крсетеді. Ол корунд д.а. Минерал трінде кездеседі. оспасы кп корундты наждак д.а. рамында Cr2O3 бар, ызыл оыр тсті корундті трі рубин д.а. Алюминий оксиді суда ерімейтіндіктен, Al(OH)3-ін алюминий тздарына эквивалентті млшердегі сілтімен рекет ету арылы алады:
Al2(SO4)3+6NaOH=2Al(OH)3+3Na2SO4
Алюминий гидроксиді суда ерімейтін лсіз негіз. Ол амфотерлік асиеттері боландытан рі ышылдарда, рі сілтілерде ериді: Al(OH)3+3HNO3=Al(NO3)3+H2O
Al(OH)3+3KOH=K3- [Al(OH)6]
Алюминий гидроксидін сілтілермен осып балытанда орта-алюминаттар немесе металлалюминаттар тзіледі
Al(OH)3+3KOH=K3AlO3+3H2O
Al(OH)3+KOH=KAlO2+2H2O
Алюминий тздары тссіз болады , йткені оларды рамына кіретін алюиминий катионыны тсі болмайды, тздары суда жаксы ериді жне судаы ерітінділерінде гидролизденеді
Алюминий катионы мен лсіз ышылдарды тздары толытай гидролизденіп , алюминий гидроксидімен сйкес ышылдар тзеді
Al2S3+6H2O= 2Al(OH)3+3H2S
Al(CH3COO)3+ 3H2O= Al(OH)3+ 3 CH3COOH
Алюминийді практикалы маызы бар тздарына алюминий хлориді алюминий сульфаты Al2(SO4)3* 18H2O жне алюминий ашудастары Kal(SO4)2*18H2O жатады
олданылуы: алюминий мен оны ймалары авиация жне автомобиль жасау нерксіптерінде , рылыста , ораныс ісінде кпірлер жасауа ке олданылады Алюминий электр тоын жасы ткізеді , одан кп млшерде электр сымдарын жасайды Алюминий оксидіні бгде оспасы бар басым трі-наждак заттарды бетін тегістеуге ,тазартуа ал рубин дл приборлар,сааттар жасайтын нерксіптерде олданылады
Алюминий сульфаты су тазартуда кейбір кааздар жасауда олданылады