Рмалы, сопалы аспаптар

 

Бл аспаптар туралы белгілі алым А.Мхамбетова былай дейді: «Ударные инструменты использовались жителями аулов для передачи сигналов о предстоящей охоте, перекочевках, совершении религиозных обрядов. Их использовали на охоте и в военных походах. В знак прекра­щения войны противники обменивались ударными инструментами».[10]

Сондай аспаптарды бірі – дабыл.Ол кзіргі оркестрлерде олданы­латын лкен барабана сайды, бел ортасы ааштан жасалады да екі жаы терімен апталады. Дабыл туралы эпос жырларында кп айтылады.

 

 

Дауылпаз бен шыдауыл клемі жаынан кішірек болып келеді, кзіргі кездегі литавра сайды.Оларды бір бірінен айырмашылыы жасалатын материалында – дауылпазды бел ортасы ааштан жасалса, шыдауылдыкі темірден жасалады. Екеуі де ашылы пен жорытарда олданылан.

Даыра мен кепшік –бубен трізді аспап. Екі жаы да терімен ап­талан.Даыраны ішіне темірден жасалан сылдырлатар ілінеді. Кейбір мліметтерге араанда, брыны кездебасылардаыраны з «ойын­дарында» пайдаланан. Кеп­шікте темір сылдырлатар болмайды.

Асатая – кдімгі таяа не­месе татайшаа ілінген оы­рау мен сылдырлатар. Брыны кезде оны да басылар олданан деген мліметтер бар. Кейін асата­я­ты ауыл аралап жрген диуаналар (дервиштер) пайдаланан.

оыраун, кй орында­анда осымша н беру шін домбыраа, ыл обыза, асатаяа ілінеді. йелдер шаобызда ойанда оырауларды саусатарына таан.

 

Шаобызтемірден, кей кездерде кмістен немесе баса асыл заттардан жасалан. Иілген темірді ортасында жіішке тілшігі болады. Ойнаан кезде шаобызды тіске тіреп трып тілшігінсаусапен шертеді. Тілшіктен шыан дыбыстар тістер арылы ауыз уысына барып лаяды. Орындаушы ауыз уысыны клемін згерту арылы дыбыстарды бояуын трлендіріп отырады. Шаобызтабии обертондара бай. Орындаушылар аспаптан шыан нге зіні дауысын осып екі-ш дауысты уендер шыара алады.

 

 

Сратар мен тапсырмалар

 

1. рмалы жне сопалы аспаптар, оларды олданатын салалары.

2. Басылар олданан рмалы аспаптар.

3. Шаобызды рылымы, орындау тсілі.

 

ІІ блім

Халы ксіби композиторларды шыармашылыы

Таырып

рманазы (1818-1889)

рманазы Саырбайлы – лы кйші, батыс азастан іріні крнекті кілі, кптеген домбыра кйлеріні авторы, рі орындаушысы. Ткпе кй дстріні тамаша жетістіктері е алдымен рманазыны есімімен байланысты. Халы берген «кй атасырманазы» деген ата кйшіні аса жоары астерлеуді белгісі ана емес, ол е алдымен кйшіні лтты музыка мдениетіне осан зор лесіні айаы.

рманазы дстрлі домбыра нерін кптеген жаа жетістіктерге жеткізді, жанрлы, мазмнды-бейнелік шеберін кеейтті, жаа тсілдер енгізіп орындаушылы дрежесін ктерді. Осыны брі рманазыны нерін лттымузыка мдениетіндегі айталанбас бірегей крінісі ретінде танытады.