Мірі мен шыармашылы жолы

Аан-сері 1843 жылы (кейбір мліметтер бойынша – 1834 жылы) Ккшетау облысында, Айыртау ауданына арасты оскл деген жерде дниеге келген. кесі орамса байуатты кпес болан. 16 жасына дейін Аан ауылды молдасында оиды. Сол кезден бастап шыыс елдер аындарыны шыармаларымен таныса бастайды. Кейін оуын Петропавл аласындаы медреседе жаластырады.

19 асырды аяында – 20 асырды басында аза халыыны саяси-леуметтік жадайы иындап кеткені тарихтан белгілі. Осы кезде Ресей патшалыыны аза даласындаы стемідігі арта тсіп, оамдаы дстрлі арым-атынас зіні тоырау кезіне жетеді. Аан осы жадайды мн-маынасын дрыс тсініп, оны зіні ледерінде ашып беруге тырысады.

кінішке орай, аынны колжазбаларыны кбісі саталмай алан. Кейбір деректер бойынша, ол зіні олжазбаларын киізге орап жерге кміп тастаан екен. Аанны мірін ажайып ертегімен теестірген аын Мажан Жмабаев ншіге арнаан ылыми мааласын 1923 жылы Тшкен аласында шыан «Простор» журналында жариялаан.

Аан-сері туралы сз озаанда е алдымен оны лагер аты ойа келеді. Бйгелерде алдына ат салмаан бл ажайып тлпарды даы аза жеріні тпкір-тпкіріне тараан. А.Жбановты айтуынша, тіптен Атыай мен арауыл рулары тратын жерлер де брыны кезде лагер аймаы деп аталан екен. Аыз бойынша, бйгелерді бірінде Аанны дшпандары лагерді мреге жеткізбей астандыпен лтіреді. нші сйікті тлпарын міріні соына дейін мыта алмай, оан арнап зіні е зарлы нін шыарады. Кейін белгілі аын Ілияс Жансгіров осы оианы желісі бойынша «лагер» поэмасын жазан.

Аанны мірі туралы халы арасында аыздар бар. Соларды бірі – Аан сері мен Атотыны махабаты. Осы оиа бойынша белгілі жазушы абит Мсірепов «Аан сері – Атоты» трагедиясын жазса, кейін композитор Сыды Мхамеджанов сол трагедияны желісімен зіні операсын шыаран.

Аан міріні соы жылдарында сопылы жола тседі. Осы кезде жазан «Белде-бел асар» атты ара сздерінде ол, кбінесе, діни мселелерді озап, жалпы адам міріні ндылыы мен маыздылыы туралы ойлар айтады.

Аанны шыармаларында лирикалы таырып басым. Соларды ішінде жотау жанрына жаын ндер ерекше орын алады, олар - «араторай», «Сырымбет», «Мапал», «Алтыбасар» жне, рине, «лагер».

Бл нні мазмны махабат сезіміне, оны баытты, нзік кріністеріне арналан.

 

Ауылым онан Сырымбет саласына,

Болдым ашы а снар баласына.

Бидайыа ылайы араымай,

Бктергіге ор болып барасы ба,

арындас ау, енді есен бол.

 

Осы н арылы нші зіні махабатын, ішкі нзік сезімдерін білдіреді. уен дыбыстарыны бір бірімен «жмса», нзік байланысуы осы сезімді толытыра тседі. Ыра пен уенні арапайымдылыы халыты ара леін еске салады. Дегенмен, бл нде Аанны зіндік мнері, айталанбас олтабасы аны байалады.

 

Араторай

 

Бл н де зіні арапайым рылымы мен мазмны жаынан халы ндеріне жаын, сол себепті жртшылыты жасы кретін ндеріні бірі. Аан оны талай жылдар бойы серік болан бркіт сына арнаан. Кртейген бркітті брыныдай еркін шып-она алмайтынын кріп нші зіні аянышты сезімдерін бірдіреді:

 

араторай, штын зора-ай!

Бейшара, шырылдайсы ау,

Жерге тспей.

 

Дегенмен,нні мн-маынасын тек ана сты бейнесімен байланыстыру дрыс емес. Оны мазмны, рине, тереірек. нні келесі сздеріне арап, оны жалпыжасты шапен, сол кезге тн махабатты сезіммен оштасу деп білген дрыс:

 

Бірге скен кішкентайдан сулем еді,

Айырылдым апылыста сенен наып.

 

Мамагер

Аанны бл ні де аты аыза айналан лагерге арналан.нде лагерді сырт бейнесімен бірге жалпы нер туралы таырып та озалады:

 

Мамагер, кекілі келте, жалы майда,

Байлаан сені сылап алатай да,

Жрісі желмаядай, жануарым,

Крейін ызыыды осындайда.

А-хау! Жігіт ері дерсі мені,

Деп салан «Мамагерге» Аан сері.

 

Бал Хадиша

Бл нні басты ерекшіліктеріні бірі – бгінгі замануй ндеріне жаындыы. Атап айтанда, оны жоары арай баытталан, «романтикалы секста» деп аталатын дыбыстар атарынан басталуы. Бл арнайы олданылан діс музыканы жалпы рдісіне серпіліс беріп, ерекше сезім тудырады. уенде олданылан тсілдер тыдаушыны лирикалы сезімін оятып ана оймай, оны жан-жаты ашуа баытталан. Осындай арапайым н арылытере маынаны ашу – Аанны композиторлы шеберлігіні аны крсеткіші.

 

 

 

 

Сратар мен тапсырмалар

 

1. Аанны мірі мен шыармашылыы.

2. Оны ндеріні шыу тарихы.

3. араторай, Мамагер, Сырымбет, Бал Хадиша ндерін жата айт.

 

Таырып

Жаяу Мса (1835-1929)

Дарынды нші, композитор Мса Байжанлыныесімі аза музыка мдениетінде ерекше орын алады. зіні Жаяу Мса атанып кеткені туралы ол «А сиса» нінде былай деп «тсіндіреді»:

А сиса, ызыл сиса, сиса, сиса!

алмайды кімдер жаяу зорлы ылса.

Шорманны Мустапасы атымды алып,

Атандым сол себептен Жаяу Муса.

 

Туанынан ата мар аза шін, сіресе сал-серілергеатынан айырылып жаяу алу деген – жртшылыты сайы-мазаына ілінуді е ауыр трі. Сондытан билік тізгінін стаан Мстапа есімді адам ататы ншіні маза етіп орлау шін осындай іс-рекетке барады. Біра, оны бл ойы іске аспайды, йткені нші зін зі Жаяу Мса деп «таныстырып» арсыласыны жоспарын жоа шыарады.

А.Жбановты айтуынша, Мсаны мінез-лы, сіресе сырт бейнесі наыз сал-серілерге тн станымдармен ерекшеленген. Біра оны «сал» деп атануы бнымен ана байланысты емес, оны е басты себебі – ншіні жан-жаты дарындылыында, оны «сегіз ырлы, бір сырлылыында».